CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÖĞRETİCİ METİNLER G.B 2010-2011

DENEME 1.Her hangi bir konu üzerinde kesin sonuçlara gitmeden yazarın kendisiyle konuşurmuşçasına samimi bir anlatımla düşüncelerini dile getirdiği yazı türüdür.   2.Yazar konusunu özgürce seçer. Yani her Şey denemenin konusu olabilir.

3. Hiçbir şeyi ispat gayesi gütmez 3.Hiçbir şeyi ispat gayesi gütmez. Yazar anlattıklarını kanıtlamak zorunda değildir. Yazar bilimselden çok, kişisel görüşünü açıklar, okuyucusunu kendisi gibi düşündürme kaygısı yoktur. 4.Makale gibi düşünsel plânla yazılır. Fakat makaleden kısa yazılardır.

5.Denemenin öğretici ve düşünsel yanı da vardır. 6.Deneme dilinde çeşitli bilim, felsefe ve sanat dallarına ait terimlere yer vermekten ziyade, halk çoğunluğunun ortak günlük konuşma dilinin düşünce diline dönüştürülmesi çabası hâkimdir.

7. Denemede bilimsel yazılardaki kuruluk ve şematiklik bulunmaz   7.Denemede bilimsel yazılardaki kuruluk ve şematiklik bulunmaz. Düşünce şiirsel, akıcı, samimî bir üslûpla sunulur. Bu bakımdan deneme yazılarının geniş halk yığınlarınca kolayca ve rahatlıkla okunabilme özelliği vardır. Denemeci hiçbir zaman ukalalık etmez. “Benim dediğim doğrudur.” demez. Okuru ele aldığı konu üzerinde düşünmeye sevk eder.  

TÜRK VE DÜNYA EDEBİYATINDA TÜRÜN GELİŞMESİ

1. Dünya edebiyatında deneme, 16 1. Dünya edebiyatında deneme, 16. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkmıştır. Bunda en büyük pay Fransız yazar Montaigne’ye aittir. O, Denemeler adlı eseriyle bu türün hem öncüsü hem de en büyük temsilcilerinden biri olmuştur. Montaigne denemelerinde yalın, akıcı ve içten bir anlatışla kendi gözlem ve yaşantılarına dayanarak arkadaşlık, yalnızlık, yakarış, kitap, ahlak, eğitim gibi çok çeşitli konular üzerinde kişisel görüşlerini dile getirir.  

2. Montaigne’den sonra deneme türünde eser veren en önemli isim İngiliz Bacon’dur. O, bu türe biçim ve içerik bakımından başka bir nitelik kazandırmıştır 3. Modern anlamda deneme türü, Türk edebiyatında asıl olarak gazete ile birlikte ortaya çıkmaya başlamıştır. Gazete ve dergilerin çoğalması, gazetelerde köşe yazarlığının, fıkraların sevilmesi bu türü ülkemizde yaygınlaştırmıştır.

İlk özel gazete Tercüman-ı Ahvâl (1860)’in yayın hayatına başlamasından itibaren gazetelerde çıkan değişik yazılar, zamanla ayrı bir tür olan deneme için dil, anlatım ve yaklaşım bakımından zemin oluşturmuşlardır. Tanzimat’tan itibaren bir süre gazete ve dergilerde “musâhabe” üst başlığı altında deneme benzeri yazılar kaleme alınmıştır.Yani, bir çok edebi tür gibi deneme de Türk edebiyatına Tanzimat’tan sonra girmiştir.  

Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa yazdıkları tam da deneme özellikleri taşımayan deneme örnekleri yazmışlardır. Bu alanda öncülük edenlerin başında Ahmet Haşim’in geldiğini söyleyebiliriz. Onun Bize Göre, Gurabahâne-i Laklakân adlı eserlerinde bazı parçalar bu türün özelliklerini gösterir.

5. Bu türün asıl Cumhuriyet döneminde geliştiği görülür 5.Bu türün asıl Cumhuriyet döneminde geliştiği görülür.Deneme türünün hem en özgün hem de ilk önemli örneklerini veren yazarımız Nurullah Ataç’tır.Suut Kemal Yetkin ve Sabahattin Eyüboğlu deneme türünün gelişmesinde önemli rol oynamışlardır.

Türk edebiyatında deneme türünde pek çok ürün verilmiştir Türk edebiyatında deneme türünde pek çok ürün verilmiştir. Bu tür içine koyabileceğimiz ürünler, genellikle değişik zamanlarda çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanmış yazıların bir araya getirilip kitaplaşmış şekilleridir. Bu eserlerde yer alan yazıların bir kısmı, inceleme, eleştiri yazısı olarak da görülebilir. Bunun yanında bir kitapta yer alan yazıların bir kısmı edebiyat, bir kısmı tarih, bir kısmı felsefe, bir kısmı başka konularda olabilmektedir. O bakımdan deneme türü için çok kesin sınıflandırma ve sınırlandırmalar yapılamamaktadır.

Cumhuriyetle birlikte deneme türünün geliştiği görülür. Nurullah Ataç,deneme türünün hem ilk hem de en özgün örneklerini vermiştir. Dilimizin özleşmesinde etkili olmuş,Cumhuriyet dönemi edebiyatına damgasını vurmuş bir yazardır.

Daha çok edebiyatın,şiirin sorunlarıyla ilgili denemeler yazmıştır. Düşünceleriyle yeni bir insan tipini yaşama sokmaya çalışmıştır.

Türkçenin özleşmesi, arınması için yılmadan savaştı. Yazdığı yazılarda hiçbir yabancı söz kullanmadığı oldu. Kendine özgü, devrik cümlelerin çoğunlukta olduğu yeni bir dil ve anlatım biçimi yarattı.

Deneme ustalarından biri de yaşama ve insana eleştirel bir gözle bakan Suut Kemal Yetkin’dir. Sanat,estetik ve sanat felsefesi onun ilgi alanlarıdır

Sabahattin Eyüboğlu’nun denemelerinde ise, halkçı bir tavır vardır

Vedat Günyol,denemelerini edebiyatın sorunlarından , toplumsal sorunlara;insanın sorunlarından, dünyanın sorunlarına uzanan bir çerçevede yazar.

Bu öncü isimler dışında diğer önemli deneme yazarlarımızdan bazıları şunlardır: Ahmet Hamdi Tanpınar Cemal Süreya Hilmi Yavuz Beşir Ayvazoğlu Oktay Akbal Salah Birsel Mehmet Fuat