Da,De Ve Ki Lerin Yazımı

a)Durum eki olan “de” nin Yazımı Durum eki olan “-de” her şeyden önce bir ektir. Dolayısıyla kendinden önce gelen sözcüğe Eklenir, yani bitişik yazılır.Durum eki “-de” nin ayrı yazılması gibi bir birşey söz konusu olamaz. Durum eki “-de” nin kendinden önce gelen sözcüğün son hecesindeki ünlü ve ünsüzlerin Özeliklerine göre ”-da, -de; -ta, te” biçimleri vardır. Bunlardan hangisi uygunsa, o yazılır. Durum eklerini şöyle bir hatırlayacak olursak; belirtme durumu “ı, -i, -u, -ü”, yönelme Durumu “-a, -e”, bulunma durumu “-da, -de; -ta, -te”, ayrılma durumu “-dan, -den; -tan, -ten”, İlgi durumu “-ın, -in, -un, -ün”. İşte şu an üzerinde durduğumuz konu, bu durum eklerinden Biri olan “bulunma durumu” eki “-da, -de; -ta, -te” dir. Bulunma durumu eki olan ‘’de’’nin yazımıyla ilgili olarak bilinmesi gereken özellik ve kuralları şu şekilde sıralayabiliriz.

Bulunma durumu eki olan ‘’de’’ ; Bir ek olduğu için kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır. Kendinden önceki ünlü ve ünsüzlerin özelliklerine uygun olarak ‘’da,de,ta,te’’ biçimlerine girebilir. Vurgu,kendinden önceki sözcük üzerinde değil,bizzat ekin kendisi üzerindedir.Yani vurgu,sözcükte değil,ektedir. Özel adlardan sonra geldiğinde kesme işaretiyle (‘) ayrılır. Cümleden çıkardığımızda cümlenin yapısı ve anlamı bozulur. Yani durum eki olan ‘’de’’yi cümleden atmayız, bir anlamda cümlenin yapısı ve anlamı bozulur.Yani durum eki olan ‘’de ‘’yi cümleden atamayız, bir anlamda cümlenin olmazsa olmazıdır. Eklendiği sözcüğe “içinde, üzerinde” anlamlarını katar. Eklendiği sözcük “yer” anlamı taşır, “nerede?” sorusunun cevabıdır. Yalnız, bu “yer” anlamını biraz esnek düşünmemiz gerekir

Bağlaç Olan “de”nin Yazımı Bağlaç olan “de” her şeyden önce bir sözcüktür, bu sebeple kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır. Türkçede sözcük türleri dediğimizde aklımıza şunlar gelir: ad, fiil, sıfat, zamir, zarf, edat, bağlaç ve ünlem. O halde bağlaç olan “de”, bu sekiz sözcük türünden biridir. Bağlaç olan “de” kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılmasına rağmen, kendinden önceki sözcüğe kalınlık-incelik yönünden uyum sağlar, yani “da, de” biçimlerine girer. Bağlaç olan “de” kendinden önceki sözcüğe ünsüz benzeşmesi yönünden uyum sağlamaz. Çünkü bağlaç olan “de”nin sadece yumuşak ünsüzlü biçimi vardır: “da,de”. Kendinden önce gelen sözcük ister yumuşak ünsüzle, ister sert ünsüzle bitsin bağlacımız her zaman “da, de” biçimindedir. Sert ünsüzle biten sözcüklerden sonra “de” bağlacını “ta, te” biçiminde sert ünsüzle yazmak bir yazım yanlışıdır. Bağlaç olan “de”nin yazımıyla ilgili olarak bilinmesi gereken özellik ve kuralları şu şekilde sıralayabiliriz.

Bağlaç olan “de”; * Bir sözcük olduğu için kendinden önceki sözcüğe bitişmez, her zaman ayrı yazılır. * Yalnız “da, de” biçimi vardır, “ta, te” biçimi yoktur. * Vurgu kendinden önceki sözcük üzerindedir. * Özel adlardan sonra geldiğinde, özel ad ile bağlaç olan “de” arasına kesme işareti (’) konmaz. * Cümleden çıkardığımızda cümlenin yapısında ve anlamında bozulma olmaz. Sadece cümlenin anlamında biraz daralma, eksilme görülür. Bu konuyu biraz açalım. “Peki cümleden attığımızda bozulma olmuyorsa, acaba ‘de’ bağlacını iş olsun diye mi kullanıyoruz? ‘de’ bağlacı, cümleye anlam yönünden hiçbir katkı sağlamıyor mu?” gibilerinden sorular aklımıza gelebilir. Elbette ki dilimizde kullandığımız her sözcüğün belli bir amacı vardır. “de” bağlacı da cümlelere türlü anlam incelikleri, anlam zenginliği  katar. Kural şu: “de” bağlacını cümleden çıkardığımızda, cümlenin anlamı bozulmaz. Bu ifade doğru, fakat gerisi var. “de” bağlacı olan cümle ile “de” bağlacı çıkarılmış cümle, ifade ettiği anlam yönünden aynı değildir. “de” bağlacını cümleden atarken, aynı zamanda “de” bağlacının cümleye kazandırdığı belli bir anlam inceliğini de cümleden atmış oluruz.

“Yemeğin yanına salata da ister misin “Yemeğin yanına salata  da  ister misin?” “Ben ağlamayayım  da  kimler ağlasın?” “Arabayı satıp  da  arsa mı alsak?” “Onunla konuşsam  da  beni dinlemez.” “Hırsızı görmüş  de  korkusundan sesini çıkaramamış.” “Gecenin bir vakti annem  de  annem diye tutturdu.” “Er geç kader bize  de  güler.” “Seni gördüm  de  içim rahat etti.” “Çocuklar okusun  da  ne okursa okusun.” “Telefon  da  telefon diye her gün başımın etini yiyor.” “Hoşuna gitse  de  gitmese de bu kurallara uyacaksın.” “Nişanlın amma  da  cimriymiş.” “Patronunla konuşsan  da  birkaç gün izin alsan.” “Anadan geçilir  de  yârdan geçilmez.”

a) Bağlaç Olan “ki”nin Yazımı “ki” bağlacı, anlamca birbirine yakın cümlelerin arasına girerek cümleler arasında çeşitli anlam ilgileri kurar. Bağlaç olan “ki” bir sözcüktür. Bu nedenle kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. * Bağlaç olan “ki”, çoğunlukla iki cümle arasında yer alır ve cümleler arasında anlam ilgileri kurar. İlaçlarını düzenli iç  ki,  çabuk iyileşesin.          Cümle                      Cümle Öyle bir havada gel  ki,  vazgeçmek mümkün olmasın. Hoşuna gitmiş  ki,  hiç sesi çıkmıyor. * Bağlaç olan “ki”, kullanıldığı cümlelerde bazen “kuşku, endişe, şüphe, şaşma, beğenme, pekiştirme” anlamları katar. Öyle sinirli ki burnundan soluyor. Tam dışarı çıktım ki yağmur  başladı. Soğuk ki ne soğuk, buza kesiyor insan. Okunacak öyle güzel kitaplar var ki… * Bağlaç olan “ki”yi kendinden önce gelen sözcükle birlikte düşündüğümüzde, bu birleşik yapı kendinden sonra gelen sözcüğü belirtmez, kendinden sonra gelen sözcükle bir sıfat tamlaması kurmaz. Bağlaç olan “ki” ile sıfat yapan “-ki” eki birbirinden farklıdır. Sıfat yapan “-ki” eki, eklendiği sözcüğü sıfat yapar, belirtir, önündeki sözcükle tamlama kurar. Akşamki  maçta  tam yedi gol attım.     Sıfat      Ad  Sıfat Tamlaması 

b) Bağlaç Olan “ki”nin Yazımı Derdini söyle  ki  derman bulasın. Bu örneğe baktığımızda, altı çizili kısımlarda anlamsal bir bütünlük göremiyoruz. “ki”yi kendinden önceki sözcükle birlikte düşünüp “hangi derman?” sorusunu sorduğumuzda, yanıt alamıyoruz. Çünkü “söyle ki”, kendinden sonra gelen “derman” adını belirtmiyor. Burada bir sıfat tamlaması yok. Öyleyse bu cümledeki “ki”, sıfat yapma göreviyle kullanılmamış. Bu cümledeki “ki”, bağlaç olan “ki”dir. İki cümle arasına girerek cümleleri koşul anlamıyla birbirine bağlamıştır. “ki” bağlacı bazı sözcüklerle birleşip kalıplaşmıştır. Bunlar bitişik yazılır. belki, çünkü, mademki, halbuki, sanki, oysaki… Kalıplaşmanın olmadığı kimi “ki”ler ise ayrı yazılır. tut ki, demek ki, öyle ki, kaldı ki, diyelim ki, ne var ki, şu var ki, yeter ki…

İlgi Zamiri olan “-ki”nin Yazımı * ilgi zamiri “-ki”, tıpkı sözcük biçimindeki zamirler gibi adların yerini tutar. Kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılır. İlgi zamiri “-ki”ye, kısaca ek biçiminde zamir diyebiliriz. Zamir, bir sözcük türüdür. Zamirler, adların yerini tutan sözcüklerdir. “Benim kızım okumadı, bari seninki  okusun.”                                          Senin çocuğun Bu örnekte “-ki” ilgi zamiri “çocuk” adının yerini tutar. Cümlenin anlamından hareketle “-ki”yi kaldırdığımızda, zihnimizde “çocuk” adının belirdiğini görürüz. Bu sebeple bu cümledeki “-ki”, hem bağlaç olan “ki”den hem de sıfat yapan “-ki” ekinden farklıdır. İlgi zamiri olan “-ki” kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılır. * İlgi zamiri olan “-ki”den sonra ek getirilebilir. Senin gözlerin anneninkilere benziyor. Bizim düşüncelerimiz sizinkilerden farklı.” * İlgi zamiri “-ki” büyük sesli uyumuna uymaz. Benim resmim bitti, onunki henüz bitmedi.

Sıfat Yapan “-ki” Ekinin Yazımı * Sıfat yapan “-ki”,  bir ek olduğu için kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılır. Sıfat yapan “-ki” eki, eklendiği sözcüğü sıfat yapar. “-ki” ekiyle yapılan sıfat, önündeki adı belirtir, onunla tamlama kurar. Duvardaki  çatlak her geçen gün genişliyor.      Sıfat        Ad    Sıfat Tamlaması Bu cümledeki “-ki”, sıfat yapan “-ki” ekidir. Çünkü eklendiği sözcüğü sıfat yapmış ve önündeki ismi belirtmiştir. “duvardaki” sözcüğü, “çatlak” adını belirtir. “hangi çatlak?” sorusunu sorduğumuzda “duvardaki” yanıtını alırız.  “duvardaki çatlak” sözü, bir sıfat tamlamasıdır. Sıfat yapan “-ki” eki kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır. Sıfat yapan “-ki” ekinin olduğu yerde, aynı zamanda bir sıfat tamlaması da vardır. Evdeki  hesap çarşıya uymaz. Aşağıki  mahallede yangın çıkmış. Şimdiki  nesil daha şanslı. Bugünkü  sınavım çok iyi geçti. Akşamki  sütlacın tadı damağımda kaldı. Yarınki  toplantı için hazırlık yapıyorum.

İzlediğiniz İçin Teşekkürler Bitti…