AKILLI ŞEBEKELERİN PARÇASI OLARAK ELEKTRONİK HACİM DÜZELTME CİHAZI(KORREKTÖR) VE KALİBRASYONLARININ ÖNEMİ 0000,00 ELECTRONIC VOLUME CORRECTION DEVICE AS PART OF SMART GRIDS AND IMPORTANT OF ITS CALIBRATION Ali TEM UGETAM A.Ş. Teknolojik Hizmetler ve Belgelendirme Müdürü atem@Ugetam.com.tr

İçerik Doğalgazın Ölçümlenmesi Korrektör; Akıllı Şebeke Uygulamalarının Neresinde ? Metotlar / Standartlar Ülkemiz ve Diğer Ülkelerin Karşılaştırmalı Mevzuatı UGETAM Korrektör Laboratuvarı Yenilikler ve Trendler Değerlendirme ve Sonuç March 2003

Ölçüm ve Faturalandırma = * P *T *Z * m3

Hacim Dönüşümü Prensibi Sayacın ölçmüş olduğu hacim m3 P ö T ö Ts : 15°C (288,15 K) Ps : 1,01325 bar Ölçüm Şartları Referans Şartlar Standart şartlara dönüştürülmüş Sm3

PV = ZnRT PV = nRT Sıkıştırılabilirlik Faktörü İdeal Gazdan Gerçek Gaza Z faktörü gazın basıncı, sıcaklığı ve bileşimine bağlı bir değişkendir.

Pö Ps Ts Tö Zs Zö Vs = Vö Vö x C = C : Dönüşüm Faktörü

Sıkıştırılabilirlik Formülasyonları EN 12213-2 DOĞAL GAZ - SIKIŞTIRMA FAKTÖRÜ HESAPLANMASI BÖLÜM 2 : MOLAR BİLEŞİM ANALİZİ KULLANILARAK HESAPLAMA

Sıkıştırılabilirlik Formülasyonları EN 12213-3 DOĞAL GAZ - SIKIŞTIRMA FAKTÖRÜ HESAPLANMASI - BÖLÜM 3: FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ KULLANARAK HESAPLAMA

Belirsizlik Karşılaştırması Sıkıştırılabilirlik Formülasyonları Belirsizlik Karşılaştırması

Sıkıştırılabilirlik Formülasyonları Hacim Düzeltici genellikle, AGA 8 DC 92 (Amerikan), AGA 8 G1,G2 (Amerikan), AGA NX19 (Amerikan), MGERG (Avrupa), SGERG 1,2,3,4 (Avrupa) ve benzeri hesap yöntemlerini kullanarak doğalgazın gerçek hacim değerini hesaplar. Bu sıkıştırılabilirlik faktörleri hesap metotları çok yakın değerler vermektedir. Ancak hesap metodunun, korrektörün kullanılacağı yerdeki gazın, basınç, sıcaklık, izafi yoğunluk, üst kalorifik değeri, gaz kompozisyon aralıklarına uygun olarak seçilmesi gerekmektedir. Bunlarla ilgili detaylar; ISO 12213-1/-2/-3 standartlarında verilmektedir. March 2003

Hacim Düzeltme için Uygulama Kuralları Yıllık tüketime göre; Fransa: T dönüşümü ; Q > 5 Gwh (> G 100 ) (GDF) PT(Z) dönüşümü ; Q > 24 Gwh (> G250 ) (GDF) T dönüşümü mümkün Basınç stabil İngiltere: PT(Z) dönüşümü ; Q > 3 Gwh (> G65) Hollanda: PT(Z) dönüşüm; Q > 170.000 Nm3 Basınca göre; Almanya: PT dönüşümü önerisi; 1 < P < 4 bar PT dönüşümü zorunlu; 4 < P < 11 bar PT(Z) dönüşümü zorunlu; P > 11 bar

İzin Verilen Hata Oranları Tip 1 (bütün sistem) Sıcaklık ve basınç veya sadece sıcaklık için belirli transdüser tiplerine sahip dönüşüm tertibatı. Tip 2 (ayrı bileşen) Sıcaklık ve basınç veya sadece sıcaklık ve ayrı olarak onaylanabilen ayrı bir hesaplama ünitesi için dıştan ayrı transdüserlere sahip dönüşüm tertibatı.

İzin Verilen Hata Oranları

Kalibrasyon 8 6 2 1 3 10 9 4 7 5 Kalibre edilen korrektörün sıcaklık sensörü Kalibre edilen korrektörün basınç sensörü Korrektör ile bilgisayar(yazılım) arası optik port/RS 232 kablosu Sıcaklık banyosu ile bilgisayar arası veri kablosu (RS232) Puls üreteci ile bilgisayar arası veri kablosu (RS232) Korrektörün puls bağlantı kablosu Referans PRT Sıcaklık Sensörü PRT okuyucu bilgisayar arası veri kablosu (RS 232) 1: Yüksek basınç kaynağı (200 bar-Azot) 2: Referans basınç kalibratörü-FLUKE DHI-PPC4 3: Referans sıcaklık kalibrasyon banyosu-FLUKE 7340 4: Referans puls üreteci 5: Bilgisayar ve otomatik kalibrasyon yazılımı 6: Kalibrasyonu yapılan korrektörler 7: Kalibrasyon sonucunda hazırlanan sertifika 8: Basınç manifoldu ve selenoid vanalar 9: PRT sıcaklık sensörü okuyucu-FLUKE 1529 Basınç kalibratörü ile bilgisayar(yazılım) arası optik port/RS 232 kablosu 10: Ayarlı DC voltaj kaynağı Bilgisayar ile DC voltaj kaynağı arası RS 232 kablosu DC voltaj kaynak ile korrektörler arası besleme kablosu March 2003

Kalibrasyon EHD cihazları MID 2004/22/AT Ölçü Aletleri Yönetmeliğinde yer alan, yasal metroloji sınıfına giren bir ölçüm (dönüşüm) cihazıdır. Bu cihazlar için sadece basınç ve sıcaklık sensörlerinin kalibrasyonlarının yapılması yeterli değildir. Dönüşüm cihazının tüm olarak ölçüm hatasının tespit edilmesi gereklidir. March 2003

Kalibrasyon Süresi EHD cihazları için Avrupa ve Dünyada gerekli yasal çerçeve oluşturulmuştur. Ülkeler arasında küçük farklar olmakla birlikte Almanya, Kanada, Çek Cumhuriyeti gibi ülkelerde 3-5 yıl arasında değişen sürelerde kalibre edilmektedirler. GDF (Gaz De France) tarafından EHD (Elektronik Hacim Düzeltici) cihazlar, yılda en az bir kere periyodik kontrole tabi tutulmaktadır. March 2003

Mevzuat Mevzuat Resmi Gazete İçerik Doğal Gazın Faturalandırmaya Esas Satış Miktarının Tespiti ve Faturalandırılmasına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ- 31 Aralık 2002 tarih ve 24980 sayılı Resmi Gazete 300 mbar’ın üzerinde doğal gaz kullanan müşterilerin ölçüm sistemlerinde otomatik hacim düzelticisinin(Korrektör) bulunması zorunludur. EPDK kurul Kararı 01.01.2014 tarihli ve 28869 Sayılı Resmi Gazete, Karar No : 4793 Madde 1- Konut tüketicileri (evsel tüketiciler) hariç olmak üzere, tüm tüketiciler serbest tüketici statüsündedir. Madde 2- Konut tüketicileri (evsel tüketiciler) için serbest tüketici olma sınırı 100.000 m3’tür. Serbest tüketici limiti için tek sayaçtan ölçülen tüketim miktarı dikkate alınacaktır. Serbest tüketici sınırı kaldırılmıştır. Doğal gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği 03.11.2002 tarihli ve 24925 sayılı Resmi Gazete Ölçüm Madde 41- Doğal gaz tüketim miktarının belirlenmesinde, sayaçlardan okunan değerin otomatik hacim düzelticiler vasıtasıyla düzeltilmiş hacim ölçüsüne göre hesaplanması esastır. March 2003

Mevzuat Mevzuat Resmi Gazete İçerik 2004/22/AT Ölçü Aletleri Yönetmeliği 07.08.2008 tarih ve 26960 sayılı Resmi Gazete MI-002_Ek 1'in ilgili gerekleri, bu Ek’in özel gerekleri ve bu Ek’te listelenen uygunluk değerlendirme prosedürleri, aşağıda tanımlanan, konutlar, işyerleri ve hafif sanayide kullanılan gaz sayaçlarına ve hacim dönüştürme cihazlarına uygulanır. March 2003

UGETAM Korrektör Laboratuvarı * 2012 yılında TÜBİTAK destekli arge projesi olarak tamamlanan bir laboratuvardır. * 2013 yılında TÜRKAK’tan akreditasyon sağlanarak gaz sektörünün hizmetine sunulmuştur. * Bu alanda akreditasyona sahip Türkiye’nin İlk ve tek laboratuvarı olarak kayıtlara geçmiş bulunmaktadır. March 2003

UGETAM Korrektör Laboratuvarı Türkiye’de İlk ve tek March 2003

UGETAM Korrektör Laboratuvarı * EN 12405-1 A.2. Referans şartlardaki doğruluk deneyi * Çoklu kalibrasyon yapma (Eşzamanlı 5 farklı korrektör modelinin kalibrasyonunun tam otomatik olarak yapılmasını ve elde edilen verilerin ilgili kalibrasyon sertifikalarına yazılmasını sağlamayabilir. * Düzeltme faktörü hatası % 0,01’den (k=2, %95) daha iyi bir belirsizlik ile verilebilmektedir. * Ölçüm hatasındaki sapma istendiğinde servis yazılımı sayesinde düzeltilebilmektedir. * Pulse testi ile sayaç tarafından sağlanan hacim sinyalleri kontrol edilir. March 2003

Değerlendirme ve Sonuç Elektronik hacim düzelme cihazlarının periyodik muayeneleriyle ilgili kuralların belirlenip uygulamaya konulması. EHD Cihazları için basınç, sıcaklık vs parametreler için aaalıkların belirlenmesi. EHD Cihazlarına veri ve ayarlama konusunda giriş yetkilendirmesi yapılması. EHD Cihazlarının kalibrasyonlarını yapacak laboratuvarlarla ilgili teknik düzenlemelerin yapılması. March 2003

Teknolojik Hizmetler ve Belgelendirme Müdürü Teşekkürler … Ali TEM UGETAM A.Ş. Teknolojik Hizmetler ve Belgelendirme Müdürü atem@Ugetam.com.tr