ÖFKELİ HASTA İLE İLETİŞİM Yrd. Doç. Dr. Gülay TAŞDEMİR Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı

Hasta olmak bireylerde korku, suçluluk, utanç, keder, üzüntü, kızgınlık ve öfke gibi duygulara yol açabilir. Öfke kişinin kendisini ifade etmesini sağlayan normal bir duygudur. Anormal durum öfkenin ifade edilişi ile ilgilidir.

Öfke, bireysel bir tehdit algılandığında ya da engellenmeyle karşılaşıldığında tehditin özelliğine göre yaşanan çaresizliğin, güçsüzlüğün, yetersizliğin yarattığı bunaltıya karşı gelişen hoşnutsuzluktan, kızgınlık ve şiddete kadar değişebilen bir duygudur.

Saldırganlık, öfkenin dışa yönelik olarak ifade edilme şekillerinden birisidir. Öfkenin davranışa dönüşmüş halidir. Öfke ve düşmanlık duyguları tavırla ilgiliyken, Saldırganlık başka kişilere ya da objelere yönelik yıkıcı, cezalandırıcı davranışları içermektedir.

Öfke duygusunun nedenleri: Planlanmış ya da yapılmakta olan bir eylemin kesintiye uğraması olarak tanımlanan engellenme durumlarında, Rahatsız edici ve hoş olmayan bir uyaranın olması Öfkeyi ve memnuniyetsizliği model alma, öğrenme Kişisel haklara ve benliğe saygı gösterilmemesi, Kabul edilen sosyal normların ihlal edilmesi durumlarında ortaya çıkabilir.

Öfkenin fizyolojik boyutu (Ne tür fizyolojik değişiklikler olur?) Kas geriliminde artma, kaşların çatılması, dişlerin gıcırdatılması, yumrukları sıkma, yüzün kızarması, el ve ayaklarda titreme hissi, uyuşma, dispne, vücudun çeşitli bölgelerinde seyirmeler olması, terleme, kontrol kaybı, sıcaklık hissi, dudakları ısırma, baş ağrısı ve hareketlerde artma.

Öfkenin sosyal ve bilişsel boyutu: Bireyin tepkisinin ne ve nasıl olacağı sahip olduğu mantıklı ve mantıkdışı inançları, geçmiş yaşantıları ve olayla ilgili çağrışımları tarafından da belirlenir. Bireylerin öfke, korku, tedirginlik gibi duygularının nedeni, olayın kendisiyle ilgili olmaktan çok, bireylerin bu olaylarla ilgili olarak takındıkları kavramsal gözlükler ya da zihinlerdeki sembollerdir. O olayla ilgili yerleşmiş inanç, yorum ve değerlendirme kalıpları ve bunlardan türetilen düşüncelerdir.

Öfkenin olumlu yönleri: Enerji verme fonksiyonu ile bireyi harekete geçirir Değişim için motivasyon sağlar Öfkenin açıkça ifade edilebilmesi olumlu bir kişilik ifadesidir Olumsuz yönleri: Psikosomatik hastalıklara yol açabilir Depresyona neden olabilir Pasif-saldırgan davranışlara ve saldırganlığa neden olabilir

Öfkeyle baş etme Bireyler ancak öfkelerini tanıdıklarında, öfkenin zararlarından kurtulabilirler ve onu kendileri için yapıcı bir şekilde ifade edebilirler. Öfkeyle baş edebilmek için (öncelikle); 1. Sakinleşmek gerekir (doğru düşünmemizi sağlar) Bunun için; Ortamdan uzaklaşmak Gevşeme tekniklerini kullanmak Öfkeye bağlı enerjiyi dışa vurmak (yastığa vurma, spor yapmak gibi) Mizah kullanma 2. Öfkenin nedeni ortaya çıkarılır 3. Öfkenin nedeni ortaya çıkarıldıktan sonra öfke ben diliyle karşıdaki kişiye ifade edilmelidir.

Hemşire Öfkeli Bireye Nasıl Yaklaşmalı? Hemşire öfkenin ifadesini önlemek yerine öfkenin olumlu işlevlerini yapıcı kullanabilmesi için yardım etmelidir; Öfkeli birey karşısında kendi öfkemizi kontrol etmeliyiz, sakin olmalıyız!!!!!!! Hasta zarar verici davranıyorsa beden mesafesini koruyarak, güvenlik alanına girmeyerek engellemeye çalışmalıdır.

Emredici, küçümseyen bir tavır takınılmamalıdır Mümkünse sakinleşmesi için yalnız bırakılmalı ve bunun için yalnız bırakıldığı belirtilmeli Sakinleştikten sonra, bireyin duygularını ifade etmesini sağlamalıdır Bireye öfkeyle baş etme yolları öğretilmelidir

Egzersiz1 Klinikte staj yapmaktasınız. Sabah çok erken kalktınız ve kahvaltı edemeden staja başladınız. Çok yoğun çalışıyorsunuz. Odanıza 2 yeni hasta geldi. Karnınız acıktı. Tam çay molasına gidecekken hocanız geldi ve bakım planınızı tartışmaya başladı. Çay arasını kaçırdınız. Çok aç olmanıza rağmen çalışmaya devam etmek zorunda kaldınız, sabırsızlıkla öğle yemeğini bekliyorsunuz. Hastanızı teslim edip öğle yemeğine gitmek üzereyken hocanız tekrar gelir ve hastanızla ilgili aklına bir şeyler takıldığını, hastanız hakkında tekrar sizinle konuşmak istediğini, kendisinin öğle yemeğine çıkmayacağı için rahat rahat çalışabileceğinizi söyler. Ne hissettin? Böyle hissetmenin nedeni neydi? Nasıl bir tepki verdin?

İlkeler: Öfke karşılanmamış gereksinimleri işaret eder. Öfke engellenmeye karşı verilen tepkidir Öfke ifadesi bireysel farklılıklar gösterir.

Egzersiz 2 Akciğer kanseri nedeniyle dahiliye kliniğinde yatmakta olan 72 yaşındaki erkek hasta 5 gündür tuvalete gidememiştir. Yanında refakatçisi yoktur. Hastanın konstipasyon sorunu için laksatif olarak duphalac günde 3 kez verilmektedir. Hastaya 24 saatlik ıv sıvı gönderilmektedir. Sabah saat 7 ye karşı uyanan hasta tuvaletinin geldiğini ve dayanamayacağını hisseder. Hemşireye seslenir ama sesini duyuramaz. Kolunda sıvı olduğu için tuvalete gidemeyen hasta sıvısını kendisi çıkarmak zorunda kalır ve her yer kan olur. Bunu önemsemeyecek kadar sıkışan hasta kendisini tuvalete zor atar. Odasına döndüğünde hemşireler visit yapmaktadır. Hemşire hastayı her yeri kan içinde bırakmışsın diyerek azarlar. Hasta da bu durumda tuvalete de mi gidemeyeceğim diyerek bağırmaya başlar. Hemşireler odadan çıkarlar. Hasta hala kendi kendine bağırmaya devam etmektedir. Hastayı öfkelendiren sebepler neler olabilir? Hemşirenin davranışını değerlendirin Siz olsaydınız ne yapardınız? Hastanede hastaları öfkelendiren sebepler neler olabilir?

İlke: Bireyler hastaneye yatma sürecinde bakıma ihtiyaç duyma, yalnızlık, kontrol ve rol kaybı istediklerini yapamama nedenleri yüzünden öfke duygusu yaşayabilirler.

Egzersiz 3 Klinikte yatmakta olan hastadan her gün 5 kez kan alınmaktadır. Hemşire yine kan almaya gelir. Hasta: sürekli kan alıp duruyorsunuz bu ne kanı böyle? Hemşire: sağlığınız ve sizin iyiliğiniz için bu kanı aldırmak zorundasınız, ne kanı olduğunu bilmiyorum Hasta kan vermek istemez Hemşire: o zaman doktoruna söyle ben mi yazıyorum bu kanları, onlar yazdıysa bende alırım der ve hastanın kolunu açıp kanı almaya başlar. Hemşire odadan çıkarken Hasta: sen daha ne kanı aldığını bilmiyorsun, gelip bana burada hava atıyorsun diye bağırır. Hemşire bu sözler üzerine kapıdan geri döner ve Hemşire: çok konuşuyorsun, hastaysan hastalığını bil. Daha da sinirlenen hasta asıl hasta sizsiniz, kan emiciler. Diye bağırır ve serum şişesini hemşireye fırlatır. Hastanın öfkelenme nedeni ne olabilir? Hemşirenin tutumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Siz olsaydınız nasıl davranırdınız?

İlkeler: Öfkeli olan bireyin üzerine gitmek öfkeyi arttırır Öfkeli birey karşısında sakin olunmalı Öfkeli bireye yaklaşımda birey sakinleştikten sonra bireyin duygularını ifade etmesi sağlanmalı. Bireye öfkeyle baş etme yolları öğretilmeli.

GÜNÜN SÖZÜ ÖFKE GELİR GÖZ KARARIR, ÖFKE GİDER YÜZ KIZARIR