KENTSEL ATIKSU ARITIMI YÖNETMELİĞİ T.C. ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Su ve Toprak Yönetimi Dairesi Başkanlığı KENTSEL ATIKSU ARITIMI YÖNETMELİĞİ Zerrin LEBLEBİCİ Çevre Uzmanı zleblebici@cob.gov.tr Ocak 2010 Antalya

Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği 08.01.2006 tarih ve 26047 sayılı RG Avrupa Birliği mevzuat uyum çalışmaları kapsamında; Kentsel Atıksu Arıtması hakkında Direktifi (21 Mayıs 1991 tarih ve 91/271/EEC Sayı) Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği 08.01.2006 tarih ve 26047 sayılı RG

Yönetmeliğin Amacı Kentsel atıksuların toplanması, arıtılması ve deşarjı ile belirli endüstriyel sektörlerden kaynaklanan atıksu deşarjının olumsuz etkilerine karşı çevreyi korumaktır.

Madde 4 — Tanımlar

AZ HASSAS SU ALANI Lagün Doğal Su Ortamı Hidroloji Deniz, Haliç, Özel Hidrolik Morfoloji Doğal Su Ortamı

HASSAS SU ALANI ÖTROFİK OLABİLECEK ÖTROFİK Doğal Tatlı Su Gölleri, Diğer Tatlı Su Kaynakları, Haliçler ve Kıyı Suları, Önlem Alınmaması Halinde Yüksek Nitrat Konsantrasyonları İçerebilecek İçme Suyu Temini Amaçlanan Yüzeysel Tatlı Sular, Daha İleri Arıtma Gerektiren Alanları,

ÖTROFİKASYON Suların, besi maddelerince özellikle azot ve/veya fosfor bileşiklerince, alg ve daha yüksek yapılı bitkilerin üremesini hızlandıracak, böylece sudaki canlıların dengesini bozacak ve su kalitesinde istenmeyen bozulmalara yol açacak şekilde zenginleşmesi

Evsel atıksu Kentsel atıksu

Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Atıksu Toplama Alanı Kentsel atıksuların toplanması ve bir atıksu arıtma tesisine veya nihai bir deşarj noktasına iletilmesi için, nüfusun ve/veya ekonomik faaliyetlerin yeterli derecede yoğunlaştığı alan Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Ön Arıtma

EŞDEĞER NÜFUS (E.N.) Ham atıksuyun günlük BOİ5 miktarı 45 gr (gr/kişi/gün) esas alınarak endüstriyel atıksu için dikkate alınan biyokimyasal olarak oksitlenebilen organik madde yükü

BİRİNCİL ARITMA Arıtma tesisine giren atıksuyun BOİ5’inin en az %20 ve askıda katı maddelerin en az %50 oranında gideriminin sağlandığı fiziksel/mekanik ve/veya kimyasal işlem/işlemler ya da diğer işlemlerle arıtılması

UYGUN ARITMA Kentsel atıksuyun bu Yönetmeliğin ve diğer ilgili yönetmeliklerin ilgili hükümleri ile kalite amaçlarını karşılayacak şekilde alıcı ortama deşarjını sağlayacak herhangi bir proses ve/veya bertaraf sistemiyle arıtılması

İKİNCİL ARITMA Kentsel atıksuların genellikle Tablo 1’deki şartlara uygun olacak şekilde ön çökeltim havuzu da olabilen biyolojik arıtma veya diğer proseslerle arıtılması

Minimum arıtma verimi(%) Tablo 1 Kentsel Atıksu Arıtım Tesislerinden İkincil Arıtıma İlişkin Deşarj Limitleri* Parametreler Konsantrasyon ( mg/l) Minimum arıtma verimi(%) Referans ölçüm metodu Nitrifikasyonsuz1 Biyokimyasal oksijen ihtiyacı (20ºC’de BOİ5) 25 70-90 40 Madde 8 (c)-(deniz seviyesinden 1500m. veya daha yüksek dağlık bölgelerde) Homojen, filtre edilmemiş, çökeltilmemiş ham örnek. Tamamen karanlık ortamda 20ºC ±1ºC’de beş günlük inkübasyondan önce ve sonra çözünmüş oksijenin ölçülmesi. Bir nitrifikasyon inhibitörünün ilavesi Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) 125 75 Homojen, filtre edilmemiş, çökeltilmemiş ham örnek. potasyum dikromat yöntemi. Toplam askıda katı madde (TAKM) 35 35 Madde 8 (c) (10000 E.N.’den fazla) 60 Madde 8 (c) (2000-10000E.N. ) 902 90 Madde 8 (c) (10000 E.N.’den fazla) 70 Madde 8 (c) (2000-10000 E.N.) -Temsili örneğin 0,45 μm membran ile filtrasyonu. 105 ºC’de kurutulması ve tartılması. - Temsili örneğin santrifüj edilmesi (ortalama 2800- 3200 g.lık ivme ile en az beş dakika kadar),105 ºC’de kurutulması ve tartılması. * Konsantrasyon değerleri veya arıtma verimleri uygulanacaktır.

İLERİ ARITMA Kentsel atıksuların genellikle Tablo 2’deki şartlara uygun olacak şekilde azot ve/veya Fosfor giderimini de içine alan arıtma proseslerini ifade etmektedir.

Tablo 2 Kentsel Atıksu Arıtım Tesislerinden İleri Arıtıma İlişkin Deşarj Limitleri* Parametreler Konsantrasyon Minimum arıtma verimi(%) Referans Ölçüm Metodu Toplam fosfor 2 mg/l P (10000-100000 E.N.) 1 mg/l P (100 000 E.N.’den fazla) 80 Moleküler absorpsiyon spektrofotometre Toplam azot 1 15 mg/l N 10 mg/l N (100 000 E.N.’den fazla)2 70-80 *Yerel şartlara bağlı olarak parametrelerin biri veya ikisi birden uygulanabilir. Konsantrasyon değerleri veya arıtma verimleri uygulanacaktır.

Yönetmeliğin uygulanması için öngörülen Esaslar Az hassas su alanlarında çevrenin olumsuz yönde etkilenmemesi durumunda birincil arıtma, Hassas su alanlarında ileri arıtma, Normal alanlarda ise ikincil arıtma yönteminin kullanılması esastır.

Sanayi Atıksu Arıtma Tesisi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Esaslar Atıksu Toplama ve Arıtma Tesisleri Sanayi Atıksu Arıtma Tesisi SKKY Tablo 5-6 Agro-food WWTP Gıda Sanayi >4,000 EN Ön Arıtma Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi

İZLEME Çevrenin atıksu deşarjlarından kaynaklanan olumsuz etkilerinden korunmasını sağlamak için arıtma tesislerinin, atıksuların ve alıcı ortamın izlenmesi gereklidir.

BİLGİLENDİRME Atıksuyun ve arıtma çamurunun bertarafı hakkındaki bilgilerin kamuoyuna periyodik raporlar ile duyurulması esastır.

HASSAS VE AZ HASSAS SU ALANLARININ BELİRLENMESİ ÜÇ YIL Hassas su alanları Az Hassas su alanları

HASSAS SU ALANLARININ BELİRLENMESİNDE ESASLAR Ötrofik olduğu belirlenen ya da gerekli önlemler alınmazsa yakın gelecekte ötrofik hale gelecek doğal tatlı su gölleri, diğer tatlı su kaynakları, haliçler ve kıyı suları. Su değişiminin az olduğu, bu nedenle birikimin meydana gelebileceği göller ve akarsularda; arıtımın ötrofikasyonun önlenmesi üzerinde herhangi bir etkisi varsa, fosfor giderimi arıtmaya eklenmelidir. Büyük toplama alanlarından deşarjların yapıldığı yerlerde ayrıca azot giderimi de sözkonusu olabilir. Su değişiminin az olduğu veya yüksek miktarda besi maddesi girdisi olan haliçler, koylar ya da diğer kıyı sularında; arıtımın ötrofikasyonun önlenmesi üzerinde herhangi bir etkisi varsa, büyük yerleşim yerlerinden bu alanlara yapılacak deşarjlarda fosfor ve/veya azot giderimi arıtmaya eklenmelidir. içme suyu temini amaçlanan yüzeysel su kaynakları

Kentsel Atıksu Arıtma seviyesi Direktif Yükümlülükleri < 2.000 2.000 – 10.000 10.000 – 150.000 > 150.000 Atıksu kolektör sisteminin kurulması Kuruluysa Kurulu değilse Kurulacak Alıcı suyun türü İç kesim Deniz Uymuyor İç Kesim Hepsi Hassas Alanlar Uygun Yok (en azından birincil) İkincil N ve/veya P giderimi Normal Az Hassas Alanlar (Deniz suları) İç kesimlerde az hassas yok

KENTSEL ATIKSU ARITIMI YÖNETMELİĞİ HASSAS VE AZ HASSAS SU ALANLARI TEBLİĞİ

TEBLİĞİN HAZIRLANMASINDA KULLANILAN YOL HARİTASI Mevcut Durum Analizi ENVEST Yüksek Maliyetli Yatırım Projesi UÇES Uygulama Stratejisi Uluslararası Sözleşmelerdeki Ülkemizin Yükümlülükleri Ulusal mevzuatımızda hassas alanlarla ilgili getirilen yükümlülükler AB’nde konuyla ilgili yapılan Çalışmalar

HASSAS ALAN BELİRLEMEDE YARARLANILAN DİĞER PROJELER Karakökenli Kirleticiler Ulusal Eylem Planı MEDPOL Kirlilik İzleme projesi MEMPİS Karadeniz Kirlilik İzleme Projesi

AB’DE HASSAS ALANLAR 15 Üye Ülke (Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Hollanda, Polonya, Slovakya, İsveç, Finlandiya, Bulgaristan ve Romanya) bütün ülkelerini hassas alan olarak belirlemişlerdir. 11 Üye Ülke (Kıbrıs, Almanya, Macaristan, Slovenya, İspanya, Fransa, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Portekiz ve İngiltere) belirli su havzalarını hassas alan olarak belirlemiştir. Yaklaşık 1150 su havzası hassas alan olarak belirlenmiştir. Malta ise bütün topraklarını normal alan olarak belirtmiştir.

Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği 08.01.2006 tarih ve 26047 sayılı RG Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği 27.06.2009 tarih ve 27271 sayılı RG

Tebliğin Amacı Hassas ve az hassas su alanlarının tespiti, izlenmesi ile bu alanlara yapılacak kentsel atıksu deşarjlarının tabi olacağı usul ve esasları belirlemektir.

Tanımlar Gri Alanlar: Morfolojik ve su kalitesi özelliklerine göre kentsel atık su girdilerinin ötrifıkasyon riski oluşturabileceği düşünülen ve/veya potansiyel olarak ötrofikasyon riski taşıdığı tespit edilen ancak veri yetersizliği olan izlenmesi gereken haliçler ve kıyı sularını, Normal su alanı: Hassas su alanları dışında kalan kıta içi su ortamlarını,

KIYI VE HALİÇ SULARINDA HASSAS VE AZ HASSAS SU ALANLARI VE BELİRLENMESİ KRİTERLERİ Su alanının morfolojik ve coğrafik özellikleri: taban eğimi, sığ/derin olma durumu,koy, körfez varlığı ve bunların kapalılık durumu Hidro-dinamik ve ışık geçirgenliği özellikleri: su sirkülasyonu, kıyı sularının yenilenme hızı, mevsimsel yoğunluk tabakalaşması, ışık geçirgenliği Bölgenin ayrıcalıklı ekolojik özellikleri balık üretim alanları, deniz çayırları, koruma alanları ve benzeri Kaynaklarına göre atık su kirlilik yükleri ve dağılımları: azot, fosfor ve organik madde yükleri, noktasal değişimleri, ekolojik etkileri

TEBLİĞ EKLERİ EK-1: HASSAS ALANLAR Ek:1A Hassas Kapalı Havzalar Konya Kapalı Havzası Burdur Kapalı Havzası Van Gölü Kapalı Havzası Akarçay Kapalı Havzası Ilısu Baraj Havzası

TEBLİĞ EKLERİ Ek:1B Hassas İçme Suyu havzaları İçme ve kullanma suyu temin edilen yada temini amacıyla Yatırım Programına alınmış olan yüzeysel su kaynaklarının havzaları, Ayrıca hassas alan olmayan diğer yerleşim yerlerinde ise 50.000 ve üzerindeki eşdeğer nüfusu sahip toplama alanlarında azot ve/veya fosfat giderimi istenebilir.

Ek:1C Hassas Koy, Körfez ve Kıyılar TEBLİĞ EKLERİ Ek:1C Hassas Koy, Körfez ve Kıyılar X1 Y1 X2 Y2 Durumu İskenderun - Mersin Mezitli 36d06'07.31"E 36d33'46.18"N 34d32'34.57"E 36d44'33.73"N Hassas Mersin Kızkalesi-Taşucu Burnu 34d10'19.37"E 36d28'38.26"N 33d52'55.62"E 36d18'54.63"N Fethiye Koyu 29d05'42.86"E 36d38'19.6"N 29d06'39.17"E 36d39'13.74"N Marmaris Koyu 28d18'42.36"E 36d49'04.71"N 28d15'19.84"E 36d47'25.75"N Güvercinlik –Didim 27d32'26.21"E 37d07'37.72"N 27d14'31.44"E 37d20'13.12"N Karaburun- İzmir Körfezi (Foça) 26d37'13.36"E 38d31'46.52"N 26d46'32.48"E 38d36'57.15"N Aliağa Koyu 26d57'54.32"E 38d50'07.76"N 26d36'34.33"E 39d16'23.27"N Ayvalık - Altınoluk 26d44'18.6"E 39d34'02.07"N Bandırma Körfezi 27d57'02.99"E 40d25'13.6"N 28d00'01.51"E 40d21'59.91"N Gemlik Körfezi -İstanbul Boğazı Doğu girişi 28d49'47.18"E 40d22'56.64"N 29d01'22.3"E 40d59'28.32"N İstanbul Boğazı Batı girişi – Büyükçekmece 28d56’09.68”E 40d59’59.86”N 28d32’09.33”E 40d59’13.97”N Ünye-Samsun-Bafra arası 37d26'42.85"E 41d04'29.85"N 35d43'18.57"E 41d39'33.18"N Haliç Körfezi

EK-2 AZ HASSAS KOY, KÖRFEZ VE KIYILAR X1 Y1 X2 Y2 Durumu Yayladağ – İskenderun: İskenderun Körfezi Doğusu ve Dış Körfez 35d54'56.4"E 35d55'46.98"N 36d06'07.31"E 36d33'46.18"N Az hassas Mersin Mezitli-Kızkalesi 34d32'34.57"E 36d44'33.73"N 34d10'19.37"E 36d28'38.26"N Taşucu Burnu-Manavgat 33d52'55.62"E 36d18'54.63"N 31d25'31.23"E 36d45'18.17"N Serik (Antalya) – Fethiye 30d53'09.84"E 36d51'05.94"N 29d05'42.86"E 36d38'19.6"N Fethiye koyu-Marmaris koyu 29d 06’ 39.17’’E 36d 39’ 13.74’’N 28d 18’ 42.36’’E 36d 49’ 04.71”N Turunç (Marmaris) – Bodrum Yarımdası 28d15'19.84"E 36d47'25.75"N 27d26'55.64"E 37d00'56.18"N Kuşadası Körfezi Kuzey Ucu - Alaçatı (İzmir) 26d25'15.1"E 38d19'51.67"N 26d52'30.98"E 38d02'06.52"N Çeşme İlçe Sınırı - Karaburun 26d23'30.41"E 38d13'16.74"N 26d37'13.36"E 38d31'46.52"N İzmir Körfezi (Foça) – Nemrut Koyu Arası 26d46'32.48"E 38d36'57.15"N 26d56'20.86"E 38d50'04.74"N Altınoluk –Çanakkale Boğazı Güney Girişi 26d44'18.6"E 39d34'02.07"N 26d11'37.28"E 40d00'15.18"N Tekirdağ – Gelibolu Yarımadası Güneyi 27d 31’ 0.37”E 40d 58’ 24.79”N 26d10'58.04"E 40d02'33.44"N Az Hassas Çanakkale Boğazı Kuzey Girişi-Saros Körfezi 26d11'17.43"E 40d35'39.42"N Çanakkale Boğazı Güney Girişi – Erdek Körfezi Girişi 27d19'45.33"E 40d24'43.47"N Erdek Körfezi Kuzeyi – Erdek Yarımadası 27d41'11.88"E 40d28'27.44"N 27d57'02.99"E 40d25'13.6"N İstanbul Boğazı 28d56'09.68"E 40d59'59.86"N 29d06'41.85"E 41d13'49.88"N 29d01'22.3"E 40d59'28.32"N 29d15'11.52"E 41d14'00.3"N

Hassas, Az Hassas ve Gri koy, körfez ve kıyı alanlarını gösterir harita

TÜRKİYE’DE ATIKSULARIN MEVCUT DURUMU VE ENVANTERİ

Atık Su Alt Yapı Sistemleri Belediyeler TÜİK Başkanlığı tarafından, belediye teşkilatları kurulmuş tüm belediyelerden elde edilen “Belediye Atık Su Temel Gösterge Sonuçları”na göre; 2006 yılında 3225 belediyeden 2321 belediyede kanalizasyon şebekesi ile hizmet verildiği belirlenmiştir. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranı, 2006 yılında % 87’ye ulaşmıştır. Eylem Planı 1. slayt

Ülkemizdeki Atıksu Arıtma Tesisi Durumu TUİK tarafından; 2001 yılında, atık sulara fiziksel ve biyolojik olarak arıtma yöntemi uygulayan atık su arıtma tesisi sayısı toplam 123 olarak belirlenmiş olup, bu değer, 2006 yılında 184’e ulaşmıştır. Bakanlığımız tarafından yapılan çalışma sonucuna göre 2007 yılı sonu itibarı ile arıtma tesisi sayısı 194’e ulaşmıştır.

AAT İle Hizmet Edilen Belediye Durumu TÜİK Başkanlığı tarafından, belediye teşkilatları kurulmuş tüm belediyelerden elde edilen “Belediye Atık Su Temel Gösterge Sonuçları”na göre; atık su arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı, son yıllarda artış göstermiştir. Atık su arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı 2001 yılında 238, 2004 yılında ise 362 olarak belirlenmiştir. Bakanlığımız tarafından yapılan çalışma sonucuna göre 2007 yılı sonu itibarı ile arıtma hizmeti verilen belediye sayısı 408’e ulaşmıştır.

AAT İle Hizmet Edilen Nüfus Durumu Belediye Atık Su Temel Gösterge Sonuçları”na göre; 2001 yılında, atık su arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranında da kayda değer bir artış görülmüştür. 2001 yılında, yalnızca belediye nüfusunun % 34,60’ı atık su arıtma tesisine bağlı iken, 2006 yılında bu oran, % 51’e, Bakanlığımız verilerine göre 2007 yılında %60’a yükselmiştir.

Toplam Belediye Nüfusu Atıksu Arıtma Hizmeti Alan Nüfus Oranı Nüfus Aralığı Mevcut Durum (Nüfus) Belediye Sayısı Belediye Nüfusu >100.000 83,40% (29.537.060) 131 35.414.604 50.000-99.999 35,47 % (2.541.481) 100 7.165.157 10.000-49.999 32,49 % (2.648.006) 394 8.150.046 2.000 -9.999 10,98 % (711.945) 1.645 6.486.387 Arıtmadan Faydalanan Toplam 35.438.492 Toplam Belediye Nüfusu 58.538.501 Toplam Türkiye Nüfusu 70.586.256

SU SEKTÖRÜ YATIRIM İHTİYAÇLARI UÇES-2007 Ulusal Çevre Eylem Stratejisi, Bize AB’ne uyumda bir yol haritası ortaya koyması açısından önem arzetmektedir. Bu doküman AB direktiflerinin uygulanabilmesi için gerekli olan yatırım ihtiyacını 2007-2023 yılları arasında planlamaktadır. Bu dökümanın hazırlanmasında AB finansmanından destekli Entegre uyumlaştırma stratejisi Projesi ile Yüksek maliyetli çevresel yatırımlar projesi’nin çıktılarından yararlanılmıştır.

Çevre Yatırımları Toplam Finansman İhtiyacı (2007-2023) (Milyon €) Burada Kimyasallar, gürültü ve doğa koruma sektörleri yer almamıştır. Ayrıca diğer sektörlerde de bazı direktifler bu proje kapsamında çalışılmamıştır. Örneğin su sektöründe kabuklu deniz canlıları ve balıkçılık yapılan sularla ilgili direktifler gibi, bazı direktiflerde kısıtlı ölçüde çalışılmıştır SÇD gibi bunlarda işin içine girerse bu rakamların daha da yükseleceği düşünülmektedir. TOPLAM : 59.000 €

Su Sektörü İçin Toplam Yatırım İhtiyaçları (2007-2023) (Milyon €) Burada yatırım gerektiren direktifler arasında en büyük yeri tutan Kentsel Atıksu direktifi ile İçme Suyu direktifinin yatırım maliyeti yüzdeleri gösterilmektedir. Toplam çevre yatırımının %60’ı su sektörüne, su sektörünün ise %60’ı KAY’aayrılmıştır. TOPLAM : 33.969 € Ref:ulusal Çevre Stratejisi;2007

SU SEKTÖRÜNDE YER ALAN DİREKTİFLERİN YATIRIM İHTİYAÇLARI Burada bordo renkli barlar atıksuyu, açık mavi içme suyunu ve koyu mavi de SÇD ve yer altı suyu direktifi gibi diğer direktiflerin yatırım ihtiyacını göstermektedir. Su sektöründe yer alan direktiflerin yatırım ihtiyaçlarının yaklaşık %65’inin ulusal fonlardan, %35’inin ise AB fonları ile diğer uluslar arası kaynaklardan karşolanması öngörülmektedir. Ref:National Environmental Strategy;2007

TEŞEKKÜRLER