Bilgi Tanımı Türleri Özellikleri Doç. Dr. Hüseyin Odabaş

Bilgi Sözlüklerde bilgi, bir deneyim veya eğitim sırasında kinin ihtiyaç duyduğu uzmanlık ve yetenekler; bir kişinin teorik veya pratik açılardan kavradıkları, belli bir alanda veya toplamda bilinen; gerçekler ve malumat veya bir gerçeğin veya durumun tecrübesiyle kazanılan farkındalık veya aşinalık, bir nesnenin ya da olayın belirli bir özellikleri şeklinde tanımlanmaktadır.

Bilgi İnsandaki bu algılama ve tanıma etkinliğine “bilme”, elde edilene de “bilgi” denir. Bilginin oluşumunda iki öğe vardır. Bunlardan birisi algılayan, bilen, yani insandır. Diğeri ise bilinen, araştırılan, kendisine yönelinen şeydir. «Şey», tanımlamakta zorlanılan, adı konamayan nesneler, düşünceler ve olgulardır. 1. Bilgi ölçülebilir bir şey midir? 2. Nasıl ölçülür? 3. Ölçülmesi ne işe yarar? (bireysel sonuçları-kurumsal sonuçları)

Bilgi 1. Bilgi ölçülebilir bir şey midir? Evet ölçülebilir. Ancak ölçülebilirliği/ölçüm yöntemleri onun fiziksel ya da zihinsel olmasına göre değişir. 2. Nasıl ölçülür? Bilgi fiziksel ise (bilgi kayıt ortamlarına kayıtlı ise) gözlem ya da matematik tekniklerine göre ölçülebilir. Zihinsel ise sorgulama yöntemine göre ölçülebilir. 3. Ölçülmesi ne işe yarar? (bireysel sonuçları-kurumsal sonuçları) Bilgiyi ölçmek geleceğe yönelik planlama yapılmasını sağlar.

Bilgi 3. Ölçülmesi ne işe yarar? (bireysel sonuçları-kurumsal sonuçları) Sonuçları bireysel ve kurumsal olmak üzere iki bağlamda değerlendirilebilir. Bireysel bilginin ölçülmesi, çoğunlukla kişinin sahip olduğu zihinsel bilgi kapasitesinin büyüklüğünü tespit etmeye yöneliktir. Zihinsel bilginin ölçümü sonucunda saygı, makam ve para gibi getiriler elde edilir. Kurumsal bilginin ölçümü ise genellikle istatistik yöntemlerle saptanır. Bu tür bir saptamanın temel amacı yürütülen faaliyetlerin geleceğe yönelik planlaması yapmaktır. Örneğin herhangi bir kuruma yılda ay ay kaç vatandaşın giriş yaptığını tespit etmek, hangi aylarda iş yoğunluğunun arttığını saptamaya yardım edek ki bu da yoğunluğun olduğu aylarda personel takviye edilmesi için bir gerekçe demektir.

Bilgi Bilginin altı temel özelliği: Bilginin ölçülebilir sayısal özellikleri Bilginin anlamı Bilginin hangi formatta (yazılı-basılı-görüntülü vb.) ve nasıl bir düzen içinde (dağınık-sistematik-sıralı-kronolojik) ifade edildiği Bilginin simgeler (resimler, şablonlar, trafik levhaları), alfabe (yazı türleri) ve kodlarla (sayılar, matematiksel formuller vb.) anlatımı Bilginin bütünlüğü, doğruluğu ve zaman karşısında dayanıklılığı (niteliği ve özgünlüğü) Bilginin değerini kaybetmeden geçerliliğini koruması (güncelliği)

Bilgi Türleri Bilgi aktarımı/edinimi sürecinde bilenle bilinen arasında kurulan bağ (bilgi aktı), bilginin özelliklerini saptamada önemli bir etkiye sahiptir. Bilginin kaynağını oluşturan ilişkiler, bilgiyi aktaran ve edinenin dışındaki üçüncü tarafta bilginin doğruluk değerini etkiler. İnsan, bilgiye ulaşırken, duyum süreci, deneyim, akıl, inanç ve sezgi gibi bilgi bağlarını kullanır. Her bağ farklı tür bilgilerin oluşmasını sağlar.

Bilgi Türleri Özelliklerine göre bilgi çeşitli türlere ayrılmaktadır. Üretildiği ve tüketildiği yere göre bilgi genellikle beş gruba ayrılmaktadır: 1. Gündelik (Ampirik, Düzensiz) Bilgi Günlük yaşamı kolaylaştıran bilgilerdir. Bu bilginin kaynağı duyu ve deneyimlerdir; geçerliliği ve doğruluğu kişisel deneyime dayanır; belli bir yöntemle elde edilmemiştir; genel geçerliliği yoktur; tesadüflerle veya başkalarından görmekle kazanılmıştır. – Subjektiftir. – Sonuçları kesin değildir. – Yararlı bir bilgidir; ama bazen insanları yanıltabilir. – Yöntemsiz olarak elde edilir. – Sistemli değildir.

Bilgi Türleri 2. Dini Bilgi Din, mutlak varlığa ve onun vahiy ile bildirdiklerine dayanan bir sistemdir. Dinde bilen/inanan (suje) ve bilinen/inanılan (obje) ilişkisi inanç bağı ile kurulmuştur. Tanrı’nın insanlar içinde seçtiği elçileri yani peygamberleri bir takım temel hakikatleri bildirmişlerdir. – Temelinde iman vardır; dogmatiktir (deneye dayalı kanıtların olmadığı inanç öğretilerinden çıkarılan düşünceler). – İbadet biçimlerini ve inanç değerlerini içerir. – İnsanın iç yaşamını ve toplumsal yaşamı düzenleyen kuralları içerir.

Bilgi Türleri 3. Sanat Bilgisi Sanat, güzeli yaratan, gerçekliği simgelerle anlatan etkinliktir. Hoşa giden, düşündüren biçimler yaratma çabasıdır. Sanatçı ile yöneldiği nesne arasındaki ilgiden doğan bir bilgidir. – Sanat bilgisi akla değil, duyguya, coşkuya ve sezgiye dayanır (Deneyim ve yetenek bilgiye destek verir). – Bilgiyi ifade eden araçlar diğerlerinden farklıdır. (Ses, renk ve çeşitli şekiller) – Özneldir, yaratıcılığa dayanır. – Ürünleri somuttur, fiziksel bir objeye yansıtılmıştır.

Bilgi Türleri 4. Teknik Bilgi Teknik, doğadaki nesneleri bir amaca yönelik olarak araç haline getirmektir. Tekniğin amacı insan hayatını kolaylaştırmaktır. Tekniğin gelişimi ile bilimin gelişimi arasında sıkı bir bağ vardır. Teknik bilgide bilen (suje) ve bilinen (obje) ilişkisi, bilim bilgisini de uygulayarak hayatı kolaylaştırmak amacıyla kurulmaktadır. Teknik bilginin iki türü vardır: Gündelik bilgiye dayalı teknik bilgi: İnsanın gündelik yaşantısındaki tecrübelere dayanarak araç gereç yapmasıdır. Bilimsel bilgiye dayalı teknik bilgi: Bilimsel verilerden yararlanarak araç gereç yapılması ve insan hayatının kolaylaştırılması ile ilgili bilgidir. Mühendislik ve tıp bu alana girerler. – İnsanlara yarar sağlar. – İnsanın yaşamını kolaylaştırır. – Araç gereç yapımına ve kullanımına dayanır.

Bilgi Türleri 5. Bilimsel Bilgi Evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan, bu araştırma konuları üzerinde gözleme, deneye ve akla dayanarak yöntemli bir şekilde elde edilen düzenli bilgiye bilimsel bilgi denir. Alanı çok geniştir. Bilimsel bilgi nedensellik ilkesini kullanarak olgular üzerinde hipotezler üretir ve bunları deneyle sınar. Deneysel testleri geçen hipotezler bilimsel bilgi dağarcığına katılır. Konusu ve yöntemi bakımından üçe ayrılır.

Bilgi Türleri 5. Bilimsel Bilgi a. Formel bilimler: Bunlar doğada bulunmayan, duyularla algılanamayan, yalnızca düşüncede olan soyut objeleri konu alırlar. Bu bilimlerin konuları doğada yoktur. Bu nedenle onları deney yöntemiyle incelemek mümkün değildir. Mantık, matematik b. Doğa bilimleri: Doğadaki olaylar deney ve gözlemle incelenir. Bu nedenle bu bilimlerin temel özelliği olgusal oluşlarıdır (durum saptaması yapılır). Fizik, kimya, biyoloji, coğrafya, jeoloji, astronomi, jeomorfoloji c. İnsan bilimleri: Bu bilimler insan yaşamını değişik yönleriyle ele alan bilim dallarıdır. Tarih, sosyoloji, psikoloji, antropoloji gibi bilimlerdir. Konuları insanın varlığı, bilgisi ve iradesiyle meydana getirdiği olaylar ve ürünlerdir. Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, iktisat

Bilgi Türleri 4. Bilimsel Bilgi Bilimsel bilgi özellikleri: Nesneldir. Bireyden bireye değişmeyip herkes için aynıdır. Evrenseldir. Bilim herhangi bir milletin, ırkın malı değil bütün bir insanlığın malıdır. Akla ve mantığa dayalıdır. Bilimsel olan, akılsaldır. Eleştiriye açıktır. Aksine kanıt gösterildiği zaman bilimsel bilgi geçerliliğini yitirebilir. Değişebilme ve kendini yenileme özelliğine sahiptir. Tümevarım yöntemini kullanırlar. Yasa ve genellemelere ulaşmaya çalışırlar. Birikimli olarak ilerler. Tekrarlanma özelliğine sahiptir

Bilgi Türleri Bilgi bir takım özelliklerine göre farklı gruplara da ayrılabilmektedir: Kayıtlı-Kayıtsız Bilgi Açık-Örtülü Bilgi Basılı-Elektronik Bilgi Güncel-Güncel Olmayan Bilgi Konusal/Mesleki Bilgiler: Sosyolojik bilgi, iktisadi bilgi, tarihi bilgi, fen bilgisi, teknoloji bilgisi, astronomi bilgisi gibi. Konuya ya da mesleğe göre bilgi bilimi alanları bulunmaktadır: Bilgi güvenliği, bibliyometri, bilgi felsefesi, bilgi pazarlama, bilgi yayımı (formal, informal, dezenformasyon, ücretli, bedava vb.) gibi.

Bilgi ve Yönetimi Bilgi derinliğine, yoğunluğuna ve sahibine göre aşamalara sahiptir. Bunlar Veri, enformasyon, bilgi ve üst bilgidir.

Bilgi Türleri Veri: Bilgi kaynağı içerisindeki en küçük yapı taşı olan veri, anlamlı bir bütünün içerisinde kendisi gibi diğer verilerle beraber tutulduğu zaman belli bir değere sahip olur. Bütünün içerisinden çıkarılarak ölçülmeye ya da anlamlandırılmaya çalışılan veri, değerini yitirir ve bir anlam ifade etmez. Veri, bilgi işleme sürecinin temel hammaddesi olarak çeşitli sembol, harf, rakam ve işaretlerle temsil edilen, işlenmemiş gerçekler ya da izlenimlerdir

Bilgi Türleri Enformasyon: Enformasyon, verilerin çeşitli istatistik teknikleri ile yorumlandıktan sonra ham bilgilere dönüştürülmüş şeklidir. Örneğin veriler, kategorilere ayrılarak, özetleri çıkartılarak ya da raporları oluşturularak enformasyona dönüştürülür. Verilerin enformasyona dönüştürülmesi sürecinde herhangi bir entelektüel çaba yoktur. Bu nedenle enformasyonu, veri ve bilgi (knowledge) arasında düzenli ve amaçlı gruplar içerisinde yer alan ve bilgi üretimi için gereksinim duyulan ham bilgi kaynakları olarak tanımlamak mümkündür.

Bilgi Türleri Bilgi: Bilgi (knowledge), enformasyon birikiminden alınan kaynaklarla kişisel bilgi birikimi ve deneyimden meydana gelen, enformasyondan daha özel ve uzmanlık gerektiren yorumlanmış enformasyondur. Bilgi, özel konulara ilişkin olgu ve kuralların ortaya çıkarılması ile ya da belirli bir amaca yönelik olarak enformasyonun çeşitli analiz, sınıflama ve gruplandırma işleminden geçirilmesi ile elde edilir. Dolayısıyla bilgi (knowledge), yorumlanarak elde edilen ve kullanıma hazır hale getirilen yapılandırılmış enformasyon olarak tanımlanabilir.

Bilgi Türleri Üst Bilgi: Aralarında belirgin bir ayrım yapılamasa da bilginin daha üstünde üst bilgi katmanı bulunur. Bunlar, genellikle yetenek, bilgelik, fikir, akıl, üst bilgi veya uzmanlık gibi kavramlarla ifade edilir. Üst bilgi, sosyal olaylarda doğru veya yanlış olanı ayırt etmeye yarayan uzmanlık, yüksek deneyim ve bilgeliktir. Üst bilgiye sahip olmak için bilginin sistematik bir biçimde işlenmesi, gözlemlenmesi ve deneyimlerle yeniden şekillendirilmesi gerekmektedir

Bilgi Toplumu Kaynak: http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi_toplumu-ozellik.htm.

Bilgi Toplumu Kaynak: http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi_toplumu-ozellik.htm.

Bilgi Toplumu Kaynak: http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi_toplumu-ozellik.htm.

Bilgi Toplumu Kaynak: http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi_toplumu-ozellik.htm.