Edebiyat Bilgileri

A)ŞİİR BİLGİSİ 1.ÖLÇÜ (vezin) Şiirde hecelerin sayılarına ya da heceyi oluşturan seslerin uzunluk ve kısalıklarına göre oluşturulan düzene “ölçü” denir. Edebiyatımızda hece ve aruz olmak üzere İki ölçü birimi vardır.Yirminci yüzyılın ikinci yarısına doğru da serbest ölçü kullanılmıştır.

HECE ÖLÇÜSÜ Dizeleri oluşturan sözcüklerin hece eşitliğine dayanır.7’li, 8’li, 11’li ,14’lü gibi kalıpları vardır.Hece ölçüsüyle yazılmış dizeler okunurken belli yerlerde durulur. Bu yerlere “durak”denir.Durak sözcüğün ortasına gelmez.

2.ARUZ ÖLÇÜSÜ Dizelerdeki uzunluk ve kısalığına göre oluşturulur.sesiyle biten hece kısa;ses- sizle biten hece,uzun hece olarak kabul edilir.Kısa heceler (.) uzun heceler (-) İle kabul edilir.

3.SERBEST ÖLÇÜ Günümüzde bazı şairler hem hece ölçüsüne hemde aruz ölçüsüne uymayan şiir yazmaktadırlar buna biz “serbst ölçü”diyoruz.

B.UYAK (KAFİYE) Dize sonlarındaki yazılışları ve okunşları aynı, anlamları ve görevleri farklı olan ses Benzerliğine denir. 1.REDİF Dize sonlarında yazılışları, anlamları aynı olan sözcüklerle görevleri ve sesleri aynı olan ekllerin ses benerliğine denir.Redif genellikle uyaktan sonra gelir.

ÖRN: Rüya bir yazdı, yaşattın hevesinle Her anını, her rengini, her şiirini hazdan H^ala doludur bahçelerde en tatlı sesinle Bir gün bir uzak hatıra özlersen o yazdan Yukarıdaki dörtlükte “-inle” ler “-dan” lar redif; “-es” ve “-az” lar da uyağı oluşturmuştur.

2.UYAK ÇEŞİTLERİ A.Yarım Uyak Tek ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.Genellikle bir sesiz harf benzerliğine dayanır.Sesli bir harfle yarım uyak oluşturabilir. Bildin gelen geçermiş Bildin konan geçermiş

B.Tam Uyak İki ses benzerliğine dayanan uyak türüdür Genellikle bir sessiz harf benzerliğiyiğle oluşur. Orhan zamanında kalma bir duvar Onunla bir yaşta ihtiyar

C.Zengin Uyak ikiden fazla ses benzerliliğine dayanan Uyak türüdür Emrah derki geçti günün harmanı Sende yokmuş bu derdimin dermanı

D.Cinaslı Uyak Yazılışları ve okuşları aynı; anlamarı farklı eş sesli sözcüklerin dize sonlarında tekrarıyla oluşan uyak türüdür. Vatan sızım, yurt acım,vatan sızım Vatanımda uzakta el sanır vatansızım

3.UYAK DÜZENİ Türk şiirinde nazımşekillerine göre uyak örgüsü vardır.Şiirlerde birbirlerine uyaklı dizeler değişik şekillerde dizilir.Bu dizilişe “kafiye şeması”denir. Bunlar; 1.Çapraz kafiye Dörtlüğün birinci dizesiyle üçüncü ;ikinci dizesiyle dördüncü dizelerinin kendi aralarında (abab) şeklinde uyaklı olmasıdır.

Dost dost diye nicesinden sanırdım a Benim sadık yarim kara topraktır b Beyhude dolaştım boşa yoruldum a 2.Düz kafiye Dörtlüğün birinci dizesiyle dördüncü; ikinci dizesiyle üçüncü dizelerinin (aabb) şeklinde kendi aralarında uyaklı olmasıdır.

İftardan önce gittim Attik Valide semtine a Kaç defa geçtim bu sokaklar, bugün yine a Sessizdiler, fakat ramazan maneviyeti b Bir tatlı intizara çekilmiş sükuneti b 3.Sarma Kafiye Dörtlüğün birinci dizesiyle dördüncü; ikinci dizesiyle üçüncü dizelerinin(abba) şeklinde kendi aralarlarında uyaklı olmasıdır.

İhtiyar, elini bağrına soktu a Dedi ki:”istanbul muharası b Başlarken aldığım gaza yarası b İçinden çektiğim işte bu oktu.” a

ŞİİR (NAZIM) TÜRLERİ 1. Lirik Şiir Konusu aşk, özlem, ayrılık, olan ve okuyucunun duyguları hitap eden şiirlere denir Sustukça sema kalbine hicran fısıldar Gül, ismini; bülbül o güzel anı fısıldar Derler ki; gönül derdine tek çare unutmak Heyhat unutmak bile cananı fısıldar!!!

2.Epik Şiir Kahramanlık, yiitlik, savaş kanunlarını işleyen destansı şiirlere denir. Epik şiir coşkun bir söyleyiş söz konusudur. Ak tokalı beyler beyi haykırdı: ilerle! Bir yaz günü geçtik,Tuna’dan kafilelerle

3.Didaktik Şiir Bilgi ve bir ahlak dersi vermek amacıyla yazılan şiire denir.Duygulardan çok akla hitap eder.Manzum hikayeler,fabllar didakdik şiir örnekleridir. Çalış, güvenme derler yalan Evvel can demişler sonrada canan Olmak istersen eğer insan İlimsiz bir kimse olmaz insan.

4.Pastoral Şiir Doğa güzelliklerini, çoban yaşayışını anlatan şiirlere denir.Doğaya karşı bir sevgi, imrenme duygusu ağır basar.”Ot, yıldız, çoban köpek, çayır,toprak” gibi sözlere çokça yer verilir. Tam otların sarardığı zamanlar Yere yüzü koyun uzanıyorum Toprakta bir telaş, bir telaş Karıncalar öteden beri dostum

5.Satirik Şiir Toplumsal bir olayı, bir kişiyi iğneyen ve alaycı sözlerle eleştiren kişiye denir. Benim bu gidişe aklım ermiyor Fukara halimi kimse sormuyor Padişah sikkesi selam vermiyor Kefensiz kalacak ölümüz bizim

SORULAR

1.Gülsün bahar anneler gülsün Onların elinde sen bir gülsün Bu dizelerde aşağıdaki uyak türlerinden hangisi vardır? A)Cinaslı B)Yarım C)Zengin D)Tam

ÇÖZÜM 1. …gülsün cinaslı …gülsün uyak Çünkü birinci “gülsün”gül-” fiilidir. İkinciside çiçek adıdır.Yazışları aynı; anlamları farklı sözcüklerin benzerliği vardır. YANIT:A

2. Derinden sularına su oynar her an Senden bir pırıltı aksettirecek Kah çıplak bir omuz Eriyen bir kuğu beyazından Bu dörtlüğün kafiye şeması aşadakilerden hangisidir? A)-a B)-a C)-a D)-a -b -b -a -b -a -a -b -b -b -a -b -b

ÇÖZÜM 2. …an a …aksettirecek b …düşecek b …beyazlığından a YANIT:B’

3. Aşadakilerin hangisinde tam uyak vardır? A)…duvar B)…hilal …çınar …celal C)…elemli D)…sancak …kederli …ocak YANIT:A

4. Tohum saç toprak utansın Hedefe varmayan mızrak utansın Bu dizelerde redifi oluşturan sesler hangi seçeneklerde verilmiştir? A)-sın B)-ansın C)utansın D)ak utansın -sın -ansın utansın ak utansın YANIT:C

5. Yarının dağ ayazında Dünüme ahlar çekerim Kaldım aklın çıkmazında Gül eker, diken biçerim Konusuna göre şiirin çeşidi nedir? A)Pastoral B)Epik C)Didaktik D)Lirik YANIT:C

6. Aşadaki dizelerin hangisinde yarım k. kullanılmıştır? A)Sarı çiğdem yaz getirir Mor menekşe güz getirir B)Kara haber;tipi; eser,savrulur; Bir yanardağ gibi resim kavrulur. C)Ovanın yeşili göğün mavisi Ve minarelerin en ihalisi D)Sözü süz de söyle Manayı inci gibi diz de söyle YANIT:B

7. Yay gibi eğri olsam Elde tutarlar beni! Ok gibi doğru olsam Yabana atarlar beni! Konusuna göre şiirin türü nedir? A)Lirik B)Epik C)Satirik D)Pastoral

8. Hayrattır bu akşam üstüler daima Gün saltanatıyla gitti mi bir defa Dizelerindeki uyak çeşidi aşadakilerden hangisidir? A)Yarım B)Zengin C)Tam D)Cinaslı

9. Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın Siper et gövdeni dursun bu hayasızca akın Yukarıdaki beyitte kafiyeyi oluşturan seler hangi seçenekte verilmiştir? A)-ın B)-akın C)sakın D)-ak -ın -akın sakın -ak YANIT:B

10. Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu Kerem’in sazına cevap veren bu Bu dizelerde aşadaki seslerden hangisi redifi oluşturmuştur? A)…u B)…bu C)…en bu D)…eren bu …u …bu …en bu …eren bu YANIT:C

11. Durun durun iniyor tepemizden Çatırtılar geliyor mavera kubbemizden Yukarıdaki beyitte uyağı oluşturan sesler hangi seçenekte verilmiştir? A)…emizden B)…den C)…en D)…e …emizden …den …en …e YANIT:D

12. Ben dağların oğluyum Tarihim Niğbolu’yum Fetih, zafer doluyum Deli rüzgar içimde Bu dörtlükte aşadaki şiir türlerinden hangisine özgü özellikler vardır? A)Pastoral B)Epik C)Didaktik D)Lirik YANIT:B

13. Üstünde gezilmemiş ne kadar gördük Kızgın nice yazlar ne baharlar gördük Salkımlara el sürülmemiş bağlara Boşuna akıp giden pınarlar gördük Bu dörtlükte aşadaki temalardan hangisi anlatılmaktadır? A)Yaşam sevinci B)Hayatın geçiciliği C)Ölüm korkusu D)Tabiattın büyülici güzelliği YANIT:B

14. Bilgi vermek ve eğitmek yerine duygulara ağırlık veren şiir türü aşadakiler hangisidir? A)Satirik B)Epik C)Lirik D)Didaktik YANIT:C

A)Bir koyun yavrusuyla dağda meğler 15. Aşadaki beyitlerden hangisi epik şiirden alınmış olabilir? A)Bir koyun yavrusuyla dağda meğler Bir bayırdan dahi iner sürüler B)Nasılda açıldı birden kanatların Dört nala geliyordu köpürmüş atların C)Ve biraz sonra kamer gökleri yıldızlarken Haykırır kurbağalar sisli karanlık gecelerden D)Musıki her şeyden önce musiki Onun için tekli mısradan şaşma YANIT:B

Atalarımız çözüldü, girdik handan içeri 16. Aşadakilerden hangisinde yarm k. kullanılmıştır? A)Bir sıkıntı uyandım uzun süren uykudan Geçiyordu araba yola benzer bir sudan B)Karşıda hisar gibi Niğde yükseliyordu Sağ taraftan çıngırak sesleri geliyordu C)Ağır önümden geçti deve kervanı Bir kenarda göründü beldenin viran hanı D)Alaca bir karanlık sarmadayken her yeri Atalarımız çözüldü, girdik handan içeri YANIT:A

17. Bir çölde su bulan, susuz gibi Gözümüz kapanır uykusuz gibi Bu dizelerde uyağı oluşturan ses veya sesler aşadakilerden hangisidir? A)gibi B)suz C)u D)su gibi suz u su YANIT:C

SEMANUR TOPUZ