BİLİŞSEL AĞIRLIKLI DAVRANIŞÇI YAKLAŞIM EDWARD C. TOLMAN (1886-1959) ÖĞRENME SÜRECİ AMAÇ EYLEM BİLİŞSEL HARİTA OLUŞTURMA AMACA ULAŞMA (Ödül)

Kuram, Amaçlı Davranışçılık, İşaret Gestalt veya Beklenti Kuramı olarak da isimlendirilir.

TOLMAN’IN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ Davranış bir bütündür. Davranış amaçlıdır. Ödül beklentisi olan davranışlar öğrenilir. Pekiştirmenin verilmediği ortamlarda gizil öğrenme oluşur.

Tolmana göre öğrenme, çevreyi keşfetme sürecidir. Bu keşfetme sürecinde organizma bazı olayların başka olaylara yol açtığını ya da bir işaretin diğer bir işarete götürdüğünü öğrenir ve bunları kullanarak amacına ulaşır. Tolmana göre organizma çevreden birçok şey öğrenir ancak tüm öğrenmeleri etkinlik olarak göstermez. Organizmanın gereksinim duyuluncaya kadar göstermediği öğrenmeler örtük öğrenmelerdir.

Amaçlı davranış Ona göre davranış, basit bir U-T değil, amaca yöneliktir. Davranış ulaşılacak amaç doğrultusunda çevre koşullarına göre değiştirilebilir, uyum sağlayabilir bir özelliğe sahiptir. Örneğin; Her gün arabasıyla iş yerine giden kişinin arabası bozulursa otobüs, taksi, bir arkadaşının arabasıyla gitme gibi davranışlara dönüşebilir.

Bütüncü davranış Davranışı küçük parçalara, elementlere ayırarak çalışmak davranışın anlamını kaybettirmektedir. İşe arabayla gitme, yemek pişirme, çamaşır yıkama, sınavda cevapları yazma bütüncül davranışlardır. Tolman'a göre öğrenme için güdülenme gerekli değildir. Bu noktada Guthrie ile aynı, Thorndike, Skinner ve Hull ile farklı görüştedir. Çünkü güdülenme sadece "algısal vurgulayıcıdır”. Dikkatin nereye yöneleceğini belirler.

Beklenti Tolman'a göre kuramın temel sayıltısı şudur; Organizma bilgiyi, çevresel olaylara dikkat etme ve onları keşfetmesinin bir sonucu olarak kazanmaktadır. Bunun için ödül gerekli değildir. Amaca yönelik I. Uyarıcı, I. Tepki ve II. Uyarıcı sırasıyla gelirse beklenti güçlenir. Örnek; Kapı zili, zile basma, zil sesi.

Tolman'ın kuramının temelinde diğer davranışçılardan farklı olarak; öğrenmeyi davranış kuramlarında olduğu gibi küçük birimlerle değil bütüncül olarak ele almasıdır. Ona göre her davranışın bir amacı vardır. Diğer kuramcılar davranışı küçük birimler incelemişler bütünü gözden kaçırışlardır.

Gizli, (örtük) öğrenme Kişinin farkında olmadan öğrenmesidir. Kendi içinde ikiye ayrılır; Bilişsel harita Yer öğrenmesidir. Çevremizle ilgili zihnimizde oluşturduğumuz haritadır. Örnek; bilmediğimiz bir şehre gittiğimizde yaşadığımız durum Bilişsel senaryo Uzun süreli bellekteki işlemsel hafıza bilgilerine denir. Bir olayın nasıl gerçekleştiği ile ilgili senaryo vardır.

En az çaba ilkesi Organizma zihninde oluşturduğu haritalar ile kendisini amaca ulaştıracak olan en kısa yolu seçmektedir. Örneğin bir matematik problemi bir çok değişik yoldan çözülebilir organizma bunların hepsini öğrenmiş olabilir ancak organizma en kısa olan yolu seçecektir.

Deneme yanılma (Zihinsel) Eğer organizma bir amaç için bir çözüm üreteceksek kısa çözüm yolları için alternatifler arar. Bunu deneme-yanılma ile gerçekleştirir.

Performans Tolaman'a göre öğrenilenlerin gerek duyulduğunda gözlenebilir davranışa dönüştürülmesine denir. Örneğin A avukatının bürosunu bilebiliriz ancak avukata ihtiyacımız olana kadar bu bilgiyi bellekte saklarız. İhtiyaç ortaya çıkınca avukatın bürosuna gideriz.

Öğrenme Türleri Kateksis Eşdeğer inançlar Alan beklentileri Belirli dürtü durumları ile belirli nesnelerin ilişkilendirilmesi. Karadenizlilerin açlıklarını hamsi yiyerek giderme eğilimindedirler. Eşdeğer inançlar Alt amaç esas amaçla aynı değere sahip olduğunda alt amaç eşdeğer inanç oluşturmaktadır. Alan beklentileri Organizma neyin nereye götüreceğini öğrenir. Bir işareti gördüğünde bir sonrakinin onu izleyeceğini öğrenir.

Alan Biliş Yolları Problem çözme stratejisidir. Belli durumlarda algısal alanı düzenleme eğilimidir. Dürtü ayrımları Organizma dürtü durumunu belirler ve buna uygun tepkide bulunur.