skav@baskent.edu.tr / sultan.kav@gmail.com Onkoloji Hemşireliğinin Değişen Yönleri ve Kanser Hastasının Bakım Sonuçlarına Etkisi Sultan KAV Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, Ankara EONS President-elect skav@baskent.edu.tr / sultan.kav@gmail.com

Kanser Hemşireliğini Bekleyen Güçlükler Kanserle ilgili gelişmelere yanıt verme Kanser hemşireliğinde özelleşmenin değerini ortaya koymak Avrupa da kanser hemşireliği standartlarını ve yeterliliklerini tanımlamak ve uygulamak Hemşirelerin kanser uygulama bilgisini ve nasıl geliştiğini anlamak

Kanserle ilgili gelişmeler Yaşla birlikte kanser insidansı artmaktadır Hastalıkla birlikte yaşamın uzaması, kanserli bireylerin izlem ve rehabilitasyon gereksinimini arttırmaktadır Kanser bakımında ayaktan tedavi ve izlemde artış Yeni geliştirilen kanser ilaçlarının yaklaşık %80’i oral formda Hastanede yatışların kısalması ve hastanede daha çok akut yönetimi Berino F et al. (2007) Survival for 8 major cancers: results of the Eurocare4 study. Lancet Oncol 8(9) 773-783 3

…. Önleme üzerine odaklanma Kanseri önleme, tarama ve erken tanılama stratejilerinin gelişmesi Yeni hedefe yönelik tedaviler; bireyselleştirilmiş tedavi Hasta ve bakım vericilerin beklentileri Sağlık hizmetlerinin yeniden şekillendirilmesi ve mesleki etkisi? Coleman MP et al (2008) Responding to the challenge of cancer in Europe: Institute of Public Health Slovenia

Kanser bakım hizmeti verenlerde becerilerini geliştirme Toplum ve halk sağlığı personelinin kanser bilgi ve bakımına katılımı Kansere toplumsal bakış açısı Kanser tedavilerinin kapsamı ve karmaşıklığı : multimodality tedaviler, şemalar ve ileri düzey hemşirelik rolleri İzlem ve kanser taraması (ileri düzey uygulama rolleri)

2: Kanser hemşireliğinde özelleşmenin değerini ortaya koymak Değişen sağlık bakımında Multidisipliner ekip Kanser Hemşiresi

Özel dal eğitiminin etkisi Yayarları sıklıkla bireysel, uygulamada gözlenen yararlar (Jordan et al 1999) Öğrenciler kursların bireylerin gereksinimlerini karşılamada etkili olduğuna inanmakta (Gould et al 1999) Bilgi ve deneyim artışı (Johnson & Copnell 2002) Gelişmiş uygulamaya bakış (Smith & Topping A 2001) Hemşirenin karar verme kapasitesini geliştirme derecesi (Girot 2000) Mezunların yaptıkları işte geleceklerinin (Davey & Robinson 2002)

Özelleşmiş kanser hemşireliği eğitimi: kanıtlar ? Hemşirelik kursunun etkisi (Steginga SK et al 2005, ONF) Bilgide artış Kanser hemşireliğine hazır oluş Psikososyal tutum ve becerilerde gelişme İleitişim becerileri eğitimi (Wilkinson et al 2002) Hemşirelerin iletişim becerilerinin güçlendirilmesi Kısa kanser ve palyatif bakım kursları (Greatorex et al 2002) Bilgi artışı Eğitime ve kanser hizmetlerine katkısına ilişkin sonuçlar

Hemşirelik Rol Etkinlik Modeli Yapı Süreç Sonuç Hasta Yaş, cinsiyet, MD, hastalık özellikleri Hemşire Eğitim, deneyim Kurumsal Personel yerleştirme, iş yükü, çalışma çevresi Bağımsız rolü Hemşirelik girişimleri Tıbbi bakımla ilişkili rolü Tıbbi olarak yönlendirilmiş bakım Hemşirelik uyg genişletilmiş alanı Birbirine bağlı rolü Ekip iletişimi Bakımın koordinasyonu Hemşireliğe duyarlı hasta sonuçları Fonksiyonel durum Terapötik öz-bakım Semptom sıklığı Semptom şiddeti Irvine et al(1998). Linking outcomes to nurses’ roles in health care. Nursing Economics, 16(2), 58-64, 87.

Özelleşmiş hemşireliğin kanser bakım sonuçlarını geliştirdiğine ilişkin kanıt Hastanın öz-bakım yeterliliğinde artış Taburculuk süresinde azalma Hastalıkta azalma Bakım sürecindeki çeşitliliğin sonuçlardaki değişiklikle ilişkisi Doran D et al (2006) Nursing Research 55(2S) S75-81 Kreulen & Braden (2004) Research in Nursing and Health 27, 97-109

Hangi ülkelerde özelleşmiş hemşirelik mevcut

3: Avrupa da kanser hemşireliği standartlarını ve yeterliliklerini tanımlamak ve uygulamak Avrupa da kanser hemşirelerinin uygulamalarındaki tutarsızlık Kanser hemşireliğinin özelleşmenin benimsenmemesi yada tanınmaması Hemşirelikte yeterliliğin tanınmaması (EU2005/36/EC) Avrupa Birliği meme kanseri ve özelleşmiş hemşirelik rolleri için gereklilikler

Nasıl kolaylaştırılabilir? EONS hemşirelik çekirdek programı Öğrenim sonuçları yeterlilikler Standartlar Avrupa düzeyinde lobicilik AB özelleşmiş meme kanser sonuçları Ulusal Onkoloji Hemşireliği Derneklerinin Desteklenmesi Kalite güvencesi Uzmanlık FaCET rehber & değerlendirme EONS Akreditasyonu

EONS Yayınları Kanser Hemşireliği Eğitim Yaşlı Kanserleri Çekirdek Programı Çekirdek Programı

Cancer Control Program in Turkey Screening & Early Diagnosis Prevention Treatment Screening & Early Diagnosis Palliative Care www.saglik.gov.tr

VISION OF CANCER CONTROL PROGRAM SHORT TERM 2008-2010 MID TERM 2010-15 LONG TERM 2030 National Cancer Institute Cancer early diagnosis, screening and education centers for each city (81) National standard protocols for breast, cervical and colorectal cancer screening Active, population based 11 registries covering 35% Tobacco control Organisation for treatment & palliative care 17 Comprehensive center 54 Cancer center 14 Treatment center Human resources New specialities Dosimetrist Cytotechnologist Radiology,Pathology Education &sub.sp. Screen %70 of the target population Decrease %15 incidence rate in tobacco related cancers, %10 in total. Decrease the advanced stage in screened cancers Decrease cancer mortality (Tuncer, 2008)

Utilising handheld computers to monitor and support patients receiving chemotherapy: results of a UK-based feasibility study The patients in this project used handheld computers to monitor and assess chemotherapy-related side effects, send this information to the cancer centre and to automatically provide them with tailored information on effective and appropriate self-care strategies. Kearney et al (2006). Supportive Care in Cancer, 14(7):742-52

Patients believed the handheld computer had improved their symptom management and felt comfortable in using it. The health professionals also found the handheld computer to be helpful in assessing and managing patients’ symptoms. Kearney et al (2006). Supportive Care in Cancer, 14(7):742-52

NURSING SENSITIVE OUTCOMES Hemşireliğe duyarlı sonuçlar söyleyebilmeleri söyleyebilmeleri

söyleyebilmeleri Giriş Sağlık bakım sistemi içerisindeki hızlı değişimlerle birlikte profesyonel sorumluluk talebi büyük bir önem kazandı Hemşireler hastanın sağlık sonuçlarına katkılarının kalitesini dokümente etmek ve açık bir biçimde ortaya koymak için çalışmalara başladı söyleyebilmeleri

söyleyebilmeleri Giriş Böylece literatürde kalite indikatörleri bakım, bakım süreci ve bakım sonuçlarını içeren kavramsal bir çerçevede tartışıldı (ANA, 2002; Donabedian, 1980; Johnson & Maas, 1999; Jennings, 1995; Doran, 2003). Yapı ve süreç yaygın inceleme alanları haline geldi; sonuçla ilgili konular ise daha yeni bir inceleme alanı olarak karşımıza çıkmıştır söyleyebilmeleri

Tanım söyleyebilmeleri Hemşirelik girişimleriyle hastalar ve sağlık bakım problemlerinin nasıl etkilediği üzerine odaklanan sonuçlar, hemşireliğe duyarlı sonuçlar olarak tanımlanmıştır ve isimlendirilmektedir Hemşirelik girişimleri ile elde edilen ya da önemli ölçüde etkilenen sonuçlardır söyleyebilmeleri

Girişimler hemşirelik uygulama alanları kapsamında olmalı ve hemşirelik bakımı ile oluşturulmalı; açık bir bağlantısı olmalıdır Hemşireliğe duyarlı sonuçlar hemşirelik girişimlerinin etkileri ya da sonucunda hastanın semptom deneyimi, fonksiyonel durumu, güvenlik, psikolojik sıkıntı ve/ya da maliyetteki değişikliklerdir söyleyebilmeleri

TANIM Hemşireliğe duyarlı sonuçlar hemşirelik bakımı ya da diğer sağlık çalışanları ile işbirliği halinde sağlanan bakıma duyarlı sonuçlardır

Önemli noktalar Anlamlı olabilmesi için sonuçların bakım sürecinde değerlendirilmesi gerekir; kısa, orta ve uzun dönem sonuçlar belirlenmelidir. Girişimler değerlendirildiğinde ölçüm zamanı önemlidir Girişimin beklenen etkileri (sonuç) ile uyumlu/uygun bir zaman/larda ölçüm yapılmalıdır Beklenen etkinin zamanı açık değilse ya da bir kanıtla desteklenmediyse; girişim sonrası yakın bir zamanda ölçüm yapılabilir.

Hemşireliğe Duyarlı Sonuçlar Hemşireliğe duyarlı sonuçlar hemşirelik girdileri ve girişimlerinin sonuçla bağlantısının deneysel bir kanıtı olması için hemşirelerin uygulama alanları ve konuları üzerine temellendirilmiştir (Doran et al., 2001). söyleyebilmeleri

Nursing Sensitive Outcomes: State of the Science Diane M Nursing Sensitive Outcomes: State of the Science Diane M. Doran, RN, PhD, University of Toronto, Toronto, Canada (2003); 363 s Hemşireliğe duyarlı sonuç ölçümleriyle ortaya koyulmuş etkili, kaliteli hemşirelik bakımını hedefleyen sağlık profesyonelleri ve hemşire araştırmacılar için önemli bir kaynak. Özbakım, semptom kontrolü, ağrı, istenmeyen olaylar ve hasta memnuniyeti gibi konularda sonuç ölçümlerine spesifik kapsamlı bir literatür incelemesi. Her bir sonuca ilişkin mevcut araştırmaların analizi ve kritik incelemesi ve sonuç ölçümleri ve kavramsallaştırmaya ilişkin spesifik öneriler listelenmiştir

Sonuçların Sınıflandırılması Jennings, Staggers, ve Brosch (1999) sonuç indikatörlerini sınıflamak için bir çerçeve oluşturmak üzere tıp, hemşirelik ve sağlık hizmetleri araştırmalarına dayalı bir literatür incelemesi yapmıştır. Sonuç kategorilerini hasta odaklı indikatörler (örneğin hastalık spesifik ve holistik) ve hizmeti sağlayan odaklı olarak iki sonuç indikatörüne ayırmıştır. söyleyebilmeleri

Onkoloji Hemşireliğine Duyarlı Sonuçlar Semptom deneyimi Fonksiyonel durum Güvenlik (önlenebilir, istenmeyen olaylar) Psikolojik distress Maliyet/ekonomik (tüm kategorilere uyarlanabilir) söyleyebilmeleri

söyleyebilmeleri Semptom Deneyimi Solunum güçlüğü/hava açlığı Ağrı İshal Cilt/mukoz membranlarda değişiklikler Nötropeni Ağrı Yorgunluk İnsomnia Bulantı Konstipasyon Anoreksi söyleyebilmeleri

söyleyebilmeleri Fonksiyonel Durum GYA (günlük yaşam aktiviteleri) EGYA (Enstrümental GYA) Rol fonksiyonları Aktivite toleransı Normal aktivitelerini gerçekleştirebilme yeteneği Nütrisyonel durumu söyleyebilmeleri

Güvenlik (önlenebilir advers/istenmeyen olaylar Enfeksiyonlar Düşmeler Cilt ülserleri Ekstravazasyon olayları Hipersensitivite reaksiyonları söyleyebilmeleri

Psikolojik distress söyleyebilmeleri Anksiyete Depresyon Spiritüel sıkıntı söyleyebilmeleri

Maliyet/ekonomik (tüm kategorilere uyarlanabilir) Yatış süresi Beklenmeyen yeniden yatış Acil servise başvuru Hasta yatış günü maliyeti Her bir bakım maliyeti söyleyebilmeleri

Genel ve Hastalığa özel Kardiyak Cerrahi Sonuçları * Mortalite Morbidite Bakım maliyeti Erken: YBÜ, hastane, 30 gün Geç: 1, 5, 10, 20 yıl Solunum, kardiyak, infeksiyonlar, nörolojik, renal ve GI komplikasyonlar Hastane ve YBÜ yatış süresi, entübasyon süresi, mekanik ventilasyon süresi, pulmoner arter kateterinin kalış süresi, hastaneye yeniden yatış, acil bölüme başvuru, taburculuk sonrası maliyet, atriyal fibirilasyon ile ilişkili maliyet

Genel ve Hastalığa özel Kardiyak Cerrahi Sonuçları Semptom kontrolü Fonksiyonel durum Bilgi İnsizyonel ağrı, omuzda rahatsızlık, boyun ağrısı, nefes darlığı, uyku bozuklukları, kalp hızında artış GYA (hastane, geçici bakım üniteleri, ev) Enstrümental GYA (alışveriş gibi) İyileşme ve yaşam şekli becerileri, İyileşme süreci, diyet, ilaçlar, aktivite, yara bakımı, işe dönüş, cinsel ilişkiler ile ilişkili bilgi

Genel ve Hastalığa özel Kardiyak Cerrahi Sonuçları Yaşam kalitesi Davranış Evdeki fonksiyonu Psikolojik durumu Genel sağlık durumu, iyilik hali Uyum, sağlığı geliştirme davranışları (sigarayı bırakma, egzersiz rejimi, kilo kontrolü) Rol ve eş ilişkilerine uyum ve başetme stratejileri Başetme, depresyon, anksiyete, öfke, stres, korku Whitman GR (2004). Journal of Cardiovascular Nursing, 19(5);293–298

Measuring Nurse-sensitive Patient Outcomes Across Specialty Units Özel hasta gruplarına göre yapılan sınıflama yöntemiyle belirlenen hemşirelik bakımına duyarlı sonuçların ölçümü yönteminin kullanımı; bölümlere göre dağılımda fark olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılmış Amerikanın doğusunda yer alan 10 akut bakım hastanesinden (59-861 yatak kapasitesine sahip) 95 hasta bakım ünitesi seçilmiş; aylık, gözleme dayalı veriler analiz edilmiş. Whitman et al (2002). Outcomes Management, 6(4);152-158

Nosocomial Infections: Important Acute Care Nursing-sensitive Outcomes Indicators Nazokomiyal enfeksiyonlar özellikle bakteremilerin hemşirelik bakımıyla etkilendiği; yapılan çalışmalarda hemşire personel sayısı ve uygulamalarının nazokomiyal infeksiyon insidansı ile bağlantısının belirlendiği vurgulanmaktadır. Duffy JR (2002). AACN Clinical Issues, 13(3):358-366

Hemşirelik Rol Etkinlik Modeli Yapı Süreç Sonuç Hasta Yaş, cinsiyet, MD, hastalık özellikleri Hemşire Eğitim, deneyim Kurumsal Personel yerleştirme, iş yükü, çalışma çevresi Bağımsız rolü Hemşirelik girişimleri Tıbbi bakımla ilişkili rolü Tıbbi olarak yönlendirilmiş bakım Hemşirelik uyg genişletilmiş alanı Birbirine bağlı rolü Ekip iletişimi Bakımın koordinasyonu Hemşireliğe duyarlı hasta sonuçları Fonksiyonel durum Terapötik öz-bakım Semptom sıklığı Semptom şiddeti Irvine et al(1998). Linking outcomes to nurses’ roles in health care. Nursing Economics, 16(2), 58-64, 87.

Nursing-Sensitive Outcomes Data Collection in Acute Care and Long-Term-Care Settings Amaç; akut bakım ve uzun dönem bakım ortamlarında Hemşireliğe duyarlı sonuç ölçüm yöntemlerinin güvenirliliği Sonuçların hastanın sağlığındaki değişiklikleri ölçme/belirleme durumu Ölçüm sonuçlarının hemşirelik girişimleri ile ilişkili olup olmadığını belirlemek Akut bakım ortamında hasta yatışından taburculuğuna kadar; uzun dönem bakım ortamında yatıştan taburculuğa ya da 6 ay sonrasına kadar izlenmiş(n=777) Doran et al (2006) Nursing Research 55(2S):75-81

Doran et al (2006) Nursing Research 55(2S):75-81 Note.LTC = long-term care; ADL = activities of daily living; n = number of observations for the paired t test.*p G .05. **p G .01. ***p G .001. Doran et al (2006) Nursing Research 55(2S):75-81

Sonuçların Belirlenmesi = Güç bir konu Sonuçlar çok yönlü Yalnızca sağlanan hemşirelik bakımından etkilenmemekte Ayrıca hasta faktörleri bakımın kişilerarası yönleri bakım ortamı/çevresi diğer disiplinlerin katkısı söyleyebilmeleri

Çalışmalarda ele alınan konular Fonksiyonel durum Terapötik öz-bakım Semptom yönetimi (ağrı, yorgunluk, bulantı, dispne) Hasta güvenliği konuları (basınç ülserleri, hasta düşmeleri) söyleyebilmeleri

Çalışılması gereken ek konular Hemşirelik bakımıyla ilişkili hasta memnuniyeti Hemşirelerin iş doyumu söyleyebilmeleri

Onkoloji Hemşireliğinde Sertifikasyonun Hemşirelik Bakımına duyarlı sonuçlara etkisi Sertifikalı ve sertifikalı olmayan hemşirelerin bulantı, kusma ve ağrı semptomlarının yönetimi, hasta memnuniyeti ve hemşire memnuniyeti yönünden değerlendirilmesi amaçlanmış; 93 hemşire (35 sertifikalı) ve 270 hasta Coleman et al, CJON, 2009 söyleyebilmeleri

…Onkoloji Hemşireliğinde Sertifikasyonun Hemşirelik Bakımına duyarlı sonuçlara etkisi İş ve hasta doyumu daha yüksek Kanser ağrısı ve kemoterapiye bağlı BK yönetimi iyi, ancak daha da geliştirilebilir Coleman et al, CJON, 2009 söyleyebilmeleri

“Kanser” konusunda yürütülen hemşirelik çalışmaları/tezler söyleyebilmeleri söyleyebilmeleri

Nursing Studies/Thesis on “Cancer” (1987-2008) Master Doctorate The effect/impact of cancer and treatment on patient and family 27 6 Nurses’ knowledge, views & practice 21 1 Quality of life 15 Symptom management 13 16 Prevention and early detection 11 5 Patient and family education 10 2 Impact on nurses’ work 4 Home care Total 112/ 1845 43/ 433 When we looked at the nurses thesis, 6 % of all master’s and 9 % of doctorate studies were related to cancer. The Higher Education Council National Thesis Database Available at: http://tez2.yok.gov.tr/tez.htm(accessed April 2009).

Type of studies Majority of the studies were descriptive and quantitative.

Number of thesis

International papers related with cancer nursing (April, 2009)