İklim Bilgisi İklim-Hava Durumu Atmosfer Murat GÜLBETEKİN Mehmet Emin Resulzade Anadolu Lisesi Ankara

Önce şu soru ile başlayalım. İklim ve hava durumu aynı şey midir? Eğer değilse aralarındaki fark nedir? Bu konuyu bir benzetme ile anlatabiliriz. Nasıl mı? İşte böyle:

Hava durumu Hava durumu bir insanın o anki ruh haline benzetilebilir. Ruh halimiz anlık olarak değişebilen bir özelliğimizdir. Örneğin aynı gün içinde moralimiz çok iyiyken aldığımız kötü bir haberle birden bire değişebilir.

İklim: İklim ise karakterimize benzetilebilir. İnsanın karakteri ya da kişilik özellikleri çok uzun zaman diliminde oluşur ve kolay kolay değişmez.

Buna göre; Bir insanın ruh halini anlamak için o kişiyi o anda görmek ve gözlemlemek yeter. Fakat bir kişinin karakterini (kişiliğini) anlamak için çok uzun yıllar boyunca onu gözlemlemek gerekir.

Şimdi ilginç bir soru: Neden en çok kardeşinizle kavga edersiniz? Cevabı duyuyor gibiyim… Çünkü o bizim hava durumumuzu değil iklimimizi bilir dediniz galiba. İnsanlar birbirlerinin hava durumuna bakarak evlenir , iklimini anlayınca boşanırlar desek doğru olur sanırım.

Sonuç olarak: İklim:Bir yerde atmosfer olaylarının uzun yıllar boyunca alınan ortalamasıdır. (11-33 yıl) Hava durumu:Kısa süre içinde (saat,gün, hafta) değişiklik gösteren atmosfer olaylarıdır.

İklim-Hava durumu karşılaştırması: İklim geniş alanları, hava durumu dar alanları inceler. İklim uzun süreli araştırmalar yaparken, hava durumu daha kısa süreli incelemeler yapar. İklimde değişiklikler daha az , hava durumunda daha fazladır. İklim ifade edilirken; kurak, yağışlı,soğuk gibi kelimeler kullanılırken, Hava durumu ifade edilirken; güneşli, rüzgarlı, yağmurlu gibi ifadeler kullanılır.

Şimdi bilmemiz gereken birkaç terim: KLİMATOLOJİ: Doğal çevrenin hava koşullarını ve bu koşulların genel karakterlerini inceleyen bilimdir. METEOROLOJİ: Hava olaylarını ve onların dayandığı fizik kurallarını inceleyen bilimdir. HAVA KÜTLESİ: Sıcaklık ve nem bakımından aynı özelliği gösteren atmosferin geniş parçalarına hava kütlesi denir. SİNOPTİK HARİTA: Hava durumunu bildiren haritalara denir. RASAT: Meteoroloji istasyonlarında iklim elemanlarına ait değerlerin aletli ya da aletsiz ölçülerek kayda geçirilmesine gözlem ya da rasat denir. Rasatlar genellikle 7-14-21 saatlerinde yapılır. CEPHE: Farklı hava kütlelerinin karşılaşma alnlarıdır.

Ülkemizde Meteorolojik araştırmaları Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü yapar. Bir çok konuda yapılan ölçümler bültenler halinde yayınlanır. Bültenlerdeki bilgiler haritalar,grafikler ve tablolar yardımıyla basın ve yayın organlarından duyurulur. İşte birkaç örnek:

Flaş! Flaş! Flaş! Flaş! Flaş! İşte 5 günlük hava tahmini:

Bu tahminler gün içinde daha ayrıntılı olarak yayınlanır. Sabah, öğlen ve akşam için ayrı ayrı tahmin yapılır.

Tahminler bir çok konuda yapılır.

Deniz suyu sıcaklıkları:

Sıcaklık tahminleri:

Kar kalınlıkları gibi.

Tahminler yalnız ülkemiz için değil yakın çevremiz hatta tüm dünya için de yapılır.

Avrupa

Orta Asya

Kuzey Afrika

Kuzey ve Orta Amerika

Şeffaf Küre: Atmosfer

Atmosfer Yeryüzünü çepeçevre saran gaz tabakasıdır. Atmosferi oluşturan gazlar yer çekiminin etkisiyle uzaya kaçmazlar. Atmosferin şekli dünyanın şekli gibi yuvarlaktır. Atmosfer saydam ve renksizdir.

Atmosferin özellikleri: Güneş ışınları atmosfer tarafından tutulur, dağıtılır ve kırılır. Bunun sonucunda atmosfer mavi görünür. Kalınlığı tam olarak bilinemezse de yaklaşık 10.000 km olarak kabul edilir. Fakat kalınlık her yerde aynı değildir

Atmosferin kalınlığı: Atmosfer Ekvator üzerinde daha kalın iken bu kalınlık kutuplara doğru azalır. Bu durumun sebebi: 1-Ekvator’un kutuplardan daha sıcak olması. 2-Yerin kendi etrafında dönüşü sonucunda ortaya çıkan merkezkaç kuvvetinin Ekvator’da daha fazla olması. 3-Yerçekiminin Ekvator’dan kutuplara gidildikçe artmasıdır.

Atmosferdeki gazlar üç grupta toplanabilir. 1-Miktarı değişmeyen gazlar: Oksijen,Azot,Neon,Argon,Helyum 2-Miktarı değişen gazlar: Karbondioksit ve su buharı 3-Her zaman bulunmayan gazlar: Ozon ve tozlar

Atmosferin bileşimi:

1-İçindeki oksijen sayesinde canlıların yaşamasını sağlar. Atmosferin Etkileri: 1-İçindeki oksijen sayesinde canlıların yaşamasını sağlar.

2-İklim olaylarının oluşmasını sağlar.

3-Güneş’ten gelen ışınların bir kısmını dağıtır ve yansıtır. Böylece yerin aşırı ısınmasını engeller.

4-Yere ulaşan ışınların tamamının uzaya dönmesini engelleyerek yerin ısınmasını sağlar.

5-Güneş’ten gelen zararlı ışınları süzer.

6-Güneş ışınlarını dağıtır. Bunun sonucunda: A-Güneş ışınlarını almayan yerlerin de görülmesini sağlar. B-Güneş ışınlarını almayan yerlerin aşırı soğumasını alan yerlerin ise aşırı ısınmasını engelleyerek sıcaklığı dengeler.

7-Sesi, ışığı ve ısıyı iletir.

Buna karşın bazen bu doğal koruma kalkanını aşarak Dünya’mıza ulaşan meteorlar olabilir. İşte bunlardan en büğüğü ABD’nin Arizona Eyaletine düşen göktaşının oluşturduğu çukurluk.

Ve ülkemizdeki örnek: Doğubeyazıt’taki meteor çukuru.

Atmosferin Katları: Atmosfer birbirinden farklı özellikler taşıyan katlardan oluşmuştur. Atmosferin katları yeryüzünden itibaren şöyle sıralanır: 1-Troposfer 2-Stratosfer 3-Mezosfer 4-İyonosfer 5-Eksosfer Şimdi sırasıyla bu katları inceleyelim:

1-Troposfer: Yeryüzünden itibaren Ekvator’da 16 kutuplarda ise 6 km’lere kadar uzayan kattır. Atmosferin ilk ve en önemli katıdır. Bunun sebebi: A-Atmosferi oluşturan gazların % 75’i bu kattadır.Yani atmosferin en yoğun katıdır. B-Canlılar için son derece önemli olan su buharının tamamı (%100) bu kattadır. C-İklim olaylarının tamamı bu katta gerçekleşir.

Troposferde sıcaklık her yerde aynı değildir. Yeryüzünden yükseklere çıkıldıkça sıcaklık azalır. Bu azalma her 100 m de ortalama 0,5 C dir. Bunun sebebi: a-Su buharının yere yakın yerlerde toplanması B-Atmosferin yerden ısınması C-Atmosferin yere yakın kesimlerde dah yoğun olmasıdır.

Su buharı Atmosferde miktarı en fazla değişen gazdır.

Genel olarak su buharı miktarı: Ekvator’dan --- kutuplara Kıyılardan --- iç kesimlere Alçaklardan --- yükseklere gidildikçe azalır.

Su buharının etkileri: 1-Yağışların oluşmasını sağlar. 2-Atmosferin sıcaklığı emmesini ve alt kısımların ısınmasını sağlar. 3-Koruyucu bir örtü oluşturarak sıcaklığın uzaya kaçmasını engeller. 4-Yerin aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller. 5-Derimizin kurumasını engeller. 6-Havadaki mikroorganizmaların (bakteri) yaşamasını sağlar 7-Bir yerdeki iklimin temel karakterini oluşturur.

1-Denizel iklim: Bir yerdeki su buharı miktarı fazla ise (deniz ya da göl kıyısı) o alanda ısınma ve soğuma yavaş gerçekleşir. Böylece günlük ve yıllık sıcaklık farkları azalır. İklim ılımanlaşır.

2-Karasal İklim: Bir yerdeki su buharı miktarı az ise (çöller, karaların iç kesimleri vb.) o alanda ısınma ve soğuma hızlı gerçekleşir. Böylece günlük ve yıllık sıcaklık farkları artar. İklim karasallaşır.

2-Stratosfer: 6-16 km’ lerden başlar 25-30 km’ lere kadar uzar. Atmosferin yoğunluğu azalır sıcaklık düşer. Su buharı olmadığından iklim olayları görülmez. Sıcaklık -50 C civarındadır. Bu katın üs kısmından itibaren Ozon Tabakası başlar.

3-Mezosfer: 25-30 km‘ lerden başlar 80-90 km‘ lere kadar uzar. İki kattan oluşur: A-Ozonosfer B-Kemosfer

Bu katlardan özellikle Ozon katı hayati öneme sahiptir Bu katlardan özellikle Ozon katı hayati öneme sahiptir. Güneşten gelen zararlı ışınlar bu kat sayesinde süzülür. Bu kat olmasaydı dünyadaki yaşam olumsuz etkilenecekti.

4-İyonosfer: 80-90 km’ lerden 250-300 km’ lere kadar uzayan kattır. Gazlar iyonlara ayrışmıştır. Sıcaklık yüksektir. Yoğunluk azalmıştır. (atmosferi oluşturan gazların yalnızca % 3’ ü bu kattadır) Radyo heberleşmeleri bu kat sayesinde gerçekleşir.

5-Eksosfer: 250-300 km’ lerden başlayıp 10.000 km’ lere kadar uzadığı tahmin edilen kattır. Yerçekiminin etkisinin iyice azaldığı görülür.

Dinlediğiniz için teşekkürler…