BELLEK

BELLEK (HAFIZA) Yaşam sürecinde öğrenmiş olduğumuz bilgilerin saklandığı yerdir. Duyum ve algılarla kazanılan bilgilerin beyinde saklanması, gerektiğinde de hatırlanması şeklinde gerçekleşen zihinsel bir işlevdir.

Belleğin 3 aşaması vardır.  Bilgiler kodlanır Bilgiler saklanır Lazım olunca geri getirilir. Unutma bu üç aşamadan birinde meydana gelen aksaklıktan kaynaklanır.  Öğrenilen bilgilerin kodlanabilmesi için de ilk şart o bilginin veya nesnelerin algılanmasıdır. 

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) İnsan bilgi işleme sürecinde üç bellek türü kullanır. Kısa süreli bellek Uzun süreli bellek

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Kısa süreli bellek Bilgileri tutma süresi 30 saniyeden daha kısa olan bellektir. Kısa süreli belleğin depolama kapasitesi 7± 2 birim ya da kümedir. Yani kısa süreli bellekte en fazla 9 birimlik bilgi tutulabilir. 9 birimden sonra bilgiler bellekte daha önceden bulunan bir birimi dışarı atar. Bu belleğin en önemli özellikleri bilginin analiz edildiği, yorumlandığı ve uzun süreli belleğe kayıt için hazır hale getirildiği yerdir. Uzun süreli bellekten farklı olarak sınırlı bir kapasiteye sahiptir. Miller (1956)’da yayınladığı makalesi ile bireyin belli bir zaman diliminde işleyebileceği bilgi miktarını 7 artı yada eksi 2 bilgi birikimi olarak tespit etmiştir. Örn; 46 +37=? İle 75634546+95687137=?

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Kısa süreli bellek Bu belleğe kaydedilen bilgi, üzerinde herhangi bir işlem yapılmadığı takdirde 15-20 saniye içinde kaybolur. Birtakım stratejiler ve tekrar yoluyla bilginin kısa süreli bellekte daha uzun süre kalması ve uzun süreli belleğe aktarılması sağlanabilir. Tekrar bilginin uzun süreli belleğe kaydedilmesi açısından önemlidir. Tekrar kodlanan bilginin kolayca hatırlanması ve değişik durumlarda kullanlabilmesi için yeterli değildir.

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Kısa süreli bellek Yeni bilgi ile mevcut bilgilerimiz arasında ilişki kurarak, bilgiyi destekleyen imgeler oluşturarak, bilginin değişik durumlarda uygulama şekilleri üzerinde düşünerek ve bilgi hakkında sorular geliştirip bu sorulara cevap verilerek sağlanan işleme anlamlandırma denir. Anlamlandırma bilginin kolayca hatırlanması ve değişik durumlarda kullanılmasını sağlar.

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Kısa süreli bellek Kısa süreli belleğin işlevlerinden biri de kaydedilen bilgileri önceden uzun süreli belleğe kaydedilmiş olan bilgilerle karşılaştırarak eşleştirmek ve ilişkili olanları yeni öğrenmeler olarak yapılaştırmaktır. Kısa süreli bellek kapasitesi, uyarıcılar gruplandırılarak arttırılabilir. Örn; 145319201980 yerine 1453 1920 1980 Kısa süreli bellek kapasitesi, birden fazla duyu organı kullanılarak da arttırılabilir. Örn; sunulan bilginin hem sözel hem görsel öğeler içeriyorsa.

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Uzun süreli bellek Uzun süreli belleğe alınan bilgi uzun zaman aralığında hatırda tutulur, unutulmaz. Bu zaman aralığı 30 saniyeden başlayarak organizmanın tüm yaşamı boyunca sürebilir. Cumhuriyet ne zaman kuruldu sorusuna, 29 Ekim 1923 dediğinizde bu bilginiz uzun süreli bellekten gelmektedir. Kapasitesi sınırsızdır. Üç önemli özelliğe sahiptir. Bilgi kalıcıdır. Bilgi organizeli ve anlamlı olarak kaydedilir. Sınırsız kapasiteye sahiptir. Bütün tecrübe ve bilgilerimiz uzun süreli bellekte saklanır. Değişik olayların hatırlanması, problem çözme, düşünme vb. aktiviteler uzun süreli bellekte saklı olan bilgiler sayesinde olur.

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Uzun süreli bellek Bilgiler uzun süreli bellekte şemalar şeklinde kaydedilir. Şemalar organize edilmiş bilgi ağları ve kavram gruplarıdır. Şemalar yeni bilginin kodlanması, belleğe kaydedilmesi ve kaydedilen bilginin geri getirilmesini kontrol eder. Şemalar edindiğimiz bilgilerin zihinsel modelleridir.

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Uzun süreli bellek İlişkili şemalar birbirine bağlanır ve bir şemayı harekete geçiren bilgi onunla ilişkili diğer bilgileri de harekete geçirir. Birçok araştırmacı yeni bilginin bellekteki eski bilgi ile ilişkilendirildiği tezini değil, bellekteki eski bilginin sağlanan bağlam içerisinde yeni bilginin yorumlanmasında kullanıldığı tezini savunmaktadır. Öğrenciye belleklerindeki şemaları faaliyete geçirip, yeni bilgi ile anlam kazandıracak uyarıcılar sunulmalıdır. Örn; grafiksel özetler, merak uyandırıcı sorular, filmler, ses klipleri, vb.

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Duyusal bellek Bilginin işlenmesi fiziksel işaretlerin göz, kulak, deri gibi duyu organları tarafından alınmasıyla başlar. Bu işaretler duyusal bellekte 1/2 saniye ile 4 saniye arası az bir süre için alıkonulurlar. Duyusal bellekteki veriler, kısa süreli belleğe aktarılmazlarsa az bir süre içerisinde kaybolurlar. Duyusal bellek çok yüksek bir kapasiteye sahiptir.

Bilgi İşlem Süreci (Bellek Türleri) Duyusal bellek Bu belleğe kaydedilen veriler seçilerek işlenmesi için kısa süreli belleğe aktarılırlar. Birey, mevcut bilgi ve tecrübeleri ile bilginin organizasyonuna bağlı olarak gelen uyarıcılardan birkaçı üzerinde odaklaşır. Bu algısal odaklaşmaya dikkat adı verilir. Dikkat yoluyla seçilerek algılanan uyarıcılar, kısa süreli belleğe aktarılırlar.

UNUTMA Önceden öğrenmiş olduğumuz bilgilerin zaman içinde kaybolmasıdır. Zaten insan hayatı boyunca öğrendiği bilgileri hatırlayamaz. Yeniler öğrenilirken eskiler unutulmaya başlanır.  Önceden kazanılan bilgi ve becerilerin bellekteki izlerinin zamanla aşınmasıdır.

Unutmanın Nedenleri Unutmanın nedenleri şunlardır: Beyindeki nöronlar arasındaki bağın zamanla silinmesiyle unutma ortaya çıkar (Fizyolojik kuram). Ödüllendirilmemiş tekrarlar unutmaya yol açar. (Koşullanma yoluyla öğrenme kuramı) Kişiye acı veren anılar bilinçten uzaklaştırılarak bilinç altına atılırlar (Psikanaliz) Güdülenme yetersizliği Zihinde anlam kazanmayan bilgiler daha kolay unutulur. İlgi ve gereksinmeleri karşılamayan bilgiler daha kolay unutulur.

Unutmanın Nedenleri Kullanılmama yüzünden... Bastırma: Hatırlandıkça üzüntü veren bilgilerin unutulmasıdır. Bu görüşte olanlar, unutmayı rahatsız edici durumların bilinçaltına bastırılması olarak açıklar. Ket vurma (Bozucu etki) İleriye ket vurma: Önceki öğrenilmiş olan bilgilerin sonradan öğrenilmiş olan bilgileri unutturması. Geriye ket vurma: Sonradan öğrenilmiş olan bilgilerin önceden öğrenilmiş olan bilgileri unutturması. Organik nedenler: Ani şok, yaşlılık, korku, heyecan, ateşli hastalık gibi durumlar organizmada unutmaya neden olabilmektedir.

Transferle, ket vurma birbirine karıştırılmaktadır. Transfer, öğrenmeyi zorlaştırma ya da kolaylaştırmayla ilgili bir kavramken, ket vurma unutmayla ilgili bir kavramdır. Geriye Ket Vurma : Yeni öğrenilen bilgilerin önceki öğrenilenleri unutturmasıdır. Örneğin, matematik dersinden öğrendiğiniz pratik çözüm yolu uzun ispatlara dayalı eski bilgilerinizi unutturabilir. İleriye Ket Vurma : Eski öğrenilen bilgilerin yeni öğrenilenleri unutturmasıdır. Örneğin, arkadaşınızın eski telefon numarası yeni öğrendiğiniz telefon numarasını unutturabilir.

Ket vurma ile transfer kavramları birbirinden farklıdır. Transfer öğrenme öncesi ; ket vurma ise öğrenme sonrası gerçekleşir. Transferde önceki öğrenilenler sonraki öğrenmeleri olumlu ya da olumsuz yönde etkilerken , ket vurmada ise bir öğrenmeden önce yada sonra gerçekleşen öğrenme, söz konusu öğrenmenin hatırlanmasını olumsuz yönde etkiler. Kısacası transferin öğrenmeye , ket vurmanın ise hatırlamaya etkisi vardır.

Unutmayla İlgili Sonuçlar Mutlak unutma yoktur. Unutmanın derecesi öğrenmenin derecesine bağlıdır.   En son öğrenilenler daha geç unutulur.  Öğrendikten sonra zihnin uyarıcılara kapalı tutulması unutmayı azalttığından uykuda unutma en azdır. Öğrenilenlerin sık sık pekiştirilmesi unutmayı azaltır.  Anlamlı ve hoşumuza giden konuları daha geç unuturuz.

Belleğin Güçlendirilmesi : Öğrenilen konular arasında benzerlik kurma, Zaman ve mekan ilişkilerinden yararlanarak öğrenilen bilgileri göz önünde canlandırma Çalışma süresini parçalara bölme Okuma ve anlatma Tekrar etme Unutmayı en aza indirir.

HATIRLAMA Uzun süreli bellekte yer alan bilgilerin zihinde tekrar canlanarak bilinç düzeyine gelmesidir. İlkokul dönemlerindeki okul numarasını hatırlama buna örnektir. Hatırlama ile çağrışım farklı kavramlardır. Çağrışım, bir uyarıcı algılandığında onunla ilgili başka şeylerin hatırlanmasıdır. Benzerlik, ardışıklık, zıtlık, zamanda ve mekanda yakınlık çağrışımı kolaylaştıran etkenlerdir. Amasya denilince elmanın akla gelmesi buna örnektir.