HEMATOKRİT VE ERİTROSİT SEDİMANTASYON HIZI Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2007

Hematokrit Mikrohematokrit tüpüne alınan antikoagulanlı kan santrifüj edildiğinde eritrositler dibe çökerler. Eritrositlerin işgal ettiği hacmin total hacme oranına hematokrit denir.

Hematokrit değerleri, normal şartlarda hemoglobin ve eritrosit sayımları ile paralellik gösterir. Bu nedenle hematolojide ölçülmesi önemlidir.

Hematokrit değerleri, elektronik kan sayım cihazlarıyla ve mikrohematokrit metodu ile tayin edilebilmektedir.

mikrohematokrit metodu ile hematokrit tayini için, heparinize kapiller tüp (1x70 mm), macun, mikrohematokrit santrifüjü, hematokrit okuma cihazı veya kartı, lanset, alkol, pamuk gereklidir.

mikrohematokrit metodu ile hematokrit tayini: -Steril şartlarda delinen parmak ucundan akan veya antikoagulanlı venöz kan kapiller tüpün 2/3’ünü doldurana kadar alınır. -Kapiller tüpün diğer ucu macun ile veya alevde ısıtılarak kapatılır.

-Kapiller tüp, mikrosantrifüj cihazının tablosundaki oluğa kapalı ucu dışarı gelecek şekilde yerleştirilir. Karşısındaki oluğa başka bir hastadan alınan kan örneği yerleştirilir. Hangi oluğa hangi kanın yerleştirildiği not edilmelidir.

-Santrifüj kapağı iyice kapatıldıktan sonra 12. 000-15 -Santrifüj kapağı iyice kapatıldıktan sonra 12.000-15.000 rpm’de 2-5 dakika santrifüj edilir.

-Mikrokapiller tüp alınır, mikrohematokrit okuma cihazına yerleştirilir, ayrılan eritrosit ve plazma sınırına göre hematokrit değeri okunur.

Hematokrit normal değerleri, yaş ve cinsiyete bağlı olarak değişir Hematokrit normal değerleri, yaş ve cinsiyete bağlı olarak değişir. Ayrıca deniz seviyesinden yüksek bölgelerde yaşayanlarda hematokrit daha yüksektir. Sağlıklı bir erişkinde hematokrit değeri, erkekler için %40-54 (%47±7), kadınlar için ise %37-47 (%42±5)’dir. Venöz kanla yapılan hematokrit değeri, kapiller kanla yapılandan biraz yüksek bulunur. Ayrıca mikrohematokrit metodu ile bulunan değer otomatik kan sayım cihazı ile bulunandan yüksektir.

Eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) Antikoagulanlı kanda belirli bir süre sonunda eritrositler plazmadan ayrılarak dibe çökerler. Bu çökmede (sedimantasyon) üç faz vardır.

Sedimantasyonun birinci fazında eritrositler, kendi ağırlıklarıyla yavaş olarak dibe çökerler. İkinci fazda eritrositler hızla agregat oluştururlar ve çökme çok hızlanır. Üçüncü fazda eritrositler yığın halinde bulundukları kabın dip kısmında yavaş olarak sıkışırlar.

Sedimantasyonun ilk iki fazdaki hızını belirten 1 saatlik eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) değeri önemlidir. ESR, Westergren metodu, Wintrobe metodu ile ölçülebilir. Otomatik ESR ölçüm cihazları da geliştirilmiştir.

Westergren metodu ile ESR ölçümü için Westergren sedimantasyon pipeti, Westergren pipet askısı, çalar saat, %3,8’lik sodyum sitrat (5,5·H2O sodyum sitrat) çözeltisi, 2 ml’lik enjektör, 13x100 mm’lik tüp gereklidir.

Westergren metodu ile ESR ölçümü: -İki ml’lik bir enjektöre 0,4 ml %3,8’lik steril sodyum sitrat çekilir ve 2 ml işaretine kadar venöz kan alınır. Enjektör çalkalanarak kanın antikoagulanla karışması sağlanır. -Alınan kan, Westergren pipetine aktarılmak üzere temiz bir tüpe boşaltılır.

-Westergren pipetinin 0 işaretine kadar tüpteki kan çekilir -Westergren pipetinin 0 işaretine kadar tüpteki kan çekilir. Westergren pipeti, 30 cm uzunluğunda olup 200 mm’ye kadar işaretlenmiştir, iç çapı 2,5 mm’dir, 1 ml kan alır.

-Pipetin üst ucu parmak ile kapatılarak kanın alttan akmaması sağlanır ve spora (stand) dik olarak yerleştirilir.

-Yarım saat, bir saat ve iki saat sonra şekilli elemanların çökme seviyeleri okunarak kaydedilir.

Eritrosit sedimantasyon hızını çeşitli faktörler etkiler Eritrosit sedimantasyon hızını çeşitli faktörler etkiler. Bu faktörler, eritrositlere, plazmaya, mekanik veya teknik nedenlere bağlı olabilir. Eritrositlere bağlı faktörler: -Eritrositin büyüklüğü ve ağırlığı. Makrositozda ESR artar. -Eritrositlerde rulo formasyonu ESR’yi artırır. -Eritrosit konsantrasyonu. Anemilerde ESR artar.

Plazmaya bağlı faktörler: -Plazma proteinlerinden fibrinojen, α1-globulin ve α2-globulinin arttığı durumlar,eritrositlerde agregasyona ve rulo formasyonu yaparak ESR’yi arttırırlar.

Mekanik ve teknik faktörler: -Oda sıcaklığının fazla olması, sedimantasyon pipetinin meyilli olması ESR’yi arttırır. -Kanın bir saatten fazla bekletilmesi, kanda antikoagulanın fazla olması, oda sıcaklığının düşük olması, tüp çapının 2 mm’den az olması ESR’yi yavaşlatır.

ESR’nın normal değeri, kadınlarda 0-20 mm/saat erkeklerde 0-15 mm/saat çocuklarda 0-10 mm/saat kadardır.

ESR’nın arttığı haller: -Tüberküloz -Akut romatizmal ateş -Akut ve kronik infeksiyonlar -Malign hastalıklar -Miyokart infarktüsü -Anemiler

ESR’nın yavaşladığı haller: -Akut kalp yetmezliği -Polisitemiler