KIRIKLAR, ÇIKIKLAR, BURKULMA VE KAS KRAMPLARI

* 150 Yıl öncesine kadar açık kırık hemen hemen ölüm ile aynı anlamı taşıyordu ve genellikle amputasyon gerektiriyordu. * Amputasyonun kendisi de kanama ve sepsis nedeni ile yine yüksek oranlarda ölüm riski taşımakta idi.

İngiliz askerlerinde ASY bağlı açık femur kırıkları sonucu I.Dünya savaşı sırasında İngiliz askerlerinde ASY bağlı açık femur kırıkları sonucu mortalite oranı 1916’da %80 cıvarında iken, erken dönemde Thomas ateli uygulaması ile bu oran 1918’de %20’nin altına düşmüştür.

*Artık;Ekstremite travması nadiren hayatı tehdit Edici bir özellik arz ediyor.

Kırık ve çıkıklar önemli bozukluklar olduğu halde bunlarla birlikte damar, sinir, cilt, kas, organ ve diğer yapıların yaralanması daha da önemli sorunlar yaratır. Esnekliğini aşan direkt ya da indirekt travmanın etkisiyle kemiğin anatomik bütünlüğünün bozulmasına Kırık denir. Travma; sadece kemik ve kemiğin periost, endost, damarlar gibi kendi oluşumlarını etkileyebileceği gibi, adele, sinir, tendon ve cilt gibi lezyonuna neden olabilir. Travmaya bağlı kırıklar etki eden travmanın cinsine göre direk ya da indirek olarak meydana gelirler.

Direk kırık: Kuvvetin doğrudan doğruya kemiğe isabet etmesi ile bu bölgede kırığın oluşmasıdır. Vurma, çarpma, ağırlık altında kalma, ateşli silahla yaralanma gibi.

İndirek kırık: Mekanik haldeki bir cisim yön veya şiddet bakımından başka bir noktayı etkilediği halde, komşu eklemi yapan kemiklerden birisi kırılır. Abdüksiyonda veya ekstansiyondaki açık el üzerine düşme sonucu; radius, ulna, klavikula kırığı ya da dirsek veya omuz çıkığı meydana gelmesi gibi…

Kırıkların Sınıflandırılması Açık Kırık Kırık yeri üzerinde ciltte yara varsa kemik parçaları cilt üstünden görünüyorsa açık kırık denir. Genellikle direk travma sonucu meydana gelirler ve kapalı kırıklardan, kontaminasyondan ve enfeksiyon yönünden daha büyük risk taşıdığından, ciddi bir tablo oluşturur. Kapalı Kırık (Basit kırık) Direk veya indirek travma ile kemik kırıldığı halde, komşu dokuları lezyona uğramamış ve açık yara meydana gelmemiştir. Birleşik Kırık (Komplike kırık) Kemik kırılarak, kırık uçlarından birisi komşu organlar içine irmiş veya kırık uçlardan birisi çevresindeki kas, sinir ve damar gibi dokuları yırtmış veya parçalamışsa ciltteki yara kırıkla direk ilişkide bulunuyorsa birleşik (komplike) kırık denir.

BİYEM Kırıklar

BİYEM Kırıklar

BİYEM Kırıklar

Çocuklarda, kemik dokusunun elastik olmasından olayı kırıklara daha az rastlanmaktadır. Yaşlılarda; kas tonusunda azalma, senil osteoporoz, eklemlerde hareket azlığı, omurgada artrit, düşme sonucu kırıklara sık rastlanır. Özellikle yaşlılarda görülen, femur ve humerus’un gizli patolojik kırıkları karsinoma bağlı olabilir ve zayıflayan kemik dokusu, hafif bir travma veya bir hareket esnasında kırılır.

Yaş ağaç kırığı: Genellikle çocuklarda görülen ve kemiğin periostunun sağlam kaldığı uzun kemik kırığıdır. Transvers kırık: Kemiğin ortasından düz olarak kırılması sonucu oluşan kırık Spiral kırık: Kırık çizgilerinin kemiği tam olarak çevrelemesi sonucu oluşan kırık. Oblik kırık: Kemiğin ortadan dik olmayan açıdan kırılması. Ufalanmış kırık: Kemiğin multipl parçalara ayrılması sonucu oluşan kırık. Patolojik kırık: Kanser, osteoporozis, osteomyelit, benign kistler gibi kemik ve kemik dokusunun fizyolojik yapısını bozan hastalıklar sonucu oluşan kırıklara denir.

Kesin Kırık Belirtileri Ağrı, duyu artması Deformite veya kısalık Anormal hareket Krepitasyon (sürtünme sesi) Ani şişme ve ekimoz Hareket kaybı Açık yaradan görülen kırık uçları

Köprücük kemiği (clavicula) kırığı Çocuklarda ve sporcularda sık görülen bir kırık türüdür. En çok klavikulanın 1/3 iç ve 1/3 orta iç kısmında görülür. Nedenleri: Açık el veya omuz üzerine düşme, trafik kazaları gibi nedenlerle oluşabileceği gibi, doğumda; çocuğun kolundan çekilmesi ya da annenin pelvisinde sıkışması sonucu meydana gelir. Bulgular: Kırığın olduğu taraftaki omuz, sağlam omuza göre daha aşağıdadır. Omuz yükseltilemez ve hasta kolunu dirsekten destekleme ihtiyacı gösterir. İlkyardım: Omuzu yukarıda ve geride tutarak redüksiyonu sağlanır. Koltuk altlarından geçirilmiş sargı ya da elastik bandaj ile 8 şeklinde sarılır.

Üst ekstremite kırıkları

Ekstremite travmalarının büyük bir grubu; düşme ve sendelemedeki kafa, yüz, gövde gibi daha ciddi yaralanmalarından korunmak için yapılan savunma hareketi sonucu oluşur. Bunun dışında vurma, ağırlık altında kalma ve ateşli silahla olur. El kemiklerinin kırıkları El kemikleri ve parmak kemiklerine dikine bir çarpma gelirse, ya da üzerlerine ağır bir cisim düşerse kırılabilir. Ani sancı, şişme ile kendini belli eder. Bu nedenle sıkı sargılardan ve eklem sertliği nedeniyle uzun tespitten sakınmalıdır.

İlkyardım: Kazanın olduğu yerde yaralının ceketi çıkarılmadan kırık olan tarafın eli karşı omuza gelecek şekilde kol göğüs üzerine konur ve sarılır. Önkol sargı yoksa tülbentle boyna asılır.

Ön kol (ulna-radius) Kırıkları Kırıkların %20’sini oluşturur. Radius veya ulna’nın birisinin kırılması halinde kolun hareketi sınırlanır. Nedenleri: Dirsek ekstansiyondayken veya ön kol pronasyon ve fleksiyonda iken el veya önkol üzerine düşmekle indirek veya önkola gelen direk darbeyle kırık oluşabilir. Bulgular: Şişme, pronasyon ve supinasyonda ağrı vardır. Dirsek önünde radius başının kabarıklığı hissedilir ve radius başına basmakla ağrı hissedilir.

Üst kol kırığı (Humerus) Humerus kırığı genellikle; dirsek ekstansiyonda iken, açık el üzerine düşme sonucu veya ateşli silahla direk yaralanmalar sonucu meydana gelir. Humerus kırığı şişme ve biçim bozukluğu gösterdiğinden kolaylıkla tanınır. Dirsekte belirgin genişleme ve kısalık olur. Distal bölge kırıklarında yukarı fragman ön ve aşağıya kaydığından brakial arteri yaralayabilir, median ve unlar sinir zedelenebilir. İlkyardım: Üst kol kapalı kırıklarında en iyi tespit, kolu gövdeye bağlamaktır. Üst kolun iki yanına iki kısa tahta parçası konularak üçgen bir sargı ile kol askıya alınır. Humerus’un açık kırıklarında açık yara steril ya da temiz pansuman materyali ile kapatılır.

ÜÇGEN SARGIYLA KOL ASKISI

BİYEM Kırıklar

Alt ekstremite kırıkları Alt ekstremite kırıkları daha çok indirek olarak; rotasyon mekanizması ile, trafik kazaları, vurma, çarpma, yüksekten düşme ve ateşli silahla meydana gelir. İyileşme üst ekstremiteye göre daha uzun süre ister ve hasta uzun süre hareketsiz kalır.

Üst Bacak (femur) Kırığı Femurun boyun, cisim ve distal bölge kırıklarına rastlanır. Femur boyun kırıkları; daha sık yaşlılarda küçük bir travma ya da düşme sonucu meydana gelir. Kırıkta hasta yürüyemez, bacak kısalmıştır, abdüksiyon ve dışa rotasyondadır. Şiddetli ağrı, deformite, şişlik, ekimoz , anormal hareket bulunabilir. Femurun distal bölge kırıklarında, alt fragman arkaya kayarak popliteal damar ve sinirleri zedeleyebilir. Dizde belirgin şişliğe neden olabilir. Şiddetli ağrı sonucu oluşabilecek şoka karşı tedbir alınmalıdır. İlkyardım: yaralının pantolonunu çıkartmak için uğraşılmamalıdır. Açık yara varsa kanama kontrolü yapılıp üzeri temiz bir pansuman materyal ile kapatılmalıdır. Hasta kısa mesafe taşınacaksa; iki bacağının arasına battaniye veya ceket koyarak iki bacak bir arada sarılmalıdır.

Patella (Diz) Kırıkları En sık görülen diz kırığı olayı diz kapağı kırıklarıdır. Diz kapağına gelen direk çarpmalarla parçalı ve açık kırıklar veya atlama, düşme sonucu meydana gelir. Dizde ağrı ve şişme en önemli belirtilerdir. Palpasyonda diz kapağı kemiğinin parçaları hissedilebilir. İlkyardım: Bacak tam gergin olarak tespit edilmelidir. Tespit kalçadan bileğe kadar uzanan bir atelle yapılır. Hastaneye sevk edilir.

Tibia-Fibula (Alt Bacak) Kırıkları Alt bacakta kemiklerin biri ya da ikisi birden kırılabilir. Trafik kazaları ve diğer darbelerle sabit ayak üzerinde dönmede kırılabilir. Tibianın yukarı bölge, cisim ve alt uç kırıkları içinde; en sık cisim kırıklarına rastlanır. Kırık yerinde ağrı, kemikte çentik(basamak belirtisi) açılanma ve kısalma (fibulada) kırılmışsa vardır. Tibianın yukarı bölge kırıklarında dizde şişme, açılanma, hareket kısıtlılığı vardır.

BİYEM Kırıklar

BİYEM Kırıklar

BİYEM Kırıklar

BİYEM Kırıklar

LIFE BEFORE LIMB TEMEL PRENSİP OLARAK ; HER TÜRLÜ ORTOPEDİK İNJÜRİLİ HASTANIN TEDAVİSİ, HASTANIN YETERLİ STABİLİZASYONU SAĞ- LANDIKTAN SONRA YAPILMALIDIR LIFE BEFORE LIMB

ÖNEMLİ YANLIŞLARDAN BİRİ, Multitravmalı hastada dramatik görünümlü bir kırığa, hayatı tehdit edici yaralanmalara göre öncelik verilmesidir.

KURAL OLARAK : EKSTREMİTE KIRIKLARI TRANSFER ÖNCESİ DÖNEMDE, OLAY MAHALLİNDE TESPİT EDİLMELİDİR.

Genel Önlemler * Önce yaralının ve kurtarıcının olay yeri emniyeti sağlanmalıdır. * Kurtarıcının, yaralının her türlü vücut salgılarından korunması gerekir.

yapılan dikkatli ve tam bir FM’si ile hayat kurtarıcı Hastanın, olay mahallinde yapılan dikkatli ve tam bir FM’si ile hayat kurtarıcı önceliklerin saptanması kolaylaşır.

Bazen açık kırık tanısı koymak güç olabilir.Çünkü yara kırık bölgeden oldukça uzakta olabilir. Bu nedenle bir ekst.de kırık ve yara beraberce mevcutsa, aksi ispat edilene kadar bunu Açık Kırık olarak değerlendirmek gerekir.

KIRIK BAKIMINDA ÖNCELiK SIRASI 1. Omurga kırıkları (servikal öncelikli) 2. Kafa, göğüs kafesi ve pelvis kırıkları 3. Ekstremite kırıkları

EKSTREMiTE KIRIKLARINDA ÖNCELiK 1. Alt ekstremiteler üste göre önce, 2. Femur 3. Eklem çevresi kırıkları 4. Diğer uzun kemikler

Kırıklarda ilkyardımın temel ilkeleri Hastanın durumu ve kırığın nerede ve ne derecede olduğunu anlamadan hasta hareket ettirilmemeli. Eğer deride yara varsa üzerine temiz bir pansuman materyali veya temiz bir mendil koyup sarılmalı. Yarada görülen kemik parçalarını çıkartılmamalı. Kanama yapabilir. Damar ve sinir yaralanabilir. Kırık olan organı tespit edip istirahate alınır. Kalın karton veya tahta üzerine bez veya pamuk doladıktan sonra kırılan uzvun her iki yanına yerleştirilir. Sargı bezi yoksa eşarp, kravat, gömlek parçaları bağlanmalı. Yeterli ve geçici tespitten sonra mutlaka kan dolaşımını kontrol edilmeli. Yeterli tespitten sonra diğer ilkyardım müdahaleleri de yapılarak kırık durumuna göre uygun şartlarda hastayı sevk edilmeli.

1.distalde nabız alınamayan kırık/çıkıklar 2.açık uzun kemik kırıkları Major ekstremite travması 1.distalde nabız alınamayan kırık/çıkıklar 2.açık uzun kemik kırıkları 3.ekstremite iskemisi 4.amputasyonlar BU HASTALAR,ERKEN TRANSPORT AÇISINDAN YÜKSEK RİSKLİ HASTA OLARAK DEĞERLENDİRİLİR.

ÖZET OLARAK Açık Kırıklarda Önce temel yaşam desteği sağlanmalı Kanama varsa durdurulmalı Yara steril olarak kapatılmalı Tespit edilmeli Hasta transportu sağlanmalıdır

Kırık, Çıkık, Burkulma gibi olaylarda elde mevcut malzeme ile ekstremitenin tespit edilmesi işlemine “Atelleme” , tespit için kullanılan her türlü malzemeye de “Atel” denir.

ATELLERİ BAŞLICA 3 GRUPTA İNCELEYEBİLİRİZ Tespit Atelleri : tahta, şemsiye, tel ateller, yastık, sert mukavva, hazır ateller vs. 2. Vakumlu Ateller : Çıkıklar ve angule kırıklar için idealdir, ekstremitedeki açılanmalara kolayca adapte olurlar. * Non-deplase kırıklarda havalı ateller de kullanılabilir. 3. Traksiyon Atelleri : Daha çok uzun kemik kırıklarında kullanılırlar.

Kırıklar

Bilek Tespiti Ayakkabı bağları çözülür Ayakkabı çıkarılmaz Ayak etrafı yumuşak malzeme ile desteklenir Her iki ayak bilek hizasında 8 şeklinde bandaja alınır Kırıklar

Kırıklar

TEORİK OLARAK , bölgenin bir alt ve bir üst Atel, yaralanmanın olduğu bölgenin bir alt ve bir üst eklemini kapsayacak şekilde uygulanmalıdır.

ATELLEME İLE Daha fazla yum. d. hasarı önlenir, NV yapıların hasarı önlenir, Hastanın ağrısı giderilir, Kanama azaltılır, Yağ embolisi riski azalır, Şok insidensi azalır, Hastanın transportu kolaylaşır

ÇIKIKLARDA İLK YARDIM Eklemi oluşturan kemik uçlarının normal ilişkiler dışında yer değiştirmesine, eklem yüzlerinin birbirinden ayrılmasına ÇIKIK denir. Çıkıklar genellikle; eklemlerin yapısını oluşturan eklem bağları ve eklem kapsülünün, fizyolojik yapı bozukluğuna uğraması, zayıf bir yapıya sahip olması, travmalar, ani hareketler, çekme, eksenine uymayan karşıt bir hareket zorlanması sonucu oluşur. Çıkıklar genellikle kolayca gözlenebilir. Birlikte kırık ta olabilir. Kesin çıkık belirtileri: Hareket kapasitesinin azalması ya da tam hareketsizlik Eklem çukurunun boş olarak palpasyonu Çıkık kemik ucunun bulunmaması gereken bir yerde palpasyonu Eklemlerde şekil bozukluğu Vücut simetrisinin bozulması Ani şişlik Şiddetli ağrı

Omuz Çıkığı Omuz eklemi insan vücudunun en hareketli eklemidir. Eklem çukuru çok sığdır. Bu anatomik özelliğinden dolayı omuz çıkığına sık rastlanır. Nedenleri: humerus boyunca etki eden indirek travma; omuz üzerine düşme sonucu meydana gelir. Öne ve arkaya doğru çıkık olabilir. Omuz çıkıkları çok ağrılıdır. Yanlış bir ilkyardım uygulaması ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Kol üçgen sargı ile gövdeye sarılır ve askıya alınır. En yakın sağlık kuruluşuna sevkedilir.

BİYEM Kırıklar

BİYEM Kırıklar

Dirsek Çıkığı Tüm çıkıkların %25’ini oluşturur. Radius ve ulna ile birlikte arkaya, öne, yanlara ve ters olarak çıktığı gibi yalnızulna veya radius başıda çıkabilir. Dirsek eklemi genellikle arkaya doğru çıkık yapar. Nedenleri: torsiyon, aşırı ekstansiyon, gergin olarak açık el veya kol üzerine düşmekle oluşur.. Bulgular: şiddetli ağrı vrdır. Hasta eliyle dirseği destekler, önkol kısalmış gibidir. Şişilik ve deformite vardır. İlkyardım: önkol atele alınıp üçgen sargı ile tespit edilir. Redüksiyonu; radyolojik incelemeden sonra; genel anestezi altında yapılacağı için hastaneye başvurulur.

BİYEM Kırıklar

Diz (Patella) Çıkığı Çok nadir görülür. Genelde dış vastus kasının zayıflığı çıkığa neden olur. Diz kapağı yerinden kayarsa çok ağrılı ve bükülmeyen bir duruma gelmesine neden olur. Diz kapağında olağan dize göre bir görünüm bozukluğu vardır. Patella yana kaymış, diz fleksiyondadır.

Çene (Mandibula) çıkığı Çene çıkığı esneme, diş çekimi, ağız açıkken alt çeneye gelen ani bir çarpma sonucu meydana gelir. Genellikle alt çenenin her iki yanı birden çıkar. Bu durumda ağız açık kalır ve kapatılamaz. Şiddetli ağrı vardır. Hastayı en yakın sağlık kuruluşuna götürmelidir. Çıkıklarda ilkyardımın temel ilkeleri Çıkık olan eklemi yerine koymaya çalışmayınız Kırıkta olduğu gibi çıkık eklemi tespit ediniz. Çıkıktan şüphelenilen eklemde ve onun yakınındaki kemiklerde kırık olabileceği unutulmamalıdır. Çıkık tespit edildikten sonra askıya alınmalıdır. Ağrı dindirilmeli ve şoka karşı önlem alınmalıdır. Vücut sıcak tutulmalı. Şişliği azaltmak için havluya sarılı buz torbası konmalı. Çıkığın anestezi altında redüksiyonu yapılmalıdır.

BURKULMALARDA İLKYARDIM Eklemi yapan kapsül ve kapsül bağlarının normal hareket genişliğinin ötesinde zorlanmasına BURKULMA denir. Özellikle ayak bileği eklemlerinde sık görülür. Nedenleri: Yüksekten atlama, şuursuz hareketler, düz olmayan yere basmak, ayağın içe ve dışa dönmesi sonucu oluşur. Bulgular: Şişme, ağrı, palpasyonda hassasiyet, ekstremiteyi kullanamama Ezilen, kopan ve yırtılan eklem dokusundan sızan eklem sıvısı, kan ve plazma eklemin şişmesine neden olur. Şişme ve hematom sonucu sinirler baskı altına girer ve ağrı oluşur. Hasta hareket etmekten çekinir.

Burkulmalarda ICE uygulaması önemlidir. I=Buz ve soğuk su ile C=Compression (elastik bandajla tespit) E= Elevation(Kalp seviyesinin üstünde) Burkulmuş eklem, hareket ettirilmeyip atel ya da sargı ile istirahate alınmalı Burkulmuş ayak üzerine basılmamalıdır. Burkulmuş eklem sarkıtılmamalı, kalp seviyesinden yukarıda tutulmalıdır. Burkulmuş eklem üzerine havluya sarılı buz torbası uygulanmalıdır. Gecikmiş vakalarda (48-72saat) sıcak ve tuzlu su banyoları ile şişlik giderilmeye çalışılmalıdır. Elastik bandaj varsa; gevşek bir şekilde sarılmalıdır. İyileşme durumu uzarsa hastaneye başvurulmalıdır.

BİYEM Kırıklar

KAS KRAMPLARINDA İLKYARDIM Bir veya birçok kasın birlikte ağrılı bir şekilde kasılmasına KRAMP denir. Genellikle kol veya bacakta meydana gelir. Kasta; kontrol edilemeyen şiddetli çekilme, sertleşme, hareket kaybı ve çok şiddetli ağrı vardır.

Genel olarak iki nedeni vardır. Kasların kötü koşullarda çok çalışması, kas yorgunluğu Kasın çok çalışması sonucu, kısa sürede ve önemli miktarlarda su ve tuz kaybı İlkyardım Kişiyi sakin bir şekilde yatırınız. Kramp girmiş ekstremiteyi ucundan tutarak aşağı ve yukarı bükerek normal pozisyona getirmeye çalışınız. Kramp fazla sıcağa maruz kalma sonucu su ve tuz kaybından oluşabileceğinden su ve tuzlu içecekler veriniz. Kramp girmiş kasa önce soğuk aplikasyon uygulatınız ve 48-72 saat sonra sıcak aplikasyon uygulayınız. Gerekirse hastaneye sevk ediniz.

İlkyardım CAB Hayatı tehdit eden yaralanmalara öncelik ver Hareket ettirme, sıcak tut Yaralı bölgedeki sıkan eşyaları çıkart Kırık bölgeyi tespit et Kol ve bacakları yukarıda tut 112

DİKKAT! Nasıl bulduysan öyle tespit et, Yumuşak malzeme ile kapla, Bir alt ve bir üst eklemleri içine al, Parmaklar görünsün Açık kırıklarda kanama kontrolü Sık-sık nabız, deri rengi ve ısı kontrolü Kırıklar