MEDENİ HUKUK ve PSİKİYATRİ Dr MEDENİ HUKUK ve PSİKİYATRİ Dr. Fatih ÖNCÜ Psikiyatri Uzmanı Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Adli Psikiyatri Birimi

Medeni Hukuk ¨ Aile hukuku evlenme ehliyeti evliliğin feshi ve iptali boşanma evlat edinme velayet kısıtlama yasal temsilcilik yasal danışmanlık ¨ Ölüme bağlı tasarruflar vasiyet düzenleme ¨ Ölünün yaptığı tasarrufun iptali ¨ Mülkiyetin satışı ya da bağışlanması ¨ Tazminat davaları

Bütün insanlar, hukuk düzeni sınırları içinde, haklara ve yükümlülüklere ehil olmada eşittirler.

HAK EHLİYETİ FİİL EHLİYETİ

sahip olabilme ehliyetidir. HAK EHLİYETİ Haklara ve borçlara sahip olabilme ehliyetidir. TMK 8 Her şahıs medeni haklardan istifade eder.

FİİL EHLİYETİ Bir kimsenin kendi fiili ile haklar kurabilmesi ve mükellefiyetler (borçlar) altına girebilmesi ehliyetidir. Burada bir kişinin, hukuka uygun fiiller yapabilme ve hukuka aykırı fiillerden sorumlu tutulabilme ehliyeti söz konusudur. (TMK 9)

Ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti vardır (TMK 10). Yaşının küçüklüğü yüzünden veya akıl hastalığı, akıl zayıflığı, sarhoşluk ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma yeteneğinden yoksun olmayan herkes, bu Kanuna göre ayırt etme gücüne sahiptir. (TMK 13).

FİİL (eylem) EHLİYETİ  Ergin (reşit) olmak  Kısıtlı (mahcur) olmamak  Ayırtetme gücünün (temyiz kudreti) olması (mümeyyiz olmak)  Ergin (reşit) olmak  Kısıtlı (mahcur) olmamak gerekmektedir.

Temyiz Kudreti = Sezginlik = Ayırtetme gücü = Mümeyyiz olmak

Kişinin akla uygun şekilde hareket edebilme, eylemlerinin neden ve sonuçlarını kavrayabilme (idrak edebilme) yetisine ayırt etme gücü (temyiz kudreti, sezginlik gücü) denir.

Temyiz Kudreti ¨ Makul surette hareket edebilme iktidarı (kişinin tutum ve davranışlarının çıkış noktalarını ve sonuçlarını doğru olarak kavrayabilmesi ve buna uygun biçimde hareket edebilmesi – telkine karşı koyabilmesi)

Sezginlik (Mümeyyiz olma)  açık bir bilinçlilikle gerçeği değerlendirme yetisine sahip olma, bilişsel işlevlerde bozukluk olmaması, eylemlerinin anlam ve sonuçlarını kavrayabilme,  düşünce süreçlerinin ve iradenin akıl bozukluğu ile zedelenmemiş olması  iradenin özgür ve güçlü olmasını kapsar.

Ayırt etme gücünün iki öğesi vardır: İstenç (irade): İsteme ve istediğini yapabilme, istemediğini yapmama yetisi. Kavrayış (idrak): Kişinin eylemlerinin neden ve sonuçlarını değerlendirebilme yetisidir.

Ayırt etme gücünü ortadan kaldıran nedenler  Çocukluk çağı  Akıl hastalığı-zayıflığı  Alışkanlık halinde sarhoşluk  Diğer : Akıl hastalığı ve zayıflığı olmaksızın, kişinin makul bir hayat sürmesini engelleyen fiziksel, ruhsal ve sosyal durumlar ile bir yılı aşan hürriyetin kısıtlandığı ceza ile mahkum olanlar

Ancak kişinin kavrayışlı (müdrik) sayılabilmesi eylemin tüm sonuçlarını anlaması, bilmesi gerekmez. Edindiği bilgiye göre varmak istediği sonucu bulması ve buna göre hareket edebilmesi yeterlidir.

Ayırt etme gücünü ortadan kaldıran nedenler Akıl geriliği ya da zayıflığı: Akli yetilerin yeterince gelişmemiş olması (Zeka Geriliği) ya da gerilemesinin (Bunama) eylem yeterliliğini etkileyebilmesi için ayırt etme gücünü yok edici nitelikte olması gerekir (TMK 405).

Ayırt etme gücünü etkileyen durumlar Sarhoşluk: Kişinin akla uygun hareket edebilme, düşünebilme, dış etkilere karşı koyabilme yetisini ortadan kaldırır. Sonuçta da hukuki eylem yeterliliğini olumsuz yönde etkiler (TMK 406).

Ayırt etme gücünü etkileyen durumlar Başka nedenler: Akıl zayıflığı, akıl hastalığı, ya da sarhoşluğa benzer biçimlerde akla uygun davranabilme gücünü kaldıran her durum ayırt etme gücünün yokluğu sonucunu doğurabilir. Hipnotik ya da uyarıcı maddeler kullanma, hipnoz altında olma, ateşli hastalıklarda ortaya çıkan bilinç ve istenç bozuklukları, uyurgezerlik, aşırı hiddet, sabit fikirler (TMK 406).

Türk Medeni Kanunu TMK-404: Velâyet altında bulunmayan her küçük vesayet altına alınır. Görevlerini yaparlarken vesayeti gerektiren böyle bir hâlin varlığını öğrenen nüfus memurları, idarî makamlar, noterler ve mahkemeler, bu durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirmek zorundadırlar.

TMK-405: Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır. Görevlerini yaparlarken vesayet altına alınmayı gerekli kılan bir durumun varlığını öğrenen idarî makamlar, noterler ve mahkemeler, bu durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirmek zorundadırlar .

TMK-406: Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya malvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç olan ya da başkalarının güvenliğini tehdit eden her ergin kısıtlanır. TMK-407:Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan her ergin kısıtlanır.

TMK-408: Yaşlılığı, sakatlığı, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir.

Vesayet (Tam ehliyetsizlik) Vesayet altında olan kişiler adına hukuki işlemler ancak yasal temsilcileri (vasi) eliyle yapılır. Yasal temsilcinin vesayet altındaki kişinin mal varlığından bağışlamalar yapabilmesi, vakıf kurabilmesi ya da kefalet borcu altına girmeleri olanaksızdır.

YASAL DANIŞMANLIK (Kanuni Müşavirlik) ATANMASI ¨ Kural olarak, mümeyyiz olduğu halde, zihinsel başarı yetersizliği, anlama güçlükleri, deneyimsizlik ve irade zayıflığı bulunan kişilere yasal danışman atanır. ¨ Yasal danışmanlık altındaki kişiler günlük yaşamlarını tek başlarına sürdürür. Ancak mal varlığına ilişkin işlemlere, yatırım yapmaya, borçlanmaya ve hukuki işlemlerde taraf olmaya danışmanlarının onayı olmaksızın katılamazlar. (MK 429)

Kısıtlanma Gerektiren Psikiyatrik Bozukluklar ¨ Psikozlar ¨ Zeka Gerilikleri: Hafif derecede zeka geriliğinde kişinin durumuna göre sezginlik, yasal danışmanlık ve vesayet önerilebilir. Orta, ileri ve ağır zeka geriliklerinde vesayet önerilir. ¨ Demans ¨ Deliryum ¨ Amnestik Bozukluklar ¨ Kontrol altına alınamayan veya psikiyatrik komorbidite ile birlikte seyreden epilepsi ¨ Kendi işini görmesine engel teşkil edecek bedensel, duyusal veya duygusal yetersizlik gösteren yaşlılık

SEZGİNLİK - YASAL DANIŞMANLIK - VESAYET ÖNERİLMESİ TARTIŞILABİLİR DURUMLAR Remisyon gösteren psikozlar Mizaç (mood) bozuklukları Hafif derecede zeka geriliği Özgül gelişim bozuklukları Kişilik bozuklukları Alkol ve madde kullanım bozuklukları Ağır anksiyete bozuklukları Obsesif-kompulsif bozukluk Disosiyatif bozukluklar Yaşlılık

HUKUKİ EHLİYETTE YETERLİLİK ÖLÇÜTLERİ ¨ Bir seçimle karşı karşıya bulunduğunun farkında olmak ¨ Varolan seçenekleri, yararları ve zararları ile birlikte anlamak ¨ Eylemle ilgili etkenlere ilişkin bilişime sahip olmak ¨ Patolojik algı, düşünce ve yargılama sürecinde olmamak ¨ Şiddetli panik, depresyon, öfori, öfke ve diğer emosyonel dengesizliklerin olmaması ¨ Bir başkasına bağımlılık gibi patolojik bir ilişkinin olmaması ¨ Kararına başkalarının etkisine ve genel toplumsal tavıra yönelik farkına varma yetisinin olması

Hukuki ehliyeti ortadan kaldıran durum ortadan kalktığında, kişi yargıya başvurarak, yeniden tıbbi değerlendirme ile tekrar hukuki ehliyetine kavuşabilir. (MK 418)

ALKOL ve MADDE

Alkol ve Madde Kullanımı ¨ Medeni hukuk -Vesayet -Evliliğin iptal edilebilirliği

Alkol ve Madde Kullanımı TMK- 406: Savurganlığı, içkiye düşkünlüğü, kötü hal kötü yönetimi nedeniyle kendisinin veya ailesinin geçimini tehlikeye düşürecek durumda olan ve bu yüzden devamlı korunmaya ve bakıma gereksinimi olan ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergine vasi tayin edilir.

TMK-409: Bir kimse dinlenilmeden savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetimi veya isteği sebebiyle kısıtlanamaz. Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle kısıtlamaya ancak resmî sağlık kurulu raporu üzerine karar verilir. Hâkim, karar vermeden önce, kurul raporunu göz önünde tutarak kısıtlanması istenen kişiyi dinleyebilir.

Kuruma Yerleştirme (korunma amacıyla özgürlüğün kısıtlanması) TMK’nun 432-436. maddeleri zorunlu yatışları veya kuruma yerleştirmeyi getirmiştir. TMK-432: Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol ve madde bağımlılığı, ağır bulaşıcı hastalık ve serserilik nedenleriyle toplum için tehlike oluşturan erginlerin elverişli bir kuruma yerleştirilmesi ve alıkonulması hükmünü içerir.

Bu sebeplerden birinin varlığını öğrenen kamu görevlileri bu durumu vesayet makamına bildirmek zorundadır. Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol ve madde bağımlılığı, ağır bulaşıcı hastalığı olanlar hakkında ancak resmi sağlık kurulu raporu alındıktan sonra karar verilir.

Kurumdan çıkarılmaya da vesayet makamı karar verir. TMK-445: Kişi küçük ise vasi onun bakımı ve eğitimi için gereken önlemleri almak zorundadır. TMK-446: Küçüklerin koruma amacıyla bir kuruma yerleştirilmesine vasisinin başvurusu üzerine vesayet makamı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde bizzat vasi kara verir ve durumu derhal vesayet makamına bildirir.

TMK-447: Vasi kısıtlıyı korumak ve bütün kişisel işlerinde ona yardım etmekle yükümlüdür. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde vasi, kısıtlıyı bir kuruma yerleştirebilir veya orada alıkoyabilir ve durumu derhal vesayet makamına bildirir. TMK-462/13:Vesayet altındaki kişinin eğitimi, bakımı veya sağlık kurumuna yerleştirilmesi vesayet makamının iznine bağlıdır.

Yeni Türk Ceza Kanunu Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali: Madde 175-(1): …..yükümlülüğünü, başkalarının hayatı, sağlığı veya malvarlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde ihmal eden kişi, 6 aya kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır.

NELER ÖNEMLİ……. Küçüğün ya da kısıtlının Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol-madde bağımlılığının olup olmadığı Tehlikeli olup olmadığı Vesayet altına alınıp alınmadığı Ayaktan ya da yatarak tedavisinin gerekip gerekmediği

…..sulh hukuk mahkemesi’ne ………….doğumlu ……….oğlu/kızı ………………….’nın …………..tarihinde ……protokol no ile yapılan muayenesinde ……………….. denilen akıl hastalığının / zayıflığının olduğunu, bu durumun kişinin ayırt etme gücünü etkilediği, medeni haklarının korunması ve bakımı için vesayet altına alınmasının gerektiğini arz ederim. Kişinin Adresi: