Üretim Teknolojisi ve Maliyetler

Üretim yöntemi ve üretim fonksiyonu Girdiler – üretim faktörleri Çıktı (ürün) Girdi kullanım oranlarında farklılıklar Bir birim çıktı elde edilmesini mümkün kılan her alternatif girdi bileşimi üretim yöntemi-tekniği (production process-technique) olarak nitelendirilir.

Nasıl bir üretim yöntemi kullanılacak? Sermaye yoğun – emek yoğun mi? Teknolojik olarak etkin mi? Kâr maksimizasyonu – üretim yöntemleri arasında nasıl bir ilişki var?

Üretim fonksiyonu (production function) Teknoloji veri iken belirli miktarlardaki girdilerle elde edilebilecek maksimum çıktı miktarını gösterir. Qx= f (K, L, N, E….) Sermaye, Emek, Toprak, Enerji…

Kısa dönem (short run) – Uzun dönem (long run) Girdilerden en az birinin miktarının değiştirilmesinin mümkün olmadığı zaman dilimine kısa dönem denir. Girdilerin tümünün miktarının değiştirilebildiği zaman dilimine uzun dönem denir.

Kısa dönem üretim fonksiyonu: Azalan verimler kanunu Varsayımlar; Sermaye, emek girdi olarak kabul edilsin. Sermaye miktarı sabit, emek miktarı değişken Sabit girdi (fixed input), değişken girdi (variable input)

Emeğin ortalama ürünü (average product of labor, APL) Tablo 9.1. s. 201 Toplam ürün (total product, Q) Emeğin marjinal ürünü (marginal product of labor, MPL) Emeğin ortalama ürünü (average product of labor, APL)

Emeğin marjinal ürünü Sermaye miktarı sabit iken emek miktarındaki değişmenin toplam üründe meydana getirdiği değişmeyi ifade eder.

Emeğin ortalama ürünü İşçi başına düşen toplam ürün miktarını ifade eder. APL= Q/L

Şekil 9.1. s. 203

Azalan verimler kanunu (law of diminishing returns) Teknoloji düzeyi ve diğer girdilerin miktarı sabit iken bir girdinin miktarı arttıkça toplam ürünün önce artan sonra azalan hızla artması, miktarı artan girdinin marjinal ürününün bir noktadan sonra azalmasıdır.

Uzun dönem üretim fonksiyonu Tüm girdilerin miktarı değiştirilebildiği (sabit – değişken girdi ayrımının olmadığı) bir durumda, belirli miktarlardaki girdilerle elde edilebilecek maksimum çıktı miktarını gösterir. Qx = f (K, L) Ölçeğin sabit verimi ya da ölçeğe göre sabit getiri Ölçeğin artan verimi Ölçeğin azalan verimi

Üretim maliyetleri

Fırsat maliyeti; bir şeyi elde etmek için vazgeçilen en iyi alternatiftir. A girdisinin X malını üreten bir firmaya yüklediği maliyet, A girdisinin en iyi alternatif üretim alanında elde edeceği gelirdir. Fırsat maliyeti = iktisadi maliyet (economic cost)

İktisadi maliyet; açık maliyet (explicit cost) ve örtük maliyetin (implicit cost) toplamına eşittir.

Açık maliyet (muhasebe maliyetleri) Üretimi gerçekleştiren firma tarafından o firmanın sahibi olmayanlara üretime katkıları karşılığında fiilen yapılan ödemeleri kapsar. İşçilere, hammadde ve ara mallara yapılan ödemeler gibi. Firmanın diğer firmalardan ve kişilerden satın aldığı ve kiraladığı girdilerin en iyi alternatif üretim alanlarında elde edecekleri gelirlerin toplamını temsil eder.

Örtük (zımni) maliyet Firma tarafından firmanın sahibi olanlara üretime katkıları karşılığında yapılması gereken ödemeleri kapsar. Firmanın sahip olduğu girdilerin en iyi alternatif üretim alanlarında elde edecekleri gelirlerin toplamını temsil eder.

Muhasebe kârı = Satış hasılatı – açık maliyet İktisadi kâr = Satış hasılatı – tüm girdilerin fırsat maliyeti İktisadi kâr = Satış hasılatı – iktisadi maliyet İktisadi kâr = Satış hasılatı - (açık maliyet + örtük maliyet) İktisadi kâr = Muhasebe kârı – örtük maliyet

Aşırı kâr Normal kâr Zarar

Kısa dönem maliyetler Hatırlatma: Kısa dönem, üretim fonksiyonunda yer alan girdilerden en az birinin miktarının değiştirilmesinin mümkün olmadığı (en az bir girdinin miktarının sabit olduğu) bir zaman dilimidir. Toplam sabit maliyet Toplam değişken maliyet Kısa dönem toplam maliyet Kısa dönem marjinal maliyet

Toplam maliyetler Üretim düzeyinden bağımsız olan (üretim düzeyi sıfır da olsa var olan) maliyete, toplam sabit maliyet (total fixed cost, TFC) denir. Üst düzey yöneticilerin maaşlar vb. Firmanın değişken girdilerden dolayı uğradığı maliyete toplam değişken maliyet (total variable cost, TVC) denir. Kısa dönem toplam maliyet (SRTC) = TFC + TVC Tablo 10.1 s.215

Ortalama maliyetler Ortalama sabit maliyet (average fixed cost, AFC); bir birim çıktı başına düşen toplam sabit maliyeti gösterir. Ortalama değişken maliyet (average variable cost, AVC); toplam değişken maliyetin çıktı miktarına oranıdır. Kısa dönem ortalama toplam maliyet; SRATC = SRAFC + SRAVC

Kısa dönem marjinal maliyet Üretilen mal miktarındaki veya çıktıdaki bir birim değişme sonucu kısa dönem toplam maliyette meydana gelen değişmeye denir (SRMC). U biçimli, azalan verimler kanunundan dolayı

Uzun dönem maliyetler Sabit girdi-değişken girdi ayrımının söz konusu olmadığı (tüm girdilerin değişken girdi olduğu) uzun dönemde firma, farklı miktarlarda sermaye ve emek kullanarak çıktı üretme imkanına sahiptir. Tablo 10.2., s.221

Belirli bir çıktı üreterek maksimum kâr elde etmeyi amaçlayan bir firmanın bu amaca ulaşması için, öncelikle çıktıyı minimum maliyetle üretmesi gerekir. Bu nedenle firma minimum maliyetin gerçekleştiği alternatif üretim yöntemini seçer.

Etkin üretim-optimum girdi bileşimi Firmanın uzun dönemde minimum maliyetle çıktı üretmesini sağlayan üretim yöntemine-girdi bileşimine iktisadi olarak etkin/optimum üretim bileşimi denir. Minimum maliyetle üretimi tanımlayan koşul, girdilerin marjinal ürünleri arasındaki oranın girdilerin fiyatları arasındaki orana eşit olmasıdır. MPL / MPK = w / v

Firma her girdi için harcadığı son liraların marjinal ürünlerini birbirine eşitleyerek maliyetini minimize eder.

Uzun dönem maliyet kavramları Uzun dönem toplam maliyet (LRTC) Uzun dönem ortalama maliyet (LRTC) Uzun dönem marjinal maliyet (LRMC)

Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi Şekil 10.6, s. 225. LRAC’nin negatif eğimli bölümü, çıktı düzeyi arttıkça uzun dönem ortalama maliyetin azaldığını gösterir. Pozitif ölçek ekonomileri (economies of scale) Q arttıkça işbölümü ve uzmanlaşmanın artması sonucu verimlilik yükselir, sermayenin bölünmezliği, miktar iskontosu olumlu (pozitif) ölçek ekonomilerine neden olur.

Negatif ölçek ekonomileri (diseconomies of scale) LRAC’nin pozitif eğimli bölümü, çıktı düzeyi arttıkça uzun dönem ortalama maliyetin arttığını gösterir. Belirli bir üretim hacminden sonra firma yönetiminde etkinlik ortadan kalkar.

LRAC - Zarf eğrisi Şekil 10.7, s.227. SRATC’nin minimum olduğu çıktı düzeyine maksimum tesis kapasitesi (maximum plant capacity) denir. Aşırı kapasite – kapasite üstü üretim? Optimum tesis büyüklüğü – minimum etkin ölçek

Uzun dönem marjinal maliyet eğrisi Şekil 10.9, S.231