Fiilimsiler

Fiillerin, özel ekler yardımıyla cümlede isim, sıfat ya da zarf görevi kazanarak hareket anlamını –kısmen- yitirmiş şekilleridir.

FİİLİMSİLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

I-) Fiilimsiler özel ekler yardımıyla kurulur. Bu ekler İsimfiil (-ma, -ış, -mak) Sıfatfiil (-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş) Zarffiil (-ken, -ip, -erek, -madan, -ınca, -eli, …) ekleridir.

Dolayısıyla fiillere gelen herhangi bir ek, fiilimsi kurmaz. Kay-ak Kes-kin Yaz-ı

II-) Fiilimsiler fiillerden türer. Dolayısıyla isim soylu sözcükler fiilimsi yapılamaz. Küçük-ken Köpek-miş

III-) Fiilimsi ekleri yapım ekidir. Dolayısıyla fiilimsiler yapıca türemiş sözcüktür. uyu-mak konuş-an-lar

Dolayısıyla bir cümlede kaç fiilimsi varsa o kadar yancümle vardır. IV-) Fiilimsiler, yüklem olmadıkları müddetçe, yancümle kurar. Dolayısıyla bir cümlede kaç fiilimsi varsa o kadar yancümle vardır. Koşarak geliyor. Gelen gideni aratır.

YAN CÜMLE NEDİR? Yan cümle, kendi başına da yargı değeri taşıyabilecek söz ya da söz gruplarının cümleye herhangi bir öğe olarak katılmasıdır. Kaçtı ve gitti. Kaçıp gitti.

V-) Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler isim cümlesidir. Onunla konuşmam. (fiil cümlesi) Konuşmak sanattır. (isim cümlesi) Asıl sanat konuşmaktır.

Fiilimsiler üç çeşittir: İsimfiil (masdar) Sıfatfiil (ortaç) Zarffiil (Bağfiil/ Ulaç)

1-) İSİMFİİLLER: Bu ekler -ma, -ış ve -mak’tır. Fiillere gelen özel ekler yardımıyla isim olmuş sözcüklerdir. Bu ekler -ma, -ış ve -mak’tır. (mayışmak şeklinde ezberlenebilir.)

Bir bakış bile yeterken anlatmaya her şeyi, Kalbinizi dolduran duygular kalbinizde kaldı.

Gün biter gülüşün kalır bende. Seninle akşamları yürüyüşe çıkardık. Adamın yalvarışlarını bir görecektin. Bu kucaklayış belki de bir haykırışın sesiydi. Sana bakmak Allah’a inanmaktır. Yaşamak, ölmekten  zor. Buralardan gitmek istiyorum. Seni bile özlemek istemiyorum bu akşam. İçimde maziden kalma duygular var.

Bu ekleri alan tüm sözcükler isimfiil değildir. Konuşma sanatını öğrenmeden konuşma. Uyumanın sırası değil. Sakın uyuma! Olumsuzluk eki olan “-me, -ma” ile isimfiil eki olan “-me, -ma”yı birbiriyle karıştırmamak gerekir.

Bakışların bana biraz cesaret versin. Saatlerce bakıştık. Bu işe girişi kimseyi mutlu etmedi. O da başka bir işe girişti.

ekmek, çakmak, dondurma, yağış… Başlangıçta fiilimsi olduğu halde bazı sözcükler hareket anlamını tamamen yitirip varlıklara kalıp isimler oluşturmuştur. ekmek, çakmak, dondurma, yağış… Sadece suyun dolmasını bekleyenler annemin dolmasından yiyebilir.

2-) Sıfatfiiller(ortaç): Fiillere gelen özel ekler yardımıyla sıfat (veya adlaşmış sıfat) olan sözcüklerdir. Bu ekler -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş’tir. (anası mezar dikecekmiş şeklinde ezberlenebilir.)

-an : gülen gençler -ası : kırılası eller -mez : görünmez kaza -ar : koşar adım -dik : tanıdık yüzler -ecek : görülecek hesap -miş : verilmiş sadaka

Zonguldak’tan kalkan otobüs hesapsız virajlar aşarak hemen dağlara tırmanmaya başlıyor. Ocağın sönmeye başlayan ateşine baktı.Çekici bırakan eliyle terini sildi. Askerlerimiz gök gürültülerini andırır bir şiddetle haykırarak düşmana saldırdılar; koşar adımlarla ilerlediler. Akla sığmaz kahramanlıklar gösterdiler.

Her seven sevilenin boy aynasıdır. O öpülesi eller beni büyüttü. Aşılmaz engelleri aştık. Senin bu yaptığın olur iş değil. Görülecek günler var daha aldırma gönül. Akarsular gibi çağlarım. Benim doğduğum köyleri akşamları eşkıyalar basardı. Ölmüş eşek kurttan korkmaz.

Bu ekleri alan tüm sözcükler sıfatfiil değildir. Özellikle kip ekleriyle sıfatfiil eklerini karıştırmamak gerekir. Akacak kan damarda durmaz.

Eki alan sözcük sıfat/adlaşmış sıfatsa sıfatfiil; yüklemse kip ekidir. Anlatacaklarını dinlemeye hazırım. Kızılmaz asla çocuklara… Dönülmez akşamın ufkundayım. Yemek pişmiş artık ne yapalım pişmiş aşa su katılmaz.

Sıfatfiillerden -ecek ve –dik’e cümle içerisinde şekil değiştirdiği için dikkat etmek gerekir. Gittiğin yerden mektup at. Diyeceğim son sözü dedim.

"Sıfat fiiller de isimler gibi çekim eki alabilir "Sıfat fiiller de isimler gibi çekim eki alabilir.“ aşağıdakilerin hangisinde bu kuralın bir örneği vardır? A) Tanıdıkça onları daha çok seveceksiniz. B) Uzaktan gelen arkadaşlara bir yer göstermelisiniz. C) Tanıdığım insanlara karşı daha sert oluyorum. D) Yabancı ürünlere karşı görülmemiş bir ilgi var.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfatfiil isimleşmiştir? Sakınılan göze çöp batar. B) Akacak kan damarda durmaz. C) Dostun attığı taş baş yarmaz. D) Bal tutan parmağını yalar.

Fiillere eklenen özel ekler yardımıyla zarf olan sözcüklerdir. Zarffiiller(Bağfiil/Ulaç) Fiillere eklenen özel ekler yardımıyla zarf olan sözcüklerdir. Bu ekler şunlardır: -erek -esiye -e…-e -maksızın -ınca -dıkça -eli -r…-mez -ken -ıp -madan

Böyle yaparak beni çok üzüyorsun. Bir süre konuşmaksızın öylece bekledik. Gide gide bir söğüde dayandık. Ölesiye seviyordu. Senin bu halini görünce lise yıllarımı hatırladım. Ağlarım, hatıra geldikçe gülüştüklerimiz. Sen geçerken sahilden sessizce, gemiler kalkar yüreğimden gizlice. Onu görür görmez tanıdım. Yarim, sen gideli yedi yıl oldu.

Zaman zarfı yapan ulaçlar(“ne zaman?” sorusuna cevap verir) Örneklerden de anlaşılacağı gibi zarffiiller özellikle iki kümede toplanabilir: Zaman zarfı yapan ulaçlar(“ne zaman?” sorusuna cevap verir) Durum zarfı yapan ulaçlar(“nasıl?” sorusuna cevap verir).

-madan eki bazen zaman, bazen de durum zarfı yapar. Hiçbir şey söylemeden çekip gitti. Ağlamadan ayrılık olmaz.

Yaptığı konuşmadan bir şey anlamadık. O görüşmeden sonra ilişkimizi bitirdik. -madan ulacını –ma isimfiilinin –den hal eki almış şekliyle karıştırmamak gerekir.

Olanları unutup yeniden hayata bağlandı. -ıp ulacı herhangi bir soruya cevap vermez; fakat her zaman zarffiildir. Olanları unutup yeniden hayata bağlandı.