DAVRANIŞ NÖROBİYOLOJİSİ Prof Dr Süheyla ÜNAL

Davranış Kişinin dışarıdaki diğer insanlarca da doğrudan doğruya gözlemlenebilecek tüm eylemleri Davranış türleri Refleks davranışlar Koşullanmış davranışlar Alışkanlıklar Amaca yönelik davranış

Davranış türleri Koşullanmış davranış Alışkanlık Daha önce ödülle ilişkilendirilmiş uyarana yönelim Alışkanlık Daha önce ödüllendirilmiş bir davranışın, ödül olmasa da devam etmesi hali Amaca yönelik davranış Eylem ve sonucu arasında görünür bir bağlantının olması Örtük-Implicit Açık- Explicit

Implicit Explicit Unconscious Conscious Automatic Controlled Low effort High effort Rapid Slow Holistic, perceptual Analytic, reflective Evolutionarily old Evolutionarily recent Nonverbal Linked to language Associative Rule based Domain specific Domain general Contextualized Abstract Independent of general intelligence Linked to general intelligence Independent of working memory Limited by working memory capacity

Davranışın anatomofizyolojisi Davranışın başlatılması, devam ettirilmesi ve sonlandırılmasında beynin birçok sistemi işlev görür

Cognitive Science 2003

Davranışı başlatan güçler Dış uyaranlar Güdüler Amaçlar ….

Güdü Motor etkinliğin enerji bileşenidir Güdüler ihtiyaç, arzu, niyet ve özlemlerden kaynaklanır Güdü eyleme iter, amaç ise eylemi yönlendirir

Amaç Amaç, güdü ile harekete geçirilen etkinliğin bilinçli mental temsilcisidir İmgelerden, sözel yapılardan oluşabilir Kompleks ve dinamiktirler, farklı birçok bireysel yorum içerebilirler Etkinliğin çeşitli aşamalarında amacın farklı yönleri farkındalık alanına girebilir

Amaç oluşumu Systemic-Structural Theory of Activity & Design Goal Input information Assessment of the meaning of input information Assessment of the sense of input information. Experience Goal Motivation Systemic-Structural Theory of Activity & Design

Amaca yönelik davranış Motor etkinlik her zaman bilişsel bir bileşene sahiptir İnsanın gelişimi sırasında bilişsel bileşen giderek davranıştan ayrımlaşır İlk aşamalarda zihinsel etkinlik dış eylemle desteklendikçe gerçekleşirken, sonraları zihinsel etkinlik bağımsız oluşmaya başlar

İstem

Eylem İki tür eylem sözkonusudur Nesne yönelimli Özne Araç  Nesne İç diyalog Özne yönelimli (sosyal etkileşim) Özne   Araçlar   Özne Özneler arası ilişki

Eylem Eylem hiyerarşik bir motor program çerçevesinde üç aşamada gerçekleştirilir Planlama Beden parçalarının duruşu ve duruşun ardışıklığı zihinde canlandırılır Yönetme Beden parçalarını tasarlanan postür doğrultusunda hareket ettirmek için kaslar harekete geçirilir Değerlendirme Ekstremitelerden gelen görsel ve kinestezik bilgiler doğrultusunda hareketin amaca uygunluğu değerlendirilir

Motor sistem

Motor korteks Premotor alan M1 Farklı duyuları motor planlama için bütünleştirir Davranışa rehberlik etmede nesnenin lokalizasyonunu sağlar Premotor korteks (M2) Motor programların kortekste işlem görmesini sağlar Suplementer Motor Alan (SMA) İstemli hareketi başlatır

Planlama Paryetal korteks Premotor (dış) ve SMA (iç) korteks Görme ve dokunma girdilerine tepki geliştirir Premotor (dış) ve SMA (iç) korteks Planın seçimi ve başlatılması

Davranış seçimi Birçok sensorimotor sistem arasındaki çatışmanın (yarışmanın) çözümü ile uygun davranışsal tepki oluşturulur Otomatik, kontrolsüz ya da stereotipik davranışlar baskılanır

Ayna nöronlar Premotor alandaki ayna nöronlar bir başkasının davranışını gözleme sırasında ateşlenir ve bir sonraki harekete hazırlanmayı sağlar Ayna nöronlar aracılığı ile Davranış taklit edilir Diğer insanların davranışları anlaşılır Diğer insanların niyetleri anlaşılır (Meltzoff and Prinz 2002)

Taklit Başkalarını taklit etme bellekte kendiliğin temsil edilmesini gerektirir ve eylemler aracılığı ile gelişir İşleme hazırlanma, programlama ve prova etme, kompleks motor davranışta ustalığı arttırır (Rizolatti et al 2002)

Performansı yönetme Beden parçalarını tasarlanan postür doğrultusunda hareket ettirmek için kaslar harekete geçirilir Motor korteks ve bazal gangliyonlar davranışı amaçlama ve başlatmada etkindir Serebellum kas hareketlerini programlar

Anterior singulat korteks Singulat daha fazla bilişsel kontrol gerektiren davranışlarda ya da yeni bir davranışta etkin rol alır (“yap” “yapma” komutları)

Motor davranış

Bazal gangliyonlar Öğrenilmiş motor davranışların otomatik olarak gerçekleştirilmesi Hareketin başlatılması, motivasyon kontrolü İstenmeyen hareketin baskılanması, istenilenin kolaylaştırılması

Bazal gangliyonlar Motor davranışın seçimi Bir hareketten diğerine geçiş Karşı tarafın hareketlerinin kontrolü Duygu ve düşüncelerin kontrolü Hareketlerin ve duyguların bellekte depolanması

Bazal döngüler Motor döngü Okulomotor döngü Prefrontal döngü Dorsolateral Lateral orbitofrontal Limbik döngü Bağlantı devreleri

Motor döngü Motor davranışın seçimi Motor planlama Hareketin başlatılması Hareketlerin ardışıklığı Motor öğrenme Motor nöronların regülasyonu Motor davranışın kontrolü Korteks + + - - + + SubsNig -

Bazal yolaklar Pembe-inh Mavi-eksit

Motor döngü

Motor öğrenme Sensorimotor dönüşümde uyum ve ustalık geliştirme motor adaptasyon (davranışın özelliği değişmez) bir hareketi giderek daha hızlı ama daha az etkinlikte yapmak motor beceri (davranışın özelliği değişir) hareketin becerisinde ve etkinliğinde de artış

Motor öğrenme

Motor öğrenme Serebellum temel olarak zamanlama ve sekanslamada bilinen organizatör işlevi ile motor davranışın bileşenlerini uygun olarak bağlamak yolu ile motor öğrenmede rol alır

Serebellum Niyet edilen davranışla, gerçekleşen davranışı karşılaştırır Devam edegelen davranışta geribildirim mekanizmaları ile düzeltmeler yapar Ballistik hareketleri programlar Davranışın yönlendirilmesini ve zamanlamasını sağlar Motor öğrenmede bilinçlilikten bilinçdışına aktarılmayı gerçekleştirir

Sensorimotor döngü Beyin hareketin aşamaları ve motor komutlar arasındaki bağlantıları öğrenir Wolpert and Ghahramani, 2000

Motor davranışın periferik bileşenleri Beyin sapı Beyin ve spinal kord arasında bağlantı sağlayarak duyularla hareket arasında integrasyon sağlar Spinal kord Refleks hareketleri gerçekleştirir, motor emirleri uygular İskelet sistemi ve kaslar Hareketi mümkün kılar

İnen yol Lateral grup Ventromedial grup Kortikospinal, kortikobulbar, Rubrospinal yol El ve parmakların hareketlerinin kontrolü Ventromedial grup Vestibulospinal, Tektospinal, Retikulospinal, Ventral kortikospinal yol Otomatik hareketlerin kontrolü Postür ve lökomosyonu sağlamak

Hareketin düzenlenmesinde proprioceptif geribildirim Proprioception: bedenin hareketi ve pozisyonu için bilgi toplar Duyusal reseptörlerin monitorizasyonu ile kas aktivasyonunun şiddeti ve ardışıklığını düzenlemek Farklı mekanik duyarlılıklar: gerilme/kas iğcikleri Kasılma/golgi tendon organları