SU KAYNAKLARI

Katı , Sıvı (Su) , Gaz (Su Buharı) Dünya’daki su kaynaklarını okyanuslar, denizler, göller, akarsular, kar ve buzullar ile yer altı suları oluşturur. Yeryüzündeki sular sürekli bir döngü içerisindedir. Tüm su kaynaklarından sıcaklığın etkisiyle buharlaşan sular, tekrar yağış olarak yeryüzüne düşer. Irmakları, denizleri, gölleri ve yer altı sularını besler. 1 Katı , Sıvı (Su) , Gaz (Su Buharı) 2

Su döngüsü

Dünyadaki su kaynakları Yeraltı suları ve kaynaklar Dünyadaki yeraltı ve yer üstü su kaynakları su kaynakları kavram haritası Dünyadaki su kaynakları Yerüstü suları Yeraltı suları ve kaynaklar Akarsular Soğuk su kaynakları Tabaka Kaynakları Yamaç Kaynağı Artezyen Kaynaklar Karstik Kaynaklar Durgun sular Okyanuslar Denizler Göller Barajlar Irmak ( Nehir) Çay Dere Sıcak su kaynakları Fay Kaynakları Gayzer Kaynaklar Vadi Kaynakları 3

Dünya’da kişi başına düşen tatlı su dağılımı haritası (SWAP, 2004) Yeryüzünde en fazla tatlı suya sahip alanlar: Kuzey Amerika Özellikle kanada, Orta ve Güney Amerika, Avrupa’nın kuzey i ve yer yer batı kesimleri, Asya’nın kuzeyi özellikle Sibirya, Asya’nın güneyi ve güneyindeki ekvatoral yağışa sahip adalar (Endonezya, Malezya, Filipinler vb.), Avustralya kıtası Yeryüzünde en az tatlı suya sahip alanlar: Tatlı su kaynağı az olan yerler özellikle dönenceler çevrelerinde yer alan çöl alanlarıdır. Özellikle Kuzey Afrika( Büyük Sahra), Afrika’nın Doğu ve güney kısımları( Kenya, Güney Afrika ( Kalahari Çölü),Zimbapve,) Asya’da Arabistan çöl bölgesi, Pakistan, Avrupa’da Polonya çevresi kişi başına tatlı miktarının en az olduğun yerlerdir.

Yeryüzündeki tatlı su kaynakları tükenebilir mi? Yeryüzündeki tatlı su kaynakları giderek azalmaktadır. Gerek iklim şartlarında meydana gelen değişmeler, gerekse insanoğlunun doğal dengeyi bozması ve çölleşme, ayrıca her geçen gün artan aşırı nüfus ve artan tatlı su ihtiyacı, gerekse de çevre kirlenmesinin her geçen gün hızla artması tatlı suları azalmakta ve ihtiyacında sürekli artması tatlı su kaynaklarının tükenmekte olduğunu göstermektedir. Örnek: Ülkemizde kişi başına yıllık yenilenebilir tatlı su miktarı sürekli düşmektedir. 1955 ‘ de 8503 metreküp, 1990 ‘da 3026 metreküp, 2025 ‘de 2186 metreküp olacağı tahmin edilmektedir.

Yer Üstü Suları Denizler ve Okyanuslar Deniz ve okyanus suları, tuzlu olduğundan içme ve sulama suyu olarak kullanıma uygun değildir. Bu sular, enlemin etkisine bağlı olarak farklı kimyasal ve fiziksel özelliklere sahiptir. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklığı azalır, buna bağlı olarak tuzluluk oranında azalma görülür. Deniz ve okyanus suları, tuzlu olmasına rağmen milyonlarca farklı hayvan ve bitki türü için doğal yaşam alanıdır. Bunun dışında, okyanuslardaki su buharının önemli bir kısmını oluşturarak yağışlara neden olmaktadır. Yağış oluşumuna etkileri bakımından okyanus suları, karada yaşayan canlılar için de önemli bir yaşam kaynağı durumundadır.

Dünya’daki su ve karaların kapladığı alanların birbirlerine olan oranlarını belirtiniz.

Okyanusları büyüklüklerine göre sıralayınız. Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu’nu harita üzerine yerleştiriniz. Asya Kuzey Amerika Avrupa Okyanusların hangi kıtalar arasında bulunduğunu belirtiniz. Atlas Okyanusu Afrika Hint Okyanusu Güney Amerika Büyük Okyanus Avustralya Okyanusların hangi yarım kürede daha çok yer aldığını belirtiniz. Antartika

Cevap İçin Tıkla

GÖLler Göller, karalar üzerinde çeşitli nedenlerle çanaklaşmış alanlarda biriken su kütleleridir. Göllerin genellikle deniz ve okyanuslarla bağlantısı yoktur. Göller, yeryüzündeki tatlı suların % 87'sini oluştururken göllerin karalar üzerinde kapladığı alan % 2'dir. Göller, yer altı ve yer üstü sularıyla beslenmektedir. Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Bu farklılığın nedenleri; iklim koşulları, beslenme kaynakları, gölün bulunduğu arazinin yapısı, gölün büyüklüğü, derinliği ve gideğeninin (göl ayağı) olup olmamasıdır. Beslenme kaynağı güçlü olan göller, fazla sularını bir gideğen yardımıyla denizlere boşaltır. Sularını dışarıya bir gideğen yardımıyla boşaltan göllerin suyu tatlı, sularını dışarıya boşaltamayan göllerin suyu ise acı veya tuzludur.

Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri A. Doğal Göller Yeryüzünde iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen çukurluklarda biriken su kütlelerine doğal göller denir. Doğal göller oluşumlarına göre çeşitli gruplara ayrılır: 1. Tektonik Göller: Yer kabuğu hareketleri sonucunda çöken alanlarda oluşan çukurluklarda biriken su kütlelerinin oluşturduğu göllerdir. Dünya’da başlıca tektonik göller; Aral, Hazar, Baykal,Lut ve Afrika kıtasının doğusundaki bazı göllerdir. 2. Karstik Göller: Kolay eriyebilen (kireç taşı, alçı taşı ve kaya tuzu gibi) karstik arazilerde suların polye ve obruk gibi erime çukurları içinde birikmesiyle meydana gelen göllerdir. Türkiye’de karstik arazilerin yaygın olduğu göller yöresindeki KARAGÖL, KESTEL, KIZÖREN, ve TİMRAŞ gölleri karstik göllerin başlıcalarıdır.

Burdur Gölhisar yakınlarındaki bir karstik göl Göller geçici yeryüzü şekilleridir. Zamanla dolarak, kuruyarak ortdan kalkabilirler.

3. Buzul Gölleri Buzul aşındırması sonucu oluşan çukurluklarda biriken suların meydana getirdiği göllerdir. Bu göllere sirk gölü adı da verilir. Kanada, Finlandiya, Norveç ve Danimarka gibi ülkelerde çok sayıda buzul aşındırması sonucu oluşmuş göl bulunmaktadır. Karagöl – Giresun Dağları

4. Volkanik Göller Volkanik faaliyetlerle oluşmuş çanaklarda suların birikmesi ile oluşmuş göllerdir. Göl, yanardağın zirvesindeki baca ağzında oluşmuşsa krater, yanardağ konisinin patlaması sonucu oluşan geniş çukurlarda ise kaldera, volkanik patlama çanaklarında oluşmuş ise maar gölü ismini alır. Dünya’da Endonezya, İtalya, Japonya ve Türkiye gibi volkanizmanın yaşandığı ülkelerde bu tür göller bulunmaktadır. Meke maarı -Konya

5. Set Gölleri Vadi, tektonik çukurluk veya koy gibi yer şekilerinin önünün herhangi bir malzemeyle kapanması sonucu meydana gelen göllerdir. Oluşumlarına göre dörde ayrılır: a. Volkanik Set Gölleri: Volkanik faaliyet sırasında çıkan lavların bir çukurluğun önünü kapatması sonucu meydana gelen göllerdir. b. Heyelan Set Gölleri: Heyelan sırasında sürüklenen malzemenin bir çukurluğun önünü kapatması sonucu meydana gelen göllerdir. c. Alüvyal Set Gölleri: Akarsu vadilerinin alüvyal malzemeyle kapatılması sonucunda meydana gelen göllerdir. Genellikle küçük ve sığ göllerdir. ç. Kıyı Set Gölleri: Alçak kıyılarda dalga ve akıntıların etkisiyle meydana gelen kıyı kordonlarının bir koy veya körfezin önünü kapatması sonucu oluşan göllerdir. Bunlara "lagün" veya "deniz kulağı“ adı da verilir. d. Moren Set Gölleri: Buzullardan çıkan suların önünün moren setleri ile kapatılması sonucu oluşan göllerdir. Kuzeybatı Avrupa’da yaygın olarak görülür.

B. YAPAY GÖLLER İnsanların elektrik enerjisi elde etmek, sulama, kullanma ve içme suyu sağlamak amacıyla akarsuların önünü bir setle kapatmaları sonucu oluşan göllerdir. Bu göllere baraj gölleri de denir. Oluşumlarına göre göl çeşitlerinin Türkiye’deki örnekleri için 132. sayfaya bakabilirsiniz.

Tatlısu Sodalı Acıgöl

Baraj Gölü Volkanik Göl Karstik Göl Buzul Gölü Heyelan Set Gölü Volkanik Set Gölü Alivyon Set Gölü Buzul Set Gölü

Akarsular

Akarsular

Yeryüzündeki önemli akarsuları kıtalara göre sınıflandırınız.

Bu akarsulardan bir tanesini seçerek özelliklerini araştırıp bir metin hâline dönüştürünüz. Metninizi görsel materyallerle destekleyiniz. Kongo Nehri (Bir dönem Zaire Nehri olarak da anılmıştır) Orta Batı Afrika'nın en uzun nehridir. Chambeshi koluyla birlikte 4.700 km uzunluk ile Afrika'nın Nil'den sonra en uzun ikinci nehiridir. Nehir kollarıyla birlikte Amazon'nden sonra dünya'nın 2. en büyük yağmur ormanını beslemektedir. Dünyanın en uzun 8. nehridir.

Kongo Nehri

Mississippi Nehri Mississippi Nehri, Kuzey Amerika'nın en uzun akarsuyudur. Çok büyük bir kısmı ABD (%98.5) ve birazı da Kanada sınırları içinde akar. Kolları olan Missouri ve Jefferson nehriyle birlikte toplam uzunluğu 6.275 km'yi bulur ve bu haliyle Nil, Amazon ve Yangtze nehirlerinden sonra dünyanın en büyük 4. nehridir. Adı, kızılderili dilinde "büyük ırmak" demektir.

Mississippi Nehri

Kar ve Buz Yağmur Suları Yer altı Suları Düzensiz Düzenli Deniz Göl Kapalı Havza

Yer Altı Suları ve Kaynaklar Yer altı su depoları, yağmur ve kar sularının bir kısmının geçirimli tabakalardan sızıp geçirimsiz bir tabaka üzerinde toplanması sonucu meydana gelmektedir. Yer altı suları genellikle yağışlarla beslenir. Yağışlarla yeryüzüne inen suların yer altına sızma miktarı, arazinin geçirimlilik ve kayaçların gözeneklilik derecesine bağlıdır. Yeryüzünde bol yağış alan ve geçirimli arazilere sahip alanlar, yer altı suyu bakımından zengindir.

ETKİNLİK Kaynaklarla ilgili şekilleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplandırınız.

ETKİNLİK Kaynak sularının kalitesi, suyun geldiği yerdeki kayanın kimyasal özelliğine bağlıdır. Silisli kayalardan çıkan kaynak suları, çözünmüş kireç içermediği için içme suyu olarak kullanılmaya uygundur. (Örneğin Uludağ, İzmir, Tokat, Niksar olduğu gibi). Kireçli arazilerden çıkan kaynak suları kireçli, jipsli arazilerden çıkan kaynak suları acı olduğu için içme suyu olarak kullanılmaya elverişli değildir.

ETKİNLİK

ETKİNLİK

Akifer: İçinde yer altı suyu bulunduran tabakadır.

ARTEZYEN Artezyen

Fay kaynakları Manisa (Kurşunlu, Urganlı, Alaşehir, Demirci),Denizli (Pamukkale, Karahayıt, Sarayköy, Buldan), Kütahya(Simav),Balıkesir (Edremit, Gönen), Sivas (Balıklı Çermik) gibi merkezlerde vardır. Bu yerlerin ortak özelliği yer yapılarının özelliğidir.

Gayzer (kaynaç) kaynakları

Gayzer (kaynaç) kaynakları

değerlendirme Yanda, Kuzey Yarım Küre'de bulunan X ve Y akarsularının yıllık akım grafiği verilmiştir. Buna göre, grafikten aşağıdaki yorumlardan hangisi çıkarılamaz? A) Y akarsuyunun debisi yazın azalmaktadır. B) X ve Y akarsuları aynı iklim bölgelerine aittir. C) X akarsuyunda en fazla debi artışı yaz ayların dadır. D) X ve Y akarsularının akımlarının aynı olduğu dönemler vardır. E) X akarsuyunun aşındırma faaliyetleri yaz aylarında daha etkilidir.

değerlendirme Aşağıdaki kıtalardan hangisinin Pasifik Okyanusu'na kıyısı yoktur? A) Asya B) Avustralya C) G.Amerika D) K. Amerika E) Avrupa I. Akifer, içinde yer altı suyunun bulunduğu tabakadır. II. Eriyebilen arazilerde fay kaynakları yaygın olarak bulunur. III. Eriyebilen arazilerde fay kaynakları yaygın olarak bulunur. IV.Yeryüzünde bol yağış alan ve geçirimli arazilere sahip olan bölgeler yer altı suları bakımından zengindir. Yerkabuğundaki kırılma, kıvrılma ve çökmelerle meydana gelen çanaklarda oluşan göl aşağıdakilerden hangisidir? A) Tektonik göl B) Volkanik göl C) Karstikgöl D) Sirk gölü E) Heyelan set gölü Yukarıda yer altı suları ile ilgili verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) II ve IV

değerlendirme Yerküre'nin önemli su kaynaklarından olan göller, iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle oluşmaktadırlar. Buna göre, aşağıda verilen göl çeşitlerinden hangisinin oluşumunda iç kuvvetlerin etkisi yoktur? A)Tektonik göl B)Krater gölü C)Lav set golü D)Kıyı set gölü E) Volkanik göl Yukarıdaki şekilde gösterilen kaynak çeşitleri aşağıdakilerden hangisidir? 1 2 A) Fay Yamaç B) Yamaç Vadi C) Yamaç Karstik D) Artezyen Karstik E) Vadi Artezyen

değerlendirme Göller oluşumlarına göre farklı gruplara ayrılmaktadırlar. Buna göre, Dünya haritasında işaretlenen yerlerden hangisinde buzul gölleri daha fazla yer almaktadır? A) I B) II C) III D) IV E) V

değerlendirme Aşağıdakilerden hangisi, okyanus ve denizlere ait özelliklerden biri değildir? A) Atlas Okyanusu, Hint Okyanusu'ndan küçüktür. B) Okyanus ve deniz suları, içme ve sulama suyu olarak kullanıma uygun değildir. B) Okyanus ve denizler, su buharının önemli bir kısmını oluşturarak yağışlara neden olur. D) Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe deniz ve okyanusların tuzluluk oranı azalır. E) Denizler ve okyanus suları milyonlarca farklı hayvan ve bitki türü için doğal yaşam alanı oluşturur.

değerlendirme Aşağıdaki su kaynakları ile verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) En fazla alan kaplayan yüzey suları akarsulardır. B) Dünya'daki su kaynakları düzenli dağılmamıştır. C) Tatlı su kaynaklarının çoğunluğunu buzullar ve buz dağları oluşturur. D) Dünya'daki su kaynaklarının büyük çoğunluğunu tuzlu sular oluşturur. E)Su kaynaklarının buharlaşması ve yoğunlaşması su döngüsünü oluşturmuştur.

değerlendirme I.İç denizler II.Okyanuslar III.Göller III.Yer altı suları IV.Buz dağları ve buzullar Yukarıda verilen su kaynaklarının Dünya su kaynakları içindeki oranı bakımından, en fazla olandan en az olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? A)I, II, IV ve II B) I, III, II ve IV C)II, IV, III ve I D)II, IV, I, ve III E)III, IV, II, ve I I.İç denizler II.Okyanuslar III.Göller IV.Kapalı denizler V.Kenar denizler Yukarıda verilen su kaynaklarından hangisinde gelgit olayı daha belirgin olarak görülür? Yalnız I B) I ve V C) II ve III D) II ve V E) III ve IV

değerlendirme Aşağıda akım grafikleri verilen akarsulardan hangisi taşımacılık için daha uygundur?

değerlendirme Deniz ve okyanusların tuzluluk oranları enleme ve buna bağlı olarak meydana gelen buharlaşmaya göre değişir. Buna göre, haritada numaralandırılan yerlerden hangisinde denizin daha tuzlu olduğu söylenebilir? A) I B) II C) III D) IV E) V

değerlendirme Yer altına sızarak çeşitli derinliklerde ve çeşitli şekillerde bulunan suların hepsine birden "yer altı suyu" denir. Bir yerdeki yer altı suyunun miktarını ve beslenmesini etkileyen faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Bitki örtüsü B) Yağış miktarı C) Yüzeyin eğimi D) Yükseltinin fazlalığı E) Zeminin geçirimlilik derecesi I. Gayzer II. Artezyen kaynağı III.Karstik kaynak IV.Fay kaynağı Yukarıda verilen kaynaklardan hangileri sıcak su kaynaklarından değildir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve IV D) II ve III E) III ve IV