TÜRKÇENİN SESLERİ VE ÖZELLİKLERİ www. videodershane. com www TÜRKÇENİN SESLERİ VE ÖZELLİKLERİ www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

1. Metnin ilk cümlesindeki ünlüleri bularak gruplandırınız. Türkçede ünlü harfler yandaki tabloda olduğu gibi sınıflandırılır. Buna göre “Hasta “metninin ilk cümlesindeki ünlüler şunlardır: A: düz, geniş, kalın İ: düz, dar, ince E: düz,geniş, ince Ö: yuvarlak, geniş, ince Ü: yuvarlak, dar, ince I:düz, dar, kalın U: yuvarlak, dar, kalın O: yuvarlak, geniş, kalın şeklinde gruplandırılır. ÜNLÜLER DÜZ YUVARLAK Geniş Dar KALIN A I O U İNCE E İ Ö Ü

2. Hikayede geçen ünsüzleri bularak gruplandırınız. Sert Ünsüzler Yumuşak Ünsüzler Sürekli f – h s – ş ğ – j - l m – n - r v – y - z Süreksiz p – ç t – k b – c d – g m: yumuşak - sürekli ünsüz l: yumuşak - sürekli ünsüz y: yumuşak - sürekli ünsüz v: yumuşak - sürekli ünsüz z: yumuşak - sürekli ünsüz n: yumuşak - sürekli ünsüz s: sert – sürekli ünsüz d: yumuşak – süreksiz ünsüz r: yumuşak – sürekli ünsüz k: sert – süreksiz ünsüz b: yumuşak – süreksiz ünsüz ğ: yumuşak - sürekli ünsüz t: sert- süreksiz ünsüz ş: sert – sürekli ünsüz h: sert – sürekli ünsüz

3. Hikayede büyük ünlü ve küçük ünlü uyumuna uymayan ekleri ve sözcükleri bularak uyumsuzluğun sebeplerini söyleyiniz. BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA UYMAYAN SÖZCÜKLER : MALİYE GELİYORLAR GÖRÜYOR SANKİ PİŞİYOR SABAHLEYİN DİYORLAR KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNA UYMAYAN SÖZCÜKLER: YATIYOR IHLAMUR DİYORLAR GELİYORLAR KAYNATILIYOR GÖRÜYOR KOYUYORLAR TAVUK SARIYORLAR PİŞİYOR UĞRUYORLAR www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

4. Ünlü uyumlarının söyleyişe ne gibi etkilerinin olduğunu açıklayınız 4. Ünlü uyumlarının söyleyişe ne gibi etkilerinin olduğunu açıklayınız. Ünlü uyumlarına uymak dili doğru ve güzel kullanmamızı sağlar. www.videodershane.com www.edebiyatogretmen.net

Yardımcı ses alan sözcükler: vezneSiNden ayağıNı önüNde üstüNe 5. “ Hasta” metninde yardımcı ses alan ve hece düşmesi olan sözcükleri gösteriniz. Yardımcı ses alan sözcükler: vezneSiNden ayağıNı önüNde üstüNe arabaSıNdan muşambaSı bileğiNi içiNde sormaYa işleriNe yaşaYış karıSı hepsiNde suYuNa www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

Hece düşmesi olan sözcük: ne+asıl= nasıl (e sesi düşmüştür) www Hece düşmesi olan sözcük: ne+asıl= nasıl (e sesi düşmüştür) www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

Türkçe sözcüklerde iki ünlü yanyana bulunmaz. millet ad 2. ETKİNLİK: Tablodaki sözcükleri Türkçenin ses özelliklerine göre değerlendiriniz. aile Türkçe sözcüklerde iki ünlü yanyana bulunmaz. millet Türkçe sözcüklerin başında “m” sesi bulunmaz. Türkçe sözcüklerde iki ünsüz yanyana bulunmaz. ad Türkçe bir sözcüktür. saat tren Türkçe sözcükler iki ünsüz ile başlamaz. plan viraj Türkçede sözcük başında v sesi bulunmaz. Türkçede “j” sesi bulunmaz. jeton Türkçede “j” sesi bulunmaz. “o” sesi ilk hece dışında bulunmaz. kâtip Türkçede uzun ünlü yoktur. kâğıt www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

3. ETKİNLİK: “Sınıfça”, “ilerle-”, “hakkı”, “azıcık”, “kaşığı”, “anlıyor” “yüksel-” sözcüklerinde gerçekleşen ses olaylarına göre bu sözcükleri kavram haritasındaki uygun yerlere yazınız. ÜNLÜ DÜŞMESİ İLERLE- (iler-i-le-) ÜNSÜZ BENZEŞMESİ SINIFÇA (sınıf-c-a) ÜNLÜ TÜREMESİ AZICIK (Az-I-cık) SES OLAYLARI ÜNSÜZ DÜŞMESİ YÜKSEL- (yükse-k-l) ÜNSÜZ YUMUŞAMASI KAŞIĞI (kaşı-k-ı) ÜNSÜZ TÜREMESİ HAK-K-I ÜNLÜ DARALMASI ANLIYOR (anl-a-yor)

Anlama Yorumlama “Çok , hanımeli, Çanakkale, Atatürk” sözcüklerinde ünlü uyumları niçin aranmaz? Çok Tek heceli sözcüktür. Hanımeli Birleşik sözcüktür. Çanakkale Birleşik sözcüktür. Atatürk Birleşik sözcüktür. 2. “Elma, anne, çamur, tavuk” sözcükleri Türkçe oldukları halde ünlü uyumlarına niçin uymazlar? Bu sözcükler eskiden “alma, ana, çamır, tabık” şeklinde kullanılmış ve sonradan ses değişikliğine uğramıştır. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

sarımtırak morumtırak 3. Tablodaki ekleri aldığında ünlü uyumuna uyan ve uymayan sözcükler yazınız. Ekler Kalınlık-İncelik Uyumu Düzlük- Yuvarlaklık Uyumu -yor uyuyor geliyor yazıyor -ken gelirken uyurken bakarken -ki seninki akşamki sabahki onunki leyin sencileyin sabahleyin sabahleyin -mtırak sarımtırak mavimtırak sarımtırak morumtırak -gil yengemgil halamgil annemgil Burcugil

Bu seslerin bulunduğu sözcükler günlük 4. “f,h,j” sesleri Türkçe sözcüklerde bulunmaz. Bu seslerin bulunduğu sözcükleri bugün Türkçe olarak algılamamızı neye bağlıyorsunuz? Bu seslerin bulunduğu sözcükler günlük hayatta kullunıldığı için bu sözcükler Türkçe olarak algılanmaktadır. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

Bu sözcükler Türkçenin ses yapısına uymadığı için halk dilinde 5. Türkçede sözcük başında birkaç istisna dışında “c, ğ, l, m, n, r, ş,v, z” sesleri bulunmaz. “Limon, rıza, ramazan, lazım” sözcüklerinin Anadolunun bazı yörelerinde “ilimon, ırıza, ıramazan, ilazım” şeklinde söylenmesinin bu kuralla ilgisini açıklayınız. Bu sözcükler Türkçenin ses yapısına uymadığı için halk dilinde değişikliğe uğramıştır. www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net

4. “Ayşe”ve “Veda” şiirlerinde ses olaylarının bulunduğu sözcükleri ve bu sözcüklerdeki ses olaylarını yazınız. Sözcükler Ses Olayı ağarsın (ak+ar) Ünsüz yumuşaması nasıl (ne+asıl) Ünlü düşmesi toprağa (toprak+a) yurda (yurt-a) omzunda (om-u-zu) Kanadını (kana-t-ı-n-ı) Ünsüz türemesi orağın( ora-k-ın) kalbe (kal-p-e) ucundadır (uç-u-n-da) erkeğin (erke-k-in) durağın (dura-k-ın) güzelliğin (güzelli-k-in) sarpçadır (sarp-ca) Ünsüz benzeşmesi alnına (al-ı-nı) kavruluşun (kav-u-rul) bulutta (bulut-d-a)

“Veda şiirindeki ses olayları” Sözcükler Ses olayı Giderken (gi-t-erken) Ünsüz yumuşaması tavrı-n-ı Ünsüz türemesi tavrı (tav-ı-rı) Ünlü düşmesi takma-y-acaktın Takmayacaktın (takmayacak-d-ın) Ünsüz benzeşmesi yolu-n-u alnına (al-ı-nına) yolcu-n-un bakmayacaktın (bakmayacak-d-ın) alnı-n-a kaybeden (kay-ı-p-eden) biri-n-i yaktığı (yak-tı-k-ı) bakma-y-acaktın imdada (imda-t-a) yakma-y- acaktın yakmayacaktın (yakmayacak-d-ın) Ünsüz benzeşmesi akma-y- acaktın düştün (düş-d-ün) www.videodershane.com akmayacak-t-ın www.edebiyatogretmeni.net

www.videodershane.com www.edebiyatogretmeni.net