PARA TEORİSİ: FAİZ ORANLARININ ANLAMI, ÖLÇÜMÜ VE BELİRLENMESİ YARD.DOÇ.DR. BURHAN DOĞAN

PARA TEORİSİ: FAİZ ORANLARININ ANLAMI, ÖLÇÜMÜ VE BELİRLENMESİ Ekonomi açısından faiz oranlarının belirlenmesi ve tahmini son derece önemlidir. Çünkü faiz oranlarında meydana gelen değişmeler, günlük yaşantımızı ve ekonominin genelini etkilemektedir.

Faiz Oranlarının Anlamı Faiz oranı, ödünç alanın belirli bir dönem boyunca aldığı borca karşılık ödediği faiz tutarının veya ödünç verenin verdiği borca karşılık aldığı faiz tutarının anaparaya oranı şeklinde tanımlanabilir. Paranın kirası faizdir ve anaparanın belirli bir yüzdesi olarak ifade edilir.

Faiz Oranlarının Anlamı Ödünç alınan paraya anapara, alınan ödüncün karşılığında paranın kullanılması nedeniyle ödünç verene ödenen paraya faiz denir. Bu anlamda faiz borçlanmanın maliyeti olarak ifade edilir. Faizin anaparaya göre bir oran şeklinde belirlenmesine faiz oranı denilmektedir.

Bugünkü Değer Bugünkü değer kavramı, bugün elde edilen bir miktar paranın gelecekte elde edilecek aynı miktardaki paradan daha değerli olduğunu ifade etmektedir.

Vadeye Kadar Getiri Faiz oranları çeşitli şekillerde hesaplanırken kullanılan ortak yol, vadeye kadar getiri kavramının kullanılmasıdır. İktisatçılar faiz oranı terimini kullandıklarında kastettikleri şey vadeye kadar getiridir. Vadeye Kadar Getiri: Bir borç aracının bugünkü değerini bu borç aracından elde edilecek tüm ödemelerin bugünkü değerine eşitleyen faiz oranıdır. Vadeye kadar getiri kavramının faiz oranına ilişkin en uygun ölçüt olduğu iktisatçılar tarafından kabul edilmektedir.

Vadeye Kadar Getiri İskontolu Tahvil: Nominal değerinin altındaki bir fiyattan satın alınan ve vadesi dolduğunda nominal değeri ödenen tahvildir. Kuponlu Tahvilin Vadeye Kadar Getirisi: Kuponlu tahvil işlemlerinde, tahvil sahibine vade tarihine kadar her dönem için sabit bir faiz ödemesi (kupon ödemesi) yapılır ve vade sonunda aynı zamanda tahvilin nominal değeri ödenir.

Getiri Oranı ve Reel Faiz Oranı Getiri ve Faiz Oranı Farkı Uzun vadeli bir tahvil tutuyorken piyasa faiz oranı yükselirse bu yatırımınızdan zarara uğrarsınız. Piyasa faizleri siz tahvili satın aldıktan sonra düşerse bu yatırımınızdan elde edeceğiniz getiri daha yüksek olacaktır. Bir tahvili elinizde belirli bir dönem tutarak ne kadar kazanç sağlayacağınız getiri veya daha doğru bir ifadeyle getiri oranı ile ölçülür. Bir tahvil veya herhangi bir menkul kıymet açısından getiri oranı, o menkul kıymetin sahibine yapılan ödemeler ile menkul kıymetin alış fiyatındaki değişiklikten elde edilecek kazanç veya yerine göre kaybın toplamının bu menkul kıymetin alış fiyatına oranı ile ölçülür. Tahvilin fiyatı ve faizi arasında ters bir ilişki vardır.

Reel Faiz ve Nominal Faiz Oranı Arasındaki Fark Nominal faiz oranları her gün tartışılan, basında, resmî bildirilerde, ilanlarda kullanılan, kısaca piyasada uygulanan cari faiz oranıdır. Enflasyon etkisinin nominal faiz oranından arındırılmasıyla reel faiz oranı elde edilir. Fisher eşitliğine göre nominal faiz oranı (i); reel faiz oranı (ir) ile beklenen enflasyon oranının (πe) toplamına eşittir: i= ir + πe Bu eşitlikten reel faiz oranını çekerek yeniden düzenlersek İr = i – πe reel faiz oranının; nominal faiz oranı ile beklenen enflasyon oranı arasındaki farka eşit olduğunu görürüz.

Faiz Oranlarının Belirlenmesi Faiz oranlarının nasıl belirlendiğini ve neden değiştiğini, arz ve talep çerçevesinden ele alan iki teorik yaklaşımı: “Ödünç Verilebilir Fonlar Kuramı” ve “Likidite Tercihi Kuramı” nı inceleyeceğiz. Varlık Talebini Belirleyen Faktörler Tahvil ve para piyasasında arz ve talep analizini incelemeye geçmeden önce bir varlığın talep edilen miktarını belirleyen faktörleri ele almamız gerekir.

Varlık Talebini Etkileyen Faktörler 1. Servet: Diğer koşullar sabitken servetteki bir artış varlığın talep edilen miktarında bir artışa yol açar. 2. Beklenen Getiri: Diğer koşullar sabitken bir varlığın alternatif varlıklara göre beklenen getirisindeki bir artış bu varlığın talep edilen miktarında bir artışa yol açar. 3. Likidite: Diğer koşullar sabitken bir varlık alternatif varlıklara göre ne kadar fazla likitse bu varlığın talep edilen miktarı daha fazla olacaktır. 4. Risk: Diğer koşullar sabitken bir varlığın alternatif varlıklara göre riskinde bir artış olması bu varlığın talep edilen miktarında bir azalışa yol açacaktır.

Ödünç Verilebilir Fonlar Kuramı Ödünç verilebilir fonlar kuramı faiz oranının belirlenmesini tahvil arz ve talebi ile açıklamaktadır. Tahvil arz ve talebinin birbirine eşit olduğu noktada denge faiz oranına ulaşırız.

Tahvil Talep Eğrisi Tahvil talep eğrisi, diğer koşullar sabitken talep edilen tahvil miktarıyla tahvil fiyatı arasındaki ters yönlü ilişkiyi gösterir. Dikkat ederseniz yukarıdaki şekilde iki dikey eksen bulunmaktadır. İki dikey eksenden soldaki tahvil fiyatını, sağdaki dikey eksen ise faiz oranını göstermektedir. Burada şekle dikkatlice bakarsanız faiz oranını gösteren ekseni yukarıdan aşağıya doğru yükselmekte, tersine tahvil fiyatını gösteren eksen ise aşağıdan yukarı- ya doğru yükselmektedir. Bu durum ise tahvilin fiyatı ile faiz oranı arasındaki ters yönlü ilişkiden kaynaklanmaktadır.

Tahvil Arz Eğrisi Bu eğri diğer koşullar sabitken yüksek tahvil fiyatlarında (düşük faiz oranı) arz edilen tahvil miktarının daha yüksek olduğunu gösterecek şekilde pozitif eğimli bir eğridir.

Tahvil Piyasasında Denge Tahvil arz eden kurum bu tahvilleri fona ihtiyacı olduğu için ihraç etmektedir. Yani bu kurum örneğin bir bankadan kredi almak yerine tahvil satarak borç alma yolunu seçmiş olmaktadır. Dolayısıyla tahvil arz etmek ödünç fon talep etmekle aynı anlamdadır. Olaya tahvil talebi açısından baktığımızda ise piyasada ödünç fon vermek isteyenler bu fonları örneğin bir bankaya yatırmak yerine fona ihtiyacı olan kurumların çıkarttığı tahvilleri satın alarak ödünç verme işlemini gerçekleştirebilirler. Yani tahvil talep edenler aynı zamanda ödünç fon arz edenlerdir. Tahvil piyasasındaki denge, arz edilen tahvil miktarının talep edilen tahvil miktarına eşitlendiği noktada belirlenecektir.

Likidite Tercihi Kuramı Keynes tarafından geliştirilen likidite tercihi kuramında, denge faiz oranı para arz ve talebi tarafından belirlenmektedir. Oysa ödünç verilebilir fonlar kuramında denge faiz oranı tahvil arz ve talebi tarafından belirlenmekteydi.

Faiz oranlarının belirlenmesinde iki yaklaşımın ele alınmasının nedeni , ödünç verilebilir fonlar kuramının, beklenen enflasyondaki değişmelerin etkilerini incelemede, likidite tercihi kuramının ise gelir, fiyat düzeyi ve para arzındaki değişikliklerin etkilerini incelemede daha uygun olmasıdır.

SORULAR 1. Aşağıdaki durumlardan hangisinde borç almayı daha fazla tercih edersiniz? a. Faiz oranı %20 ve beklenen enflasyon %25 ise b. Faiz oranı %9 ve beklenen enflasyon %7 ise c. Faiz oranı %15 ve beklenen enflasyon %14 ise d. Faiz oranı %4 ve beklenen enflasyon %1 ise e. Faiz oranı %13 ve beklenen enflasyon %15 ise

SORULAR 2. Bir yıl vadeli olan ve 180 liraya satın aldığınız iskontolu bir tahvili 3 ay sonra 190 liraya satarsanız bu tahvilden elde edeceğiniz getiri oranı ne olur? a. %10 b. -%7.5 c. %7.5 d. -%5.5 e. %5.5

SORULAR 3. Faiz oranı % 10 olan, bir yıl vadeli, 300 TL nominal değerli bir tahvilin satış fiyatı kaç TL’dir? a. 330 b. 247.9 c. 250 d. 272,7 e. 290.9

SORULAR 4. Ödünç verilebilir fonlar kuramına göre tahvil arzı tahvil talebinden fazla olursa aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir? a. Tahvil fiyatları düşeceği için talep eğrisi sağa kayar ve faiz oran artar. b. Tahvil fiyatları düşeceği için faiz oranı artar. c. Tahvil fiyatları artacağı için faiz oranı düşer. d. Tahvil fiyatları düşeceği için faiz oranı düşer. e. Tahvil fiyatları artacağı için talep eğrisi sola kayar ve faiz oranı düşer

SORULAR 5. Likidite tercihi kuramına göre, aşağıdakilerden hangisi para arzı eğrisinin sağa kaymasına neden olur? a. Merkez bankasının para arzını arttırması b. Merkez bankasının para arzını azaltması c. Merkez bankasının faiz oranını arttırması d. Fiyatlar genel düzeyinin düşmesi e. Gelirin azalması

SORULAR 6. Ödünç verilebilir fonlar kuramına göre, yatırımlardan beklenen karlılık artarsa diğer fiyatlar sabitken, tahvil ............ Eğrisi ............... doğru kayar. a. talep, sağa b. talep, sola c. arz, sağa d. arz, sola e. talep, aşağıya

SORULAR 7. Likidite tercihi kuramına göre, fiyatlar genel düzeyi yükselirse diğer fiyatlar sabitken para ............ Eğrisi ............... doğru kayar. a. arzı, sağa b. arzı, sola c. arzı, aşağıya d. talebi, sağa e. talebi, sola

SORULAR 8. 1000 TL nominal değerli ve yılda bir kupon ödemesi olan bir tahvilin kupon oranı %13 ise bu tahvilin yıllık kupon ödeme miktarı kaç TL olur? a. 13 b. 130 c. 260 d. 1000 e. 769

SORULAR 9. Milton Friedman’a göre aşağıdakilerden hangisi likidite etkisi olarak değerlendirilebilir? a. Para arzındaki artışın geliri arttırması b. Para arzındaki artışın beklenen enflasyonu arttırması c. Para arzındaki artışın fiyatları arttırması d. Para arzındaki artışın faizleri düşürmesi e. Para arzındaki artışın geliri düşürmesi

SORULAR 10. Ödünç verilebilir fonlar kuramına göre, A tahvilinin beklenen getirisi %5’ten %10’a yükselirken B tahvilinin beklenen getirisinin %12’den %18’e çıkması durumunda, B tahvilini elde tutmanın beklenen getirisi A tahviline göre ..... ve B tahvilinin talebi .......... a. artar, azalır b. artar, artar c. azalır, artar d. azalır, değişmez e. azalır, azalır