ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ CHECKLIST FOR AUTISM IN TODDLERS (CHAT)

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) S. Baron-Cohen, J. Allen ve C. Gillberg tarafından 1992 yılında geliştirilmiştir. Otizm tanısı alma riski olan çocukların 18 aylıktan itibaren belirlenmesi için kullanılır. Birinci basamak “tarama” ölçeğidir.

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) CHAT’in Türk örneklemi üzerindeki geçerlik çalışması Aylin Tetik-Kabil tarafından yapılmıştır (2005).

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) CHAT Neyi Değerlendirir? Çocuğun “Otizm geliştirme riskinin” derecesi

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) HANGİ YAŞTAN İTİBAREN UYGULANABİLİR? On sekiz aylıktan itibaren çocuklara uygulanabilir.

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) UYGULAMA NE KADAR SÜRER? 5 dak. ile 15 dak. arasında tamamlanabilir.

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) CHAT’İ HANGİ UZMANLAR UYGULAYABİLİR? Psikologlar, çocuk psikiyatristleri, pediatristler, nörologlar, hekimler, hemşireler gibi çocuk sağlığı alanında çalışan uzmanlar tarafından uygulanabilir. İngiltere, İspanya, Çin, Hollanda, Portekiz, Amerika Birleşik Devletleri gibi pek ülkede kullanılmaktadır.

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) CHAT’İN DAYANDIĞI TEMEL NEDİR? On sekiz aylığa kadar ilk basamakları gelişmiş olması beklenen “mış gibi oyun” ve “ortak dikkat geliştirme” becerilerini baz alarak oluşturulmuştur.

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) ORTAK DİKKAT İşaret etme Gösterme Göz ile takip etme

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) İŞARET ETME İlgi alanlarını paylaşmak için (Sosyal amaçlı) işaret etme İsteğini elde etme amaçlı (İsteğini gösterme) işaret etme

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) “MIŞ GİBİ” OYUN Hayale dayalı özelliklerin insanlara, nesnelere ya da olaylara ithaf edilmesi.

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) “MIŞ GİBİ” OYUN Semboliktir Bir nesnenin başka bir nesne yerine kullanılabilmesi Ortamda olmayan bir nesne ya da özellik varmış gibi davranılması

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) “MIŞ GİBİ” OYUN Farklı gelişim basmaklarında farklı şekillerde görülebilir

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (CHAT) CHAT’İN İÇERİĞİ NELERDEN OLUŞUR? İki bölümden oluşur. İlk bölüm (Bölüm-A) Ebeveyne sorulan 9 soruyu kapsar. Ebeveynden “Evet-Hayır” şeklinde cevap alınır İkinci bölüm (Bölüm-B) Klinisyenin çocuğun davranışlarını gözlemlemesine dayanır. Gözlem sonucunda “Evet-Hayır” şeklinde işaretlenir. Toplam 14 maddeden oluşmaktadır.

CHAT MADDELERİ BÖLÜM A: ANNE – BABAYA SORUNUZ: 1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoşlanır mı? Evet/Hayır 2. Çocuğunuz başka çocuklarla ilgilenir mi? 3. Çocuğunuz bir şeylerin üzerine tırmanmayı mesela merdiven çıkmayı sever mi? 4. Çocuğunuz “Ce-e” ya da saklambaç oynamaktan hoşlanır mı? *5.Çocuğunuz sembolik oyunlar (Örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/ bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı?

CHAT MADDELERİ 6. Çocuğunuz bir şey İSTEMEK için hiç işaret parmağını kullanır mı? Evet/Hayır 7. Çocuğunuz bir şeyle İLGİLENDİĞİNİ göstermek için hiç işaret parmağını kullanır mı? 8.Çocuğunuz küçük oyuncaklarla (Araba ya da küpler gibi.) onları ağzına almadan, kurcalamadan ya da düşürmeden düzgün bir şekilde oynayabilir mi? 9.Çocuğunuz size bir şey GÖSTERMEK için nesneleri alıp size getirir mi?

CHAT MADDELERİ BÖLÜM B: GÖZLEYİNİZ i- Görüşmeniz sırasında çocuk sizinle göz kontağı kurdu mu? EVET/HAYIR ii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ardından odanın diğer köşesindeki ilginç bir nesneyi gösterin ve “Aaa bak! Bir …… (oyuncağın adı) var.” deyin. Çocuğun yüzüne bakın. Çocuk işaret ettiğiniz şeyi görmek için odanın diğer tarafına bakıyor mu?** iii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ona bir oyuncak araba/bebek vererek “Arabayı sürer misin/bebeği uyutur musun?” deyin. Çocuk arabayı sürüyormuş/bebeği uyutuyormuş gibi sembolik davranışta bulunuyor mu?** *

CHAT MADDELERİ iv- Çocuğa “Işık nerede?” ya da “Bana ışığı göster.” deyiniz. Çocuk işaret parmağıyla ışığı GÖSTERİYOR mu?**** EVET/HAYIR iv- Çocuk küplerle kule yapabiliyor mu? (Eğer yapabiliyorsa kaç küple?) (Küplerin sayısı:…)

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoşlanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır. evet başarılı hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 2. Çocuğunuz diğer çocuklarla ilgilenir mi? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu maddede, ebeveyne ‘diğer çocuklarla ilgilenme haliyle’ ilgili açıklama yapılmalıdır.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Diğer çocuklarla ilgilenme halinin gözlemlendiği bazı davranışlar: Diğer çocukların olduğu yöne bakma Diğer çocuklarla bir arada olmayı isteme Diğer çocuklarla oyuncağını paylaşma Diğer çocuklarla birlikte oyun oynamayı isteme Diğer çocukların oyun davetine karşılık verip onlara katılma

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Diğer çocuklarla ilgilenmeme halinin gözlemlendiği bazı davranışlar: Çocuğun diğer çocukların yanına gitmemesi Onların olduğu tarafa bakmaması Diğer çocukların oyunlarına katılmaması Diğer çocuklar sanki yokmuş gibi davranması

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk diğer çocuklarla ilglenme halini gösteren davranışlar sergiliyorsa evet başarılı sergilemiyorsa hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 3. Çocuğunuz merdiven vb. nesnelere tırmanmaktan hoşlanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır. evet başarılı hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 4. Çocuğunuz “Ce-e” ya da saklambaç oynamaktan hoşlanır mı ? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde açıklanırken her seferinde ce’-ee oyunu uygulayıcı tarafından gösterilmelidir.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk karşılıklı olarak ce’-ee oyunu ya da saklambaç oynayabiliyorsa evet başarılı oynayamıyorsa ya da bu oyunlarla hiç ilgilenmiyorsa hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 5. Çocuğunuz sembolik oyunlar (örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde mış gibi oyun (sembolik oyun) becerisini sorgular. Ebeveyne sorgulanan alanla ilgili mutlaka açıklama yapılmalıdır.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Kız çocuklar için ‘mış gibi oyun’un gözlenebildiği davranışlar: bebeğe oyuncak bardakla su içiriyormuş gibi yapma oyuncak kaşıkla mama yediriyormuş gibi yapma bebeği sallayarak uyutuyormuş gibi yapma Kalemi mikrofonmuş gibi yaparak şarkı söyleme Oyuncak bebeğin annesi ya da ablasıymış gibi davranma

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Erkek çocuklar için ‘mış gibi oyun’un gözlenebildiği davranışlar: oyuncak arabayı sürerken araba ‘düdüüüüüüüüt’ vb bir ses çıkarıyormuş gibi yapma arabaları yarıştırıyormuş gibi yapma iki arabayı çarpıştırıyormuş gibi, park ediyormuş gibi, köprünün altından ya da üstünden geçiriyormuş gibi yapma Tabağı direksiyonmuş gibi kullanma Süpürgeyi atmış gibi kullanma

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocukların oyuncaklarla işlevsel olarak oynamadıkları ancak sadece oyuncakların tek bir parçasıyla ilgilendikleri ya da oyuncakları kullanarak yineleyici davranışlar sergiledikleri bazı davranışları bulunabilir. Bunlar ‘mış gibi oyun’un dışında olan durumlardır.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Örneğin kız çocuklar için; Bebeğin sadece gözü, kolu ya da saçı gibi herhangi bir parçasıyla tekrarlayıcı bir şekilde oynaması Bebeği sadece elinde taşıması onun dışında işlevsel olarak oynamaması Oyuncak tabağı sadece döndürmesi

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Erkek çocuklar için Arabanın sadece tekerleği ya da kapısı gibi tek bir parçasıyla ilgilenmesi Arabayı sadece tekrarlayıcı bir şekilde ileri geri sürmesi Arabaları ya da oyuncakları tekrarlayıcı bir şekilde yanyana dizmesi

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Eğer çocuk ‘mış gibi oyun’ oynuyorsa evet başarılı oynamıyorsa hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 6. Çocuğunuz bir şey İSTEMEK için hiç işaret parmağını kullanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Çocuk istediği bir şeyi işaret parmağını kullanarak gösteriyorsa evet başarılı

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk istediği bir şeyi göstermek amacıyla işaret parmağını kullanmıyorsa, tüm elini uzatarak ya da anne babanın elini alıp istediği şeyin üzerine götürerek isteklerini belirtiyorsa hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 7. Çocuğunuz bir şeyle İLGİLENDİĞİNİ göstermek için hiç işaret parmağını kullanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Ebeveyne sorgulanan alanla ilgili mutlaka açıklama yapılmalıdır.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Bu maddede, bir önceki maddeden farklı olarak çocuk işaret parmağını, isteklerini belirtme dışında sevdiği bir çizgi film kahramanını, bir oyuncağı ya da hoşlandığı, ilgisini çeken herhangi bir şeyi sosyal amaçlı olarak, sadece etrafındaki insanlarla paylaşmak için kullanmalıdır. Örneğin, yolda gördüğü, ilgisini çeken bir kediye işaret edebilir. Böylelikle, annesinin de dikkatini kedi üzerine yönlendirerek ilgisini onunla paylaşabilir.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk işaret parmağını ilgi alanlarını gösterme amaçlı kullanıyorsa evet başarılı Çocuk işaret parmağını gösterme amacıyla hiç kullanmıyorsa sadece isteklerini elde etme amaçlı kullanıyorsa hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 8. Çocuğunuz küçük oyuncaklarla (arabalar ya da küpler gibi) onları ağzına almadan, kurcalamadan ya da düşürmeden düzgün bir şekilde oynayabilir mi? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk arabaları işlevsel bir şekilde sürerek, çarpıştırarak; küpleri üst üste dizerek ya da köprü yaparak oynuyorsa evet başarılı Çocuk küçük oyuncaklarla bu şekilde oynamak yerine amaçsız bir şekilde sürekli ağzına sokuyorsa, sık sık elinden düşürüyorsa, işlevsel oynayamıyorsa hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Madde 9. Çocuğunuz bir şey GÖSTERMEK için size herhangi bir nesne getirir mi? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk ebeveynleriyle paylaşmak, onlara göstermek için hoşuna giden, ilgisini çeken bir nesneyi alıp ebeveynlerine getiriyorsa evet başarılı Örneğin, karaladığı herhangi bir kağıdı ya da ilgisini çeken renkli bir topu annesine getirebilir.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A) Çocuk sadece isteğini elde etme amacıyla (Örneğin dışarı çıkmak için ayakkabılarını annesine getirebilir) ya da anlamsız bir şekilde hiçbir sebep olmadan nesneleri alıp ebeveynlerine getiriyorsa hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Madde i- Görüşmeniz sırasında çocuk sizinle göz kontağı kurdu mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocukla etkileşiminiz sırasında sizinle normal gelişimde beklendiği gibi iletişim amaçlı (Bir şey istemek, onay vermek ya da ne yaptığınızı izlemek amacıyla olabilir) göz kontağı kuruyorsa evet başarılı Çocuğun iletişim amaçlı olmayan, boşluğa bakarmışcasına delip geçici bakışları varsa ya da hiç göz kontağı kurmuyorsa hayır başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Madde ii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ardından odanın diğer köşesindeki ilginç bir nesneyi gösterin ve “Aaa bak! Bir …… (oyuncağın adı) var.” deyin. Çocuğun yüzüne bakın. Çocuk işaret ettiğiniz şeyi görmek için odanın diğer tarafına bakıyor mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde işaret edileni göz ile takip etme becerisini sorgular.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Uygulanışı: Değerlendirme yaparken çocuğun ilgisini çekebileceğini düşündüğünüz her türlü nesneyi kullanabilirsiniz. Kız çocukları için bebek, ayıcık, erkek çocuklar için araba seçeneklerden olabilir. Belirlediğiniz nesneyi sizden ve çocuktan en az 1,5 metre uzakta olacak ve etrafında başka nesne olmayacak şekilde odanın bir köşesine yerleştirin.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocuğun dikkatini size yoğunlaştırmasını sağlayın. Bunun için çocuğun karşısında diz çöküp göz kontağı kurmaya çalışabilir ya da çocuğu kucağınıza oturtabilirsiniz. Daha sonra işaret parmağınızla odanın bir köşesine koyduğunuz nesneyi göstererek ve ismini söyleyerek “Aaa bak! Bir …… (nesnenin adı) var.” deyin.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) İstenen davranış: Çocuğun işaret ettiğiniz nesneye bakması İstenmeyen davranış: İşaret ettiğiniz nesneye değil de işaret parmağınızın kendisine ya da başka bir yere bakması ya da yaptığınız aktiviteyle ilgilenmemesi Çocuğun işaret ettiğiniz nesneye mi yoksa parmağınıza ya da başka bir yöne mi baktığına dikkat edin.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Bu beceriyi test ermek için en az beş defa tekrarlamak gerekmektedir. Çocuk 5 denemenin en az ikisinde işaret ettiğiniz nesneye bakıyorsa  evet  başarılı

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Madde iii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ona bir oyuncak araba/bebek vererek “Arabayı sürer misin/bebeği uyutur musun?” deyin. Çocuk arabayı sürüyormuş/bebeği uyutuyormuş gibi sembolik davranışta bulunuyor mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde de Bölüm A’daki 5. madde gibi mış gibi oyun becerisini sorgular.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Uygulanışı: Çocuğun dikkatini size yoğunlaştırmasını sağlayın. Kız çocuklarına bir bebek vererek “Bebeği uyutur musun?” deyin. Erkek çocuklarına bir araba vererek “Arabayı sürer misin?” deyin. Çocuk oyuncaklarla işlevsel bir şekilde oynuyorsa (bebeğe mama vermek, uyutmak, arabaları çarpıştırmak, park etmek vb.) evet başarılı

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Eğer çocuk oyuncaklarla ilgilenmiyorsa, oyuncağın tek parçasıyla takıntılı bir şekilde uğraşıyorsa, yineleyici hareketlerde bulunuyorsa: Siz çocuğa ‘mış gibi oyun’un ortaya çıkması için yardımcı olun ve oyuncakla oynamaya başlayın (Örneğin bebeği alıp kollarınızda sallamaya başlayın, arabaları çarpıştırın vb).

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocuk oyuncaklarla işlevsel şekilde oynayarak uygulayıcıya katılırsa evet başarılı Burada çocuğun uygulayıcının sergilediğinden farklı hareketler sergilemesi beklenir yani uygulayıcıyı sadece taklit etmemeli, oyuncaklarla işlevsel olarak oynamalıdır. Örneğin, siz arabayı sürmeye başladıysanız o da arabayı parkedebilir.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Eğer çocuk bu denemede de başarısız olursa farklı materyallerle ikinci bir deneme daha yapılır. Çocuğun önüne oyuncak kaşık, tencere, fincan ve sürahi koyarak “Bebeğin karnı acıkmış. Bebeğe mama yedirir/verir misin? Bebeğe su içirir/verir misin?” gibi yönergeler verilebilir.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocuk bebeğe mama yediriyormuş gibi kaşığı ağzına götürürse, fincanla su içiriyormuş gibi davranırsa  evet  başarılı Sadece kaşığı ya da fincanı eline alıp bakarsa, bebeğin parçalarıyla oynarsa  hayır  başarısız Çocuk bu iki denemeden herhangi birinde başarılı ise evet

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Bu maddeyi uygularken göz önünde bulundurulması gereken noktalar: 1)Verilen örneklerin dışında başka bir oyunla da sembolik davranışı gözlemlerseniz bu sorunun cevabını evet işaretleyiniz.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) 2)Bazı çocukların arabalara, bebeklere ya da bu madde değerlendirilirken kullanılan herhangi bir nesneye karşı özel bir ilgisi olabilir. Arabaları yan yana dizme, bebeklere sürekli sarılma, telefonu sürekli kulağına götürme gibi yineleyici davranışlarda da bulunabilirler. Bu yineleyici davranışlar mış gibi oyundan farklıdır. Belirli amaçları yoktur. Dolayısıyla, çocuğun davranışının özel ilgi alanındaki nesnelerle yaptığı yineleyici davranışın ya da mış gibi oyunun göstergesi mi olduğu iyice irdelenmelidir. Örneğin, ebeveynlere çocuğun genelde bu oyuncakla nasıl oynadığıyla ilgili sorular sorulabilir.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Madde iv- Çocuğa “Işık nerede?” ya da “Bana ışığı göster.” deyiniz. Çocuk işaret parmağıyla ışığı GÖSTERİYOR mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde Bölüm A’daki 7. madde ile aynı beceriyi (Sosyal amaçlı işaret etme) sorgular.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocuğun dikkatini kendinize çekin. “Işık nerede? Göster!” deyin. Çocuk işaret parmağıyla ışığı gösterirse  evet  başarılı Çocuk kendisine söyleneni anlayarak ışığa baksa bile işaret parmağıyla gösterme davranışını yapmazsa, yaptığınız aktiviteyle ilgilenmezse  hayır  başarısız

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Bu maddeyi uygularken dikkat edilmesi gereken noktalar: Çocuğun gösterme davranışından önce, kendisinden neyi göstermesinin istendiğini anlaması gerekir. Dolayısıyla çocuğun bildiği nesneleri bularak bu maddeki yönergeyi uyarlamak gerekir. Çocuk ayıcığı biliyorsa “Ayıcık nerede? Göster!” yönergesi verilir. İstenen nesnenin odanın içinde kolaylıkla görülebilecek bir yerde olmasına, etrafında çok fazla nesne bulunmamasına dikkat edilmelidir.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Madde iv- Çocuk küplerle kule yapabiliyor mu? (Eğer yapabiliyorsa kaç küple?) (Küplerin sayısı:…) Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocuğun önüne 10 tane küp koyun. Küpleri göstererek “Haydi bu küplerle kule yap.” deyin. Çocuk kule yapmak için herhangi bir girişimde bulunmazsa beş tane kübü üst üste koyarak “Bak ben kule yaptım” deyin. Çocuğa model olduktan sonra yaptığınız kuleyi bozun ve “Şimdi sıra sende. Kule yap” diyerek tekrar bekleyin.

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocukların yaşlarına göre üst üste koymaları gereken küplerin sayısı: 18 aylık  3 küp 2 yaş  6 küp 2,5 yaş  8 küp 3 yaş  10 küp

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B) Çocuk bir iki kübü üst üste koyabilse de yaşından beklenilen sayıda kübü üst üste koyarak kule yapmazsa bu maddeye yine de evet başarısız Çocuk küplerle hiçbir şekilde kule yapmazsa hayır başarısız

CHAT’TE OTİZM TANISI ALMA RİSKİ OLAN ÇOCUKLAR NASIL BELİRLENİR? CHAT’te toplamdaki 14 maddeden 5'i bir çocuğun otizm tanısı alıp alamayacağı sinyallerini veren kritik maddelerdir. Bu maddeler: Bölüm A ‘da: A5, A7 Bölüm B ’de: Bii, Biii, Biv ’tür.

CHAT’TE OTİZM TANISI ALMA RİSKİ OLAN ÇOCUKLAR NASIL BELİRLENİR? Değerlendirme sonucunda, çocuğun ileride otizm tanısı alma riski 3 derecede belirlenir. a) Yüksek risk: Çocuk kritik maddelerin beşinden (A5, A7, Bii, Biii ve Biv) de kalırsa. b) Orta dereceli risk: Çocuk Kritik maddelerin belirli ikisinden (A7 ve Biv)de kalırsa. c) Düşük risk: Çocuk ‘yüksek ve/veya orta dereceli risk gruplarına girmiyorsa.

CHAT’te yüksek-risk veya orta –dereceli-risk grubunda belirlenmek ne demektir? CHAT’te otizm için yüksek-risk ya da orta-dereceli-risk grubunda sınıflandırılmak değerlendirme sonucunda başarısız olmak demektir. CHAT’te başarısız olan çocuk muhakkak bir çocuk psikiyatristine yönlendirilmelidir.

CHAT’te düşük-risk grubunda belirlenmek ne demektir? CHAT’te otizm için düşük-risk grubunda sınıflandırılmak değerlendirme sonucunda başarılı olmak demektir. Bu durumda herhangi bir ilave uygulamaya gerek yoktur.

CHAT’te düşük-risk grubunda belirlenmek ne demektir? UYARI!!!! CHAT’te başarılı olmak o çocuğun herhangi bir tipte sosyal-iletişim problemi ya da daha farklı bir gelişimsel problem (Zihinsel gerilik gibi) geliştirmeyeceğini garantilemez. Ebeveynlerin bu tür problemlerin varlığına ya da çocuklarının akranlarından farklı geliştiğine dair endişeleri varsa çocuk psikiyatristleri, çocuk nörologları, çocuk doktorları ya da psikologlar gibi ilgi uzmanlara yönlendirilmeleri gerekmektedir.

DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ MODIFIED CHECKLIST FOR AUTISM IN TODDLERS (M-CHAT)

DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (M-CHAT) M-CHAT, otizmin ya da Yaygın Gelişimsel Bozukluk (YGB)’un belirtilerini erken çocukluk döneminde tespit etmek amacıyla geliştirilmiş bir otizm tarama ölçeğidir. 2001 yılında Robins, Fein, Barton ve Green tarafından geliştirilmiştir. -Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği, CHAT’in bir uzantısı olarak oluşturulmuştur.

DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (M-CHAT) M-CHAT’ten alınan sonuç uygulayıcıya değerlendirilen çocukta otizm/YGB şüphesi olup olmadığını gösterir. Toplam 23 sorudan oluşmaktadır. İlk 9 soru CHAT’in ilk 9 sorusu (Bölüm A) ile aynıdır. Ebeveynler bu soruları ‘evet-hayır’ formatında cevaplarlar. CHAT’ten farklı olarak, sadece ebeveynin çocuğun gelişimi hakkında verdiği bilgilere dayanır. .

DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (M-CHAT) Ölçeğin uygulaması yaklaşık 5-10 dakika almaktadır. M-CHAT hekimler, psikologlar, psikiyatristler, pediatristler, hemşireler, pedagoglar, nörologlar gibi sağlık alanında çalışan uzmanlar tarafından uygulanabilir.

DEĞİŞTİRİLMİŞ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ (M-CHAT) Ölçeğin Türk örneklemindeki geçerlik çalışması Aslı.Yıkgeç (2005) tarafından gerçekleştirilmiştir.

M-CHAT’İ UYGULAMAYA BAŞLAMADAN BAŞLAMADAN ÖNCE Ölçeği uygulamaya başlamadan önce mutlaka çocuğun: Yaşı Cinsiyeti Annenin ve babanın yaşı Annenin ve babanın eğitimi ile ilgili bilgileri ebeveynlerden alın.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde10. Çocuğunuz gözünüze bir iki saniyeden fazla bakar mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk ebeveynleriyle rahatlıkla göz teması kuruyorsa, göz teması kurmaktan çekinmiyorsa, ebeveynleri onunla göz teması kurduğunda o da karşılık olarak onlarla göz teması kuruyorsa evet başarılı Çocuk ebeveynleriyle çok kısa süre göz teması kuruyorsa, ebeveynleriyle göz göze geldiğinde gözlerini hemen kaçırıyorsa, ebeveynleri göz teması kurmak için çabaladıklarında buna direnç gösteriyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 11. Çocuğunuz hiç sese karşı aşırı hassasiyeti var mı? (örneğin kulaklarını tıkar mı?) Bu madde otizm/YGB ilgili maddeler arasındadır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk gürültülü ortamda, yüksek ses tonuyla konuşulduğunda, elektrik süpürgesi gibi makineler çalıştığında çok huzursuzlanıyorsa, ses arttığında kulaklarını kapatıyorsa  evet  başarısız Buna benzer davranışlar sergilemiyorsa  hayır  başarılı Diğer bazı maddelerin tersine çocuk bu maddeden evet cevabı alırsa başarısız sayılır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 12. Çocuğunuz sizin yüzünüze ya da gülümsemenize karşılık olarak gülümser mi? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk ebeveynleri ona gülümsediğinde onlara karşılık olarak gülümsemeyle tepki veriyorsa evet başarılı Çocuk ebeveynleri ona gülümsediğinde ilgilenmiyor, hiç tepki vermiyor, başka tarafa bakıyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 13. Çocuğunuz sizi taklit eder mi? (örneğin siz bir yüz ifadesi takınsanız, bunu taklit eder mi?) Bu madde otizm/YGB ilgili maddeler arasındadır. Taklit becerisini sorgular.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk ebeveynleri yüz ifadesi takındığında bunu taklit ediyorsa, ebeveynlerinin yaptığı herhangi bir el, kol ya da vücut hareketini ya da onların oynadığı bir oyunu taklit ediyorsa evet başarılı Eğer bu tür davranışlar göstermiyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 14. Çocuğunuza adıyla seslendiğinizde tepki verir mi? Bu madde otizm/YGB ile ilgili bir maddedir

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk adıyla seslenildiğinde kısa bir süre içinde seslenen ebeveyne bakıyorsa evet başarılı Çocuk ebeveynleri adıyla seslendiğinde bakmıyor, ilgilenmiyor ya da hiç tepki vermiyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 15. Odanın diğer ucundaki bir oyuncağı parmağınızla gösterseniz çocuğunuz o oyuncağa bakar mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili bir maddedir

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Ebeveyn işaret parmağıyla odanın diğer bir köşesindeki ya da çocuktan uzaktaki bir nesneyi gösterdiğinde çocuk gösterilen nesneye bakıyorsa evet başarılı Çocuk gösterilen nesneye değil de ebeveynin parmağına bakıyorsa, ebeveyn nesneyi işaret ettiğinde hiç ilgilenmiyor,tepki vermiyorsa, gösterilen yöne değil de başka bir yere bakıyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 16. Çocuğunuz yürüyor mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk bağımsız olarak, tutunmadan yürüyebiliyorsa evet başarılı Çocuk henüz bağımsız olarak yürüyemiyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 17. Çocuğunuz sizin baktığınız bir şeye bakar mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili bir maddedir.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Ebeveyn dikkatini çeken herhangi bir nesne ya da olaya dönüp baktığı zaman, çocuk da aynı nesne ya da olaya dönüp bakıyorsa evet başarılı Ebeveyn dikkatini çeken herhangi bir nesne ya da olaya dönüp baktığı zaman çocuk hiç ilgilenmiyor, dönüp bakmıyor ebeveynin nereye baktığının farkında bile olmuyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Bu maddede dikkat edilmesi gerekenler: Ebeveyn çocukla ilgili olsun olmasın herhangi bir nesne ya da olaya dönüp baktığı zaman çocuk da aynı yere bakıyorsa evet cevabı verilir. Çocuk sadece ebeveyn çocuğun ilgi alanında olan bir şeye baktığında bakıyorsa hayır cevabı verilir

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 18. Çocuğunuz yüzünün yakınında sıra dışı parmak hareketleri yapar mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olan maddeler arasındadır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk tekrarlayıcı ve anlamsız bir biçimde yüzünün yakınında ebeveyne tuhaf gelen parmak hareketleri yapıyorsa evet başarısız Çocuk yüzünün yakınında bu tür tekrarlayıcı ve anlamsız parmak hareketleri yapmıyorsa hayır başarılı Diğer bazı maddelerin tersine bu maddeye evet cevabı verilirse çocuk bu maddede başarısız sayılır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 19. Çocuğunuz sizin dikkatinizi yaptığı işe çekmeye çalışır mı? Bu madde otizm/YGB ilgili bir maddedir.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk ebeveynin dikkatini uğraştığı, yapmakta olduğu ya da başarmış olduğu bir işe çekmeye çalışıyor, ebeveynin bu işe bakmasını, bu işle ilgili bir şey söylemesini, bu işi yaparken yanına gelmesini istiyor ya da bekliyorsa evet başarılı Çocuk bu tür bir davranış sergilemiyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 20. Çocuğunuzun sağır olup olmadığını merak ettiğiniz oldu mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olan maddeler arasındadır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Ebeveynin çocuğun gelişim süreci içinde ‘acaba çocuğum duymuyor olabilir mi?’ şeklinde bir şüphesi olduysa evet başarısız Ebeveynin çocuğun gelişim süreci içinde bu tarz bir şüphesi olmadıysa hayır başarılı Diğer bazı maddelerin tersine bu maddeye evet cevabı verilirse çocuk bu maddeden geçememiş sayılır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Bu madde de dikkat edilmesi gerekenler: Annenin duyduğu şüphe çocuğun davranışlarından kaynaklanmış olmalıdır. Bazen annelerin ‘acaba çocuğum da ilerde herhangi bir engel olur mu, ilerde herhangi bir hastalığı olur mu gibi genel endişeleri olabilir. Bu madde de sorgulanan bu tür bir endişe ya da merak değildir. Anne örneğin ‘adına hiç bakmıyordu, dediklerimi yapmıyordu, sanki anlamamış gibi görünüyordu ben de acaba duymuyor olabilir mi diye düşünmüştüm ‘ şeklinde bir endişe belirttiyse bu maddeye evet cevabı verilir.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 21. Çocuğunuz insanların ne dediğini anlayabiliyor mu? Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddelerdendir.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk ebeveynin dediklerini anlayabiliyor, söyleneni yapıyor, komut alıyor, bir şey anlatmaya çalışıldığında anlıyorsa evet başarılı Çocuk ebeveynin dediklerini anlamıyor, söyleneni yapmıyor, komut almıyor, bir şey anlatmaya çalıştığında anlamıyorsa hayır başarısız

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 22. Çocuğunuz bazen boşluğa gözünü dikip bakar mı ya da amaçsızca etrafta dolanır mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili bir maddedir.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk boşluğa gözünü dikip dalıyorsa, anlamsızca, hiçbir amacı olmadan dolanıyorsa evet başarısız Çocuk oyun amaçlı ya da bir şey aramak için belli bir amaç dahilinde etrafta dolanıyorsa hayır başarılı Diğer bazı maddelerin tersine bu maddeye evet cevabı verilirse çocuk bu maddeden geçememiş sayılır.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Madde 23. Çocuğunuz alışık olmadığı bir şeyle karşılaştığında tepkinizi ölçmek için yüzünüze bakar mı? Bu madde otizm/YGB ile ilgili olan maddelerdendir. Çocuklar gelişimlerini bir evresinde karşılarına çıkan henüz deneyimlemedikleri şeylere tepki vermeden önce ebeveynlerine bakarak onlardan referans alırlar ve kendi tepkilerini ebeveynlerininkine göre belirlerler. Bu madde referans alma becerisini sorgular.

M-CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI Çocuk hiç görmediği, ilk defa karşılaştığı yeni bir durumda veya bir nesneyi ilk defa gördüğünde ebeveynin nasıl tepki vereceğini anlayabilmek için ebeveynin yüzüne bakıyorsa evet başarılı Bu tür davranışlar sergilemiyorsa hayır başarısız

M-CHAT’te bulunan 23 sorunun her biri evet/hayır şeklinde kodlanır. M-CHAT NASIL KODLANIR? M-CHAT’te bulunan 23 sorunun her biri evet/hayır şeklinde kodlanır.

M-CHAT’İN KRİTİK MADDELERİ M-CHAT’in maddeleri arasında otizmi ayırt etme açısından en belirleyici olan maddeler M-CHAT’in kritik maddeleridir. M-CHAT’i Türk örneklemi üzerinde kullanırken göz önüne alınması gereken 7 tane kritik madde vardır. Türk örneklemindeki kritik maddeler madde 2,6,7,9,13,14,15 ‘tir.

M-CHAT’TE OTİZM TANISI ALMA RİSKİ OLAN ÇOCUKLAR NASIL BELİRLENİR? Türk çocukları üzerinde uygulanırken, bir çocuğun M-CHAT’te başarısız olması ve ‘otizm şüphesi olan çocuk’ olarak değerlendirilmesi için değerlendirilen çocuğun 7 kritik maddenin en az herhangi ikisinde ya da tüm 23 maddenin en az herhangi üçünde başarısız olması gerekmektedir.

BİR ÇOCUK M-CHAT’TE BAŞARISIZ OLURSA NE OLUR? M-CHAT’te başarısız olmak ‘otizm şüphesi olan’ ya da ‘otizm tanısı alma riski olan’ çocuklar’ grubunda sınıflandırılmak anlamına gelir. CHAT’te başarısız olan bir çocuk muhakkak bir çocuk psikiyatristine yönlendirilmelidir.

BİR ÇOCUK M-CHAT’TE BAŞARILI OLURSA NE OLUR? Bir çocuğun M-CHAT’te başarılı olması durumda herhangi bir ilave uygulamaya gerek yoktur. Fakat M-CHAT’te başarılı olmak o çocuğun herhangi bir tipte sosyal-iletişim problemi ya da daha farklı bir gelişimsel problem (Zihinsel gerilik,Down Sendromu gibi) geliştirmeyeceğini garantilemez. Ebeveynlerin bu tür problemlerin varlığına ya da çocuklarının akranlarından farklı geliştiğine dair endişeleri varsa çocuk psikiyatristleri, çocuk nörologları, çocuk doktorları ya da psikologlar gibi ilgili uzmanlara yönlendirilmeleri gerekmektedir

BİR ÇOCUK M-CHAT’TE BAŞARILI OLURSA NE OLUR? Bir çocuğun M-CHAT’te başarılı olması durumda herhangi bir ilave uygulamaya gerek yoktur. Fakat M-CHAT’te başarılı olmak o çocuğun herhangi bir tipte sosyal-iletişim problemi ya da daha farklı bir gelişimsel problem (Zihinsel gerilik,Down Sendromu gibi) geliştirmeyeceğini garantilemez. Ebeveynlerin bu tür problemlerin varlığına ya da çocuklarının akranlarından farklı geliştiğine dair endişeleri varsa çocuk psikiyatristleri, çocuk nörologları, çocuk doktorları ya da psikologlar gibi ilgili uzmanlara yönlendirilmeleri gerekmektedir