İŞ SAĞLIĞINDA EPİDEMİYOLOJİ UYGULAMALARI Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Epidemiyoloji “epi” – “demos” – “logos” 1775 Percival Pott 1839 William Farr 1850-52 John Snow A. Lilienfeld R. Doll

İş Sağlığında Uygulama Olanakları “karar” oluşturmak – bilgi gerekli Uygulama planı yapmak Uygulama sonuçlarını değerlendirmek

Yapılacak işlemler (işyeri sağlık biriminde) Hastalık kayıtları bölümlere göre Kişisel özelliklere göre Zamana göre “işle ilişkili” hastalıklar İstatistik kayıtlar Tablo ve grafikler

Pamuklu Dokuma İşletmesinde İş Kazalarının Bölümlere Göre Dağılımı, İşçi sayısı İş kazası geçiren Sayı Yüzde İplik 257 22 8,6 Dokuma 1145 82 7,2 Terbiye 89 8 9,0 Makina bakım 154 11 Sosyal hizmet 101 4 4,0 Planlama 151 2,6 Diğer bölümler 310 13 4,2 Toplam 2211 144 6,5

Pamuklu Dokuma İşletmesinde İş Kazalarının Hizmet Süresine Göre Dağılımı İş kazası geçiren Hizmet süresi İşçi sayısı Sayı Yüzde 10 yıldan az 1049 74 7,1 11-15 yıl 749 49 6,6 16 yıl ve üzeri 413 21 5,0 Toplam 2211 144 6,51

Pamuklu Dokuma İşletmesinde İş Kazalarının Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı İş kazası geçiren Eğitim düzeyi İşçi sayısı Sayı Yüzde İlkokul 1785 131 7,34 Ortaokul ve üzeri 426 13 3,05 Toplam 2211 144 6,51

Pamuklu Dokuma İşletmesinde İş Kazalarının Çalışma Saatlerine Göre Dağılımı, Çalışma saati Kaza sayısı Yüzde 1. saat 43 29,9 2. saat 22 15,3 3. saat 19 13,2 4. sat 16 11,1 5. saat 15 9,7 6. saat 14 10,4 7. saat 13 9,0 8. saat 2 1,4 Toplam 144 100,0

Türkiye’de İş Kazalarının Saatlere Göre Dağılımı, 2002 Çalışma saati Kaza sayısı Yüzde 1. saat 18 676 25,8 2. saat 11 274 15,6 3. saat 10 064 13,9 4. sat 6 722 9,3 5. saat 5 128 7,1 6. saat 5 575 7,7 7. saat 5 938 8,2 8. saat 7 615 10,5 9. saat 1 352 1,9 Toplam 72 344 100,0

Veri kaynakları Genel resmi kayıtlar Çalışma hayatı kayıtları Nüfus sayımı bilgileri Ölüm kayıtları Hastalık kayıtları Çalışma hayatı kayıtları ÇSGB Yıllığı SSK İstatistik Yıllığı İşyeri sağlık birimi kayıtları

Türkiye’de SSK Kapsamındaki Çalışanlarda İş Kazası Sıklığı (2002) Yaş Grupları ERKEK KADIN Işçi sayısı Iş kazası geçiren Sayı yüzde Sayı yüzde -14 931 39 4,18 852 5 0,59 15-17 38 541 574 1,49 26 821 73 0,27 18-24 776 441 10 783 1,39 393 483 1 160 0,29 25-29 990 950 17 491 1,77 265 679 549 0,21 30-34 864 137 14 645 1,69 175 042 463 0,26 35-39 770 159 12 352 1,60 132 760 366 0,28 40-44 572 648 8 490 1,48 82 875 236 45-49 281 175 3 472 1,23 40 931 137 0,33 50-54 99 770 1 047 1,05 14 259 46 0,32 55-59 30 273 271 0,90 4 486 11 0,25 60-64 13 111 79 0,60 1 669 2 0,12 65+ 18 559 50 2 202 3 0,14 Toplam 4 456 701 69 293 1,55 1 141 059 3 051

Türkiye’de İşyeri Büyüklüğüne Göre İş Kazası Sıklığı, 2002 İşyerinde sigortalı sayısı İşçi sayısı İş kazası geçiren Sayı yüzde 1-9 1 529 482 34 309 2,2 10-19 557 985 6 954 1,2 20-49 843 609 9 097 1,1 50-99 513 481 5 251 1,0 100-199 555 407 5 802 200-499 635 776 6 486 500-999 325 404 2 505 0,8 1000 ve üzeri 262 139 1 940 0,7 Toplam 5 223 283 72 344 1,4

Türkiye’de İş Kazası Sıklığının Yıllar İçindeki Seyri (yüzde)

Almanya’da Çalışan Erkeklerde Bazı İşgöremezlik Nedenleri Tanı İşgöremezliğe neden olma (100 kişide) Görülme sıklığı (%) Toplam işgöremezlik Bel ağrısı 27,3 11,9 3,25 İşitme kaybı 41,3 7,1 2,93 Kronik akciğer hastalığı 44,0 4,2 1,85 Merkezi sinir sistemi hastalığı 43,6 0,8 0,35

ABD’de Lastik Fabrikası İşçilerinde Ölüm Nedenleri Ölüm nedeni Gözlenen ölüm sayısı Beklenen ölüm sayısı SMR değeri Bütün nedenler 5079 6091 0,83 Bütün kanserler 986 1065 0,93 Kalp hastalıkları 2448 2871 0,85 Lösemi 55 42 1,31 Mesane kanseri 48 39 1,23 Mide kanseri 98 90 1,09

ABD’de Uranyum Madeninde Çalışan Erkeklerde Ölüm Nedenleri Ölüm nedeni Gözlenen ölüm sayısı Beklenen ölüm sayısı SMR değeri Tüberküloz 14 3,4 4,09 Bütün kanserler 264 117,2 2,25 Akciğer kanseri 185 38,4 4,82 Alkolizm 7 2,6 2,73 Kazalar 155 46,8 3,31 Bütün nedenler 950 600,3 1,58

Epidemiyolojinin İş Sağlığı Alanında Uygulanışı Çalışanların genel sağlık sorunlarının değerlendirilmesi “normal” değerlerin saptanması Neden-sonuç ilişkisi konusunda hipotez geliştirilmesi Nedenselliğin incelenmesi (Analitik epidemiyoloji) Doz-cevap ilişkisinin değerlendirilmesi Sağlığı geliştirici faktörlerin tanımlanması Koruyucu yöntemlerin değerlendirilmesi İşyeri sağlık birimi çalışmalarının değerlendirilmesi

Mesane Kanserli Hastalar ve Kontrol Gruptakilerin Meslek Dağılımları GRUPLAR Vaka grubu (Mesane kanserli hastalar) Kontrol grubu (Mesane kanseri olmayanlar) TOPLAM Etkenle karşılaşmış (boya, lastik ve deri sanayiinde çalışmış) 118 69 187 Etkenle karşılaşmamış (boya, lastik ve deri sanayiinde çalışmamış) 257 299 556 375 368 743

Toz maruziyeti grupları Asbest Endüstrisinde Çalışan Erkeklerde Ölümler (İngiltere, 1933-1975) (SMR; gözlenen ve beklenen değerler) Toz maruziyeti grupları Az- orta tozlu Çok tozlu Ölüm nedeni 2 yıldan az 2 yıl ve üzeri Bütün nedenler 1,00 (118/118) 0,93 (89/95,3) 1,33 (162/122,2) 1,72 (176/102,5) Akciğer kanseri 1,54 (17/11,01) 1,78 (16/9,0) 2,42 (31/12,8) 5,38 (56/10,4)