İlk Madde ve Malzeme Yrd.Doç. Dr. Niyazi Kurnaz Maliyet Muhasebesi İlk Madde ve Malzeme Yrd.Doç. Dr. Niyazi Kurnaz © www.niyazikurnaz.net

MALZEME MALİYETLERİ Üretim süresince kullanılan her türlü malzeme ilk madde ve malzemedir. İlk madde ve malzeme, mamule yüklenebilme olanağına göre direkt ve endirekt olarak ikiye ayrılır. 1-) Direkt Malzeme: Üretilen mamulün içine giren ana maddesini oluşturan ve ekonomik açıdan önemli olan malzemedir. Örneğin… Mobilya için sunta, gömlek için kumaş 2-) Endirekt Malzeme: a-) Yardımcı malzeme: Üretilen mamulün içine giren ancak ana maddesini oluşturmayan, ekonomik açıdan hesaplanması çok önemli olmayan malzemedir. Örneğin… Mobilya için çivi, gömlek için düğme b-) İşletme malzemesi: Üretim süreciyle ilgili olan ancak kesinlikle üretilen mamulün içine girmeyen malzemedir. Örneğin… maskeler, bakım onarım malzemeleri, işçi önlükleri © www.niyazikurnaz.net

MALZEME MALİYETLERİ Direkt Malzeme Maliyetleri Endirekt Malzeme Yardımcı Malzeme Maliyetleri İşletme Malzemesi Maliyetleri © www.niyazikurnaz.net

Direkt-Endirekt Malzeme Ayrımı Mamul esas bünyesini oluşturma Ölçülebilir olma Ekonomik bakımdan anlamlı olma Bu 3 kriteri birden sağlayan malzeme DİREK kabul edilirken, sağlayamayanlar ENDİREKT kabul edilir. Bunlardan 1. Koşulu sağlayanlar YARDIMCI, Sağlayamayanlar ise İŞLETME MALZEMESİ olarak isimlendirilir. © www.niyazikurnaz.net

Malzeme Hareketleri Dışarıdan İçeriye: İçerden İçeriye : Pazardan (piyasadan) işletmeye Kontrol edildikten sonra depoya (ambara) İçerden İçeriye : Depodan üretime Üretim tamamlanınca tekrar depoya İçerden Dışarıya : Depodan satışa (vitrin - showroom) Müşteriye... © www.niyazikurnaz.net

İLK MADDE MALZEME HAREKETLERİNDE KULLANILAN BELGELER İlk Madde ve Malzeme Satın alma İstek Fişi Satın alma Fişi Teslim Alma ve Muayene Raporu Ambar Stok Kartı İlk Madde ve Malzeme İstek Fişi Ambar İade Fişi Bu belgeleri atölye şefleri yada ustabaşları hazırlar… © www.niyazikurnaz.net

© www.niyazikurnaz.net

© www.niyazikurnaz.net

© www.niyazikurnaz.net

© www.niyazikurnaz.net

© www.niyazikurnaz.net

© www.niyazikurnaz.net

İlk Madde ve Malzeme Satın Alınması İlk Madde ve Malzeme satın alınması, maliyet hesaplaması ile ilgili olmadığından genel muhasebece izlenir. Ancak bu işlem, üretimin dışında olmasına rağmen yine de maliyeti etkileyecektir. Nitekim, ilk madde ve malzemenin depoya giriş maliyeti yükseldiğinde, üretim maliyeti de yükselecektir. © www.niyazikurnaz.net

Toplam Stok Maliyeti (TSM) Bir üretim işletmesinde TSM oluşturan çeşitli giderleri iki grupta toplamak mümkündür; 1- Sipariş Giderleri(SG): İlk Madde ve Malzemenin sipariş verilmesinden depoya alınmasına kadar ortaya çıkan tüm giderlerdir. Taşıma, gümrük, vergi vb… 2- Depolama Giderleri (DG): İlk Madde ve Malzemenin koruma, stoklama,sigorta vb. giderleridir.Stok Düzeyindeki değişmeler, bu giderlerde de farklı değişikliklere neden olmakta bu nedenle hesaplamalarda bunun dikkate alınması gerekir. Stok Politikasında temel ilke, stokları en uygun düzeyde tutmaktır. İşte bu düzeyin, TSM’nin en düşük olduğu noktada bulunması gerekir. © www.niyazikurnaz.net

OPTİMAL SİPARİŞ MİKTARI (EN UYGUN-EKONOMİK) Sipariş giderleri ile depolama giderleri toplamının en düşük olduğu nokta, stok maliyetlerini en düşük düzeyde gerçekleştirecek en uygun sipariş miktarıdır. Sipariş planı, bu miktara göre uygulanmalıdır. OSM üç yöntemle bulunabilir; 1- Tablo düzenleyerek, 2- Matematik yolu ile, 3- Grafik Düzenleyerek. © www.niyazikurnaz.net

Sipariş Miktarı (Birim) Sipariş Sayısı Sipariş Miktarı (Birim) Sipariş Değeri (TL) SG(TL) DG(TL) TSM(TL) 1 12.000 300.000 1.200 30.000 31.200 2 6.000 150.000 2.400 15.000 17.400 3 4.000 100.000 3.600 10.000 13.600 4 3.000 75.000 4.800 7.500 12.300 5 60.000 6 2.000 50.000 7.200 5.000 12.200 © www.niyazikurnaz.net

OPTİMAL SİPARİŞ MİKTARI Stok bulundurma maliyeti ile sipariş verme maliyeti toplamının en az olduğu noktadır. 2.Sipariş Maliyeti.Yıllık Gereksinim Alış Fiyatı. Stoklama Maliyeti (%) Q = Yıllık Gereksinim (yılda kaç kez ürün alışı yap Optimal Sip. Mik. Yıllık Sip. Maliyeti = 360 (kaç günde bir ürün alışı yapmalı Yıllık Sip. Mik. Günlük Sipariş = © www.niyazikurnaz.net

a-) Buna göre optimal sipariş miktarı ne kadardır? Örnek: Bir sanayi işletmesi birim fiyatı 2,500,000 TL olan X malzemesinden yıllık gereksinimi 6000 birimdir. Bir partinin siparişi işletmeye ortalama 15,000,000 TL’ye mâl olmaktadır. X malzemesini depoda bulundurmak için ortalama stok değerinin %20 oranında bir maliyete katlanmaktadır. a-) Buna göre optimal sipariş miktarı ne kadardır? b-) Firma kaç kez sipariş verirse ideal sipariş miktarını yakalar? c-) Kaç günde bir sipariş verirse ideal sipariş miktarını yakalar? © www.niyazikurnaz.net

b-) Yıllık Sipariş Maliyeti = 6000 / 600 = 10 Q = 2x15,000,000x6000 2,500,000 x 0,2 Q = 180,000,000 500,000 Q = 360,000 Q = 600 b-) Yıllık Sipariş Maliyeti = 6000 / 600 = 10 c-) Günlük Sipariş Maliyeti = 360 / 10 = 36 © www.niyazikurnaz.net

© www.niyazikurnaz.net Stok Maliyeti (1000 TL) TSM Sipariş Hacmi (1000 Birim) Stok Maliyeti (1000 TL) 2400 birim DG TSM Çizilecek grafikte, sipariş giderleri eğrisi ile depolama giderleri doğrusunun kesiştiği nokta OSM’dir. © www.niyazikurnaz.net

İlk Madde ve Malzemenin Üretime Gönderilmesi Hammadde, fabrika deposuna alındıktan sonra teknolojik özelliklerine göre yerleştirilmeli ve depolanmalıdır. Envanter çalışmalarının kolayca ve kısa zamanda yapılabilmesi için numaralanmalı ve kodlanmalıdır. Ayrıca bir ambar servisi kurularak hammadde giriş, çıkış ve kontrolleri izlenmelidir. Hammadde kayıtlarının izlenmesi, ambar defteri veya stok kartlarında yapılır. Defter tutuluyorsa her hammadde türü için birkaç sahife ayrılır. Stok kartları ise her hammadde türü için ayrı ayrı düzenlenir ve kodlanır. Stok kartlarında giren, çıkan ve kalan bölümleri hem miktar olarak hem de değer olarak gösterilir. Böylece maliyet hesaplarına esas olacak çıkış fiyatları saptanmış olur. © www.niyazikurnaz.net

Stok Değerleme Yöntemleri Gerçek Maliyet Yöntemi İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi (FİFO) Son Giren İlk Çıkar Yöntemi (LİFO) Ortalama Değer Yöntemi (Basit-Tartılı-Hareketli) Standart Maliyet Yöntemi En Yüksek Fiyat Yöntemi En Son Piyasa Değeri ile Değerleme (NİFO) Maliyet ve Piyasa Değerinden Düşük Olanı ile Değerleme © www.niyazikurnaz.net

FİFO © www.niyazikurnaz.net DMM DSS TARİH GİREN ÇIKAN KALAN Miktar Fiyat Tutar kg YTL/kg YTL 05.07.2007 100 1.00 100.00 07.07.2007 1.50 150.00 09.07.2007 2.00 200.00 10.12.2007 50 250 350.00 31.12.2007 DMM DSS © www.niyazikurnaz.net

LİFO © www.niyazikurnaz.net DSS DMM TARİH GİREN ÇIKAN KALAN Miktar Fiyat Tutar kg YTL/kg YTL 05.07.2007 100 1.00 100.00 07.07.2007 1.50 150.00 09.07.2007 2.00 200.00 10.12.2007 50 250 50.00 400.00 31.12.2007 DSS DMM © www.niyazikurnaz.net

ORTALAMA MALİYET © www.niyazikurnaz.net DMM DSS TARİH GİREN ÇIKAN KALAN Miktar Fiyat Tutar kg YTL/kg YTL 05.07.2007 100 1.00 100.00 07.07.2007 1.50 150.00 09.07.2007 2.00 200.00 300 450.00 10.12.2007 250 375.00 50 75.00 31.12.2007 DMM DSS © www.niyazikurnaz.net

ORTALAMA / HAREKETLİ ORTALAMA STOK DEĞERLEME YÖNTEMİ ALIŞ DMM DÖNEM SONU STOK FIFO 450 YTL 350 YTL 100 YTL LIFO 400 YTL 50 YTL ORTALAMA / HAREKETLİ ORTALAMA 375 YTL 75 YTL © www.niyazikurnaz.net

Stok Hareketlerinin Muhasebeleştirilmesi Stoklarını “FİFO” yöntemine göre değerleyen işletmenin 10.12.2007 tarihindeki DMM kaydı aşağıdaki gibi olacaktır. 10.12.2007 150 İLK MADDE VE MALZEMELER 450,- 100 KASA 450,- 10.12.2007 1 1 710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ 350,- 150 İLK MADDE VE MALZEMELER 350,- 150 İLK MADDE VE MALZEMELER (05.07.2007) 100,- (07.07.2007) 150,- (09.07.2007) 200,- (10.12.2007) 350,- 450,- 350,- --- DSM=(450-350)=100 © www.niyazikurnaz.net

Değerleme Yöntemlerinin İrdelenmesi ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ Faydaları: Uygulaması kolaydır.Çok yüksek ve çok düşük mallar arasında bir denge sağlar. Sakıncaları:Fiyatlar arasında aşırı farklar olduğunda maliyet hesaplamaları çok sağlıklı olmaz. İLK GİREN İLK ÇIKAR (FIFO) YÖNTEMİ Faydaları: Malzemenin kullanım sırası mantıklı ve sistematiktir. Sağlıklı bir stok kontrolü sağlar. Alınan ve kullanılan malzeme arasında tam bir eşitlik vardır. Sakıncaları: Hammadde fiyatlarının yükselmesi durumunda maliyetleri eski fiyata göre saptayacağından “fiktif” (fahiri, görünürdeki kar, gerçek olmayan) karlar elde edilmiş olur. Bunun sonucunda aşırı vergi ödemeleri ve kar dağıtımı olacağından işletmenin mali yapısı zayıflar. SON GİREN İLK ÇIKAR (LIFO) YÖNTEMİ Faydaları: Hammadde fiyatlarının yükseldiği dönemde imalat maliyeti de yükseleceğinden fiktif karlar önlenmiş olacak, bunun sonucunda da aşırı vergi ödemeleri ve kar dağıtımının önüne geçilmiş olacaktır.Hammadde fiyatları düştüğünde, maliyet de düşeceğinden kar artar, girişimci yatırıma özendirilmiş olur. Sakıncaları: Fiyatların sürekli yükseldiği bir dönemde hammadde maliyeti piyasa maliyetinin altına düşeceğinden eksik değerlenmiş olacaktır. © www.niyazikurnaz.net