Erzurum Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü MASTİTİS Erzurum Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Hazırlayan: Ali ÖZCAN Veteriner Hekim Erzurum-2005

Mastitis nedir? Memenin normal florasında bulunan bakterilerin nakil esnasında, soğuk ve rutubet, fena ve tam olmayan tedavi sonunda saprofit mikroorganizmaların patojen hale dönüşmesi ile ortaya çıkan yangısal bir tablodur.

Ekonomik önemi Akut mastitis: gerek tedaviyi müteakip ilaçların sütle atılmasından dolayı oluşan süt kaybı , gerekse de memenin sağlıklı süt vermeye başlamasına kadar oluşan süt kaybı önemlidir. Bunun yanında akut mastitis olgularında gıda almada azalma, dolaşım ve metabolizma bozuklukları meydana gelir. Buna paralel olarak genel bozukluklar ortaya çıkar.

Ekonomik önemi Kronik ve supklinik mastitis: bu tür mastitislerde enfeksiyonun eskimesi meme dokusunda bağdoku üremesine neden olmakta ve geriye dönüşümü olmayan bu bağdoku artışı süt veriminin düşmesine neden olmaktadır. Sütçü hayvan yetiştiriciliği yapılan işletmelerin temel amacı yüksek süt verimli hayvanlarda optimal ölçülerde yararlanmaktır.

Ekonomik önemi Çiğ süt kalitesinde azalma, Tedavi için harcanan ücret, Mastitisden dolayı süt veriminin düşmesi, Hasta olan hayvanların diğer hayvanlar için bulaşma kaynağı olması, Gibi nedenlerle hayvanların erken elden çıkarılması gerekmektedir.

Ekonomik önemi Süt veriminde azalma (%61-70) Sürünün yenilenmesi (%11-22) Tedavi masrafları (%3-9) Süt kalitesinde düşüş, ölüm

Sağım ve çeşitleri Sağım: Süt veren bir hayvanın memelerindeki sütün belirli aralıklarla alınması işlemidir Sağım 12 saat aralıklarla yapılır. Çeşitleri: Elle sağım Makinalarla sağım

Sağım ve meme hastalıkları Elle sağım Meme başı çok yukardan tutularak yapılan sağımda nene başında baloncuk oluşur ve bu baloncuk hem sütün çıkmasını zorlaştırır hem de meme başında daralma ve kalınlaşmaya neden olur. Süt bitmeden sağımın bitirilmesi neticesinde memede kalan süt m.o.üremesine neden olur. Sağımda hayvana korku ve acı verilmesi sütün yeterince indirilmemesine neden olur.

Sağım ve meme hastalıkları Elle sağım

Sağım ve meme hastalıkları Makinalarla sağımda Meme başına devamlı vakum uygulamak ve sütün musluktan akar gibi alınması kan dolaşımını bozar. Ayrıca hayvana acı verdiğinden dolayı sütün indirilmasi azalır veye tamamen durabilir. Sütün tamamı alındıktan sonra sağım makinasının çalışır durumda bırakılması meme başı kanalının iç zarında sürtünme ve vakumdan dolayı zedelenmelere neden olur ve m.o.buralarda kolayca yerleşebilir.

Sağım ve meme hastalıkları Makinalarla sağımda

Sağım ve meme hastalıkları Makine nabzı az olursa meme başında kan dolaşımı yavaşlar ve ağrı oluşur ve buda %10 süt kaybına neden olur. Sağım tüpleri uygun şekilde uzaklaştırılmalıdır. Aksi taktirde meme başı kolaylıkla yaralanabilir.

Sütün indirilmesi Yavrunun emmesi veya meme başına yapılan mekanik etki ile olur. Hipotalamusa uyarının girmesi Hipofizin etkilenmesi 1-1.5 dakika içinde hipofizin arka lobundan oksitosin salgılanması Alveol miyoepityumların ve ductus lactiferlerin kasılması Sütün sinus lactiferiye inmesi Meme başının sütle dolması

Sağım ve ahır temizliği Modern yetiştiricilik de iş gücünün %60’ı sağım ve sağım sonrası temizliğe ayrılmalıdır. Sadece sağımda kullanılan elbiseler olmalı El temizliği ve bakımına dikkat edilmeli Önce sağlıklı düveler, sonra sağlıklı inekler, tedavi edilmiş inekler, yaşlı inekler ve hastalıklı inekler olmak üzere bir sıra izlenmelidir. Meme ve el temizliği için toz, krem ve sıvı deterjanlar kullanılmamalıdır. Bunun yerine dezenfektanda ıslatılmış nemli bir bezle temizlenir ve sonra kurulanmalıdır. Sağım bittikden sonra memelerin ve makinaların temizliği yapılmalıdır.

Sağım ve ahır temizliği İneklerin yattıkları yerler düzgün, temizlenmeye elverişli, akıntısı uygun ve rahat sığacakları büyüklükte olmalıdır. İyi havalanmalıdır. Sıcak veya soğuk olması meme hastalıklarını hızlandırır. Pis su, idrar ve pislikler rahatça akımı sağlanmalı. Ahır zaman zaman dezenfektanlarla yıkanmalı. Sivrisinek, kara sinek ve kene mücadelesi yapılmalı. Zaman zaman hayvanlar güneşe çıkarılmalı.

Mastitisin nedenleri ve predispoze faktörler Organ hastalıkları ve genel durum bozukluğu. Meme ve meme başında oluşan yaralar. Sütün eksojen refleksine ait bozukluklar. Memenin anatomik yapısı. Sütün akış hızı. Sağımda memeye enfeksiyon etkenlerinin bulaşması. Sağım esnasında oluşan mekanik yaralanmalar. Sütün tam olarak indirilmemesi. Beslenme ve gıda maddelerinin etkisi. Hava durumu ve iklimler. Genetik nedenler ve ırkın etkisi. Süt veriminin etkisi. Yaş ve hormonların etkisi.

Mastitisin parogenezi Mastitislerin ortaya çıkışına, hastalığın hızına, karakterlerine, klinik septomların özelliğine göre hastalık süresinde birçok faktör etkilidir. Enfeksiyon etkeninin patojenitesi ve virulansı Vücudun savunma mekanizması ve predispoze faktörler Memenin fonksiyonel durumu Yapılan tedavi sonuçları

1. Mastitis catarrhalis subklinica Etyoloji: Staphylococ’lar ender olarak da Micrococ, Coronebacterium’lar ve diğer bakteriler yer almaktadır. Teşhis: Klinik olarak teşhis edilemez. Tedavi: Genel hijyenik tedbirler alınmalı ve hasta olan hayvanlar ayrılmalıdır. Oksitoksin uygulaması ile süt indirilir ve antibiyogram sonuçlarına göre spesifik antibiyotik kullanılır.

2. Mastitis catarrhalis kronica Etyoloji: Kronik mastitler, subklinik dönemde teşhis edilememiş ise buna bağlı olarak yada başarısız tedaviler neticesinde meydana gelir. Teşhis: Genel durum bozukluğu yoktur, memenin palpasyonunda bezelyeden domates büyüklüğüne kadar bağ doku artışı hissedilir. Kaliforniya mastitis testi pozitifdir. Süte makroskobik değişikler her zaman görülmez. Tedavi: Lokal tedavide Gr(+) etkenlere spesifik bir antibiyotik kullanılır. Paranteral olarak da makrolit grubu antibiyotikler ve penisilin kullanılır.

2. Mastitis catarrhalis kronica

3. Mastitis catarrhalis acuta Etyoloji: Uygunsuz çevre koşullarında ve stres durumuna bağlı olarak kronik veya subklinik mastitisler akut hale geçebilir. Teşhis: Meme lopları sıcak, kızarık, şişkin ve ağrılıdır. Süt irin görüntüsündedir, bol miktarda sarımsı flokanlar ihtiva eder. Tedavi: Penisilin G meme lobu içersine verilebilir.bakteriyel muayene yapılamamışsa geniş spektrumlu antibiyotikler kullanılır.

3. Mastitis catarrhalis acuta

4.Mastitis apostematosa Etyoloji: Ağır kok mastitislerinin son evresi olarak yada meme veya meme başı yaralarının bir komplikasyonyonu olarak ortaya çıkar. Teşhis: Mastitis apostematosa (Pyojen mastitis) çoğunlukla kronik seyirli olup daha çok kuru dönemdeyken ortaya çıkar. Meme lobunda iri apseler oluşur veya bütün meme dokusunda diffuz sertlikler meydana gelir. Toksik etkenler tarsal ve bukağılık eklemlerinde şişkinliklere yol açar ve buna bağlı olarak hayvan yere yatar ve ayağa kalkamaz. Metastazda şekillenebilir.

4.Mastitis apostematosa

4.Mastitis apostematosa Tedavi: Açık apse şekillenmişse meme dokusunun fonksiyonel hale gelmesi çok zor.sık sağım yapılmalı hem paranteral hem de meme içi antibiyotik uygulanmalıdır.

5. Genç sığır ve düvelerin yaz mastiti Etyoloji: Yazın merada tutulan hayvanlarda görülür.hastalığın meydana gelişi ve bulaşması tam olarak bilinmemektedir. Fakat sıcak, nemlilik ve insektisitlerin etkili olduğu düşünülmektedir. Teşhis: Aniden ortaya çıkar ve hastalıklı meme loplarında ağrı, yangısal ödem hali. Salınan sekret içersinde bezelye tanesi büyüklüğünde doku parçaları görülür. Hayvanlar zor yürürler ve sürülerin gerisinde kalırlar.

5. Genç sığır ve düvelerin yaz mastiti

5. Genç sığır ve düvelerin yaz mastiti Tedavi: Pyojen mastit tedavisi gibi bir tedavi programı izlenmektedir. Proflaksi amacı ile birçok tedbir alınabilir. Ahır bakımı: paraziter hastalık riskinden doları hayvanlar 7 aylığa kadar ahırda bakılmalı İnsektisitlerin uygulanması: Paraziter tedaviler uygulanmalı Antibiyotik uygulaması: Haziran sonu ve temmuz ayında merada bulunan hayvanlara 6 hafta süreyle etkili yapabilecek penisilinler yapılmalıdır.

6. Mastitis intersitialis nonprulenta Etyoloji: Bu tip mastitler kronik seyirli bir yangı formu gösterir. Hastalık Brucella spp. ve Listeria monocytogenezis’den meydana gelir Teşhis: Klinik olarak yangısal değişiklikler tam değildir ve makroskopik olarak memede değişiklikler meydana gelmez. Etken izolasyonu yapılımalıdır. Tedavi: Bu tür hayvanlar elemine edilmelidir.

7. Mastitis phlegmonosa Etyoloji: Memenin flegmonoz yangısı olup genellikle akut seyreder ve yaşam tehlikesi arz eder. Koliform bakteriler, pseudomonas aeroginosa, staphylococlar, clostridiumlar ve aerop spor oluşturan m.o. tarafından meydana getirilir. Teşhis: Genel semptomlar birkaç saat içinde gelişir ve etken vücudun herhangi bir bölgesinden primer enfeksiyon kaynağından köken alır ve hemotojen yolla memelerde bu formu oluşturur. Genel durum bozuk ve hayvanlar yatar ve kalkamaz. Çünkü hayvanda genel bir enfeksiyon tablosu da vardır.

7. Mastitis phlegmonosa Lolak semptomlar: Ağrı, ateş, kızarıklık ve şişkinlik vardır.deri altı ödem şekillenir.memeye basınç yapılınca cıtırtı sesi hissedilir. Süt un çorbası halini alır ve içinde fibrinden kaynaklanan beyazımsı flakonlar gözlenir. Perakut seyrettiğinden dolayı mastitis gangrenoza ya dönüşür. Tedavi: Lokal tedavi: Oksitosin uygulamasından sonra meme içi olarak kolistin ve polimiksin B veya gentamisin verilmelidir. etken staphylococlar, clostridiumlar ise penisilinler,makrolitler ve rifhamisin kullanılır. Paranteral tedavi: Genel tedavide sulfonamidler-trimetoprim kullanılır.

8.Maya mastitisleri Etyoloji: Mayalar etkilidir. Özellikle meme içi uygulamalarda mantarlarda bulaşabilir.bunun sonunda hastalık şekillenir. Teşhis: Vücut ısısı 420C ye çıkar ve kendiliğinden ortadan kalkar. Bu olay aralıklarla devam eder. Genellikle semptomlar akşamları ortaya çıkar. Tedavi: Nystatatin veya amphotericin kullanılır.maya mastitisleri için üretilmiş Clotrimazotol da kullanılır.

9.Mikoplazmaların neden olduğu mastitisler Etyoloji: En önemli mastitis etkeni m.bovis’dir.buzağı ve gençlarde daha çok mastitise neden olur. Ender olarak görünmesinin nedeni normal kültür incelemeleri ile değilde özel kültür meyodları ile teşhis edilmesindendir. Teşhis: Meme bezinde akut dönemde birden bire kuvvetli büyüne ve sertleşme ile karakterizedir. Birkaç haftada 4 lobuda sarabilmektedir. Memeler oksitosin enjeksiyonuna duyarsız olmakla beraber sağımdan sonrada hacim olarak hala büyüktür ve elastikiyetini kaybetmiştir. Tedavi: İlerlemiş olgularda tedavi şansı az olmakla beraber, akut olgularda Tilosin, Eritromisin, Spiramisin, Tetrasiklin’ler denenebilir.

9.Mikoplazmaların neden olduğu mastitisler

10. Nokardiya mastitleri Etyoloji: Etken nokardia asteroides dir. Granulomatöz mastitislere neden olurlar. Teşhis: İnterstitiel bağ dokuda granulomlar şekillenir. Bu granulomlar içinde eozinofilik ve langhans tipi dev hücre şekillenmesi oluşur. Bu hastalık da apseli yangı tipi gelişir.

11. Mastitis actinomycotica Etyoloji: Etken Actinomyces farcinus ve miks enfeksiyonlardır. Teşhis: Produktif yangı sonucu memenin çevresindeki bağ dokuda noduller, meme içinde kapalı apseler oluşur.

12. Mastitis biastomycotica Etyoloji: Etken Cryptococcus neoformans’dır. Teşhis: Enfeksiyonlarından kaynaklanan ve memede çok sert büyük bir şişlikle karakterizedir. Memenin salgısı bozuk, yapışkan ve gri-beyaz renktedir.

Mastitislerde tanı 1. Memenin klinik muayenesi Memenin palpasyonu: Meme sütle dolu ve boş iken ve dolu iken yapılır. Meme derisi Meme başına yapılan muayeneler Memenin inspeksiyonu: memenin durumu ve simetrisi gözlenir.

Mastitislerde tanı 2. Sütün muayenesi Sütün fiziksel muayenesi Sütün kimyasal muayenesi pH taini Sütte lökosit artışı Sütte hem pH hem de lökosit artışının tespiti (CMT). Bakteriyolojik muayeneler Bazı testler: CAMP, Koagulaz, Katalaz, Klorid, Braban, Wisconsin testleri ve hayvan deneyleri Serolojik test metodu yok.

Mastitislerde tanı

Mastitislerde prognoz Meme dokusunda harabiyet oluşur Tedavi edilse bile memede bağdoku artışından dolayı verin kaybı olur. Pyojen mastitislerde erken tedavide iyileşme şansı vardır. Tuberküloz ve Brucella bağlı mastitler tedavi edilmeyip hayvanlar elemine edilmelidir.

Genel tedavi kuralları Memenin boşaltılması Oksitosin uygulanması Fiziksel tedavi Pomat tedavisi Memeyi inerve eden sinirlerin blokajı Osmotik tedavi Antibiyotik ve sulfonamidler Yangının ortadan kaldırılması Vitamin A uygulanması Trypsin, hyalurinidaz enzimleri ve DMSO ‘nun meme içi yolla uygulanması Semptomatik tedavi

Profilaksi Yetiştirme,besleme, bakım ve sağım tekniklerini en iyi şekilde uygulama Temizlik ve dezenfeksiyon işlemleri Veteriner hekim hizmetleri Sürüye dışarıdan katılacak hayvanların sağlık kontrolleri Meme sağlığı konusunda bilinçli hareket etmek Hasta hayvanları sürüden çıkarmak Sağım öncesi gün aşırı CMT testini uygulamak Kuruya ayrılacak hayvanlara meme içi antibiyotik uygulaması yapmak.

Profilaksi

Memenin kurutulması Tedaviye cevap vermeyen ve inatçı mastitis olgularında; hayvan kıymetli ise hastalıklı meme lobu kurutulmalıdır. Bu amaç için iyot solüsyonları(%5-10), gümüş nitrat solüsyonu(%1-3) ve lugol solüsyonu(%5-10) kullanılmalıdır. İlaç uygulamalarından sonra hayvanlar 24 saat kontrol edilmeli, 8-10 gün sonra da memeler tekrar kontrol edilmelidir.

Tedavide kullanılan antibiyotikler PENİSİLİNLER Penisilin G Oksasilin Kloksasilin Nafsilin Ampisilin AMİNOGLIKOZİTLER Neomisin Kanamisin Framisetin Gentamisin Streptomisin Aminosidin TETRASİKLİNLER Oksitetrasiklin Klortetrasiklin Rolitetrasiklin ANSAMİSİNLER Rifamisin SV Rifampisin

Tedavide kullanılan antibiyotikler MAKROLİTLER Eritromisin Spiramisin Oleandomisin Kitasamisin Tilosin PEPTİDLER Kolistin Polimiksin B ANTİMİKOTİKLER Nistazin Klotrimazol Polimisin B SEFALOSPORİNLER Sefasetril Sefoksazol Sefuroksime

teşekkürler