TOPRAĞIN ÖNEMİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİR YÖNETİMİ Doç. Dr. Mehmet ZENGİN Selçuk Üniv. Ziraat Fakültesi Toprak Bil. ve Bitki Besl. Böl. mzengin@selcuk.edu.tr 25 Haziran 2014, Ankara

TOPRAK VE TOPRAĞIN ÖNEMİ Toprak, insanın mayası olup bitki örtüsü için de yaşam ortamıdır, besin deposudur. Organik ve inorganik materyallerin parçalanmasıyla meydana gelen, içerisinde belirli oranlarda su ve hava bulunduran, bitkilerin ihtiyaç duyduğu besin maddelerini içeren ve bitkilere durak yeri olan yer yüzünün parçalanmış üst katmanına toprak denir.

Toprak Ana Türk ve Altay mitolojisinde ve halk inancında Toprak Tanrıça kabul edilmiş ve Topra (Tobra, Tobura, Tovura, Toburah,Tuprak, Tufrak) Ana da denmiştir. Eşanlamlı olarak Yer Ana (Cer Ana) tabiri de kullanılmıştır. TOPRAK OLUŞUMU Genel olarak kabul edilen bir teoriye göre Dünya Güneş'ten kopmuş ateşten bir kütleydi. Boşlukta dönerken zamanla soğuyan bu kütlenin üzeri sert bir kabuk halini almıştır. Bu sert kabuğu teşkil eden kayaların milyonlarca yıl boyunca çeşitli etkilerle ufalanıp ayrışması ve sonradan içerisine organik maddelerin karışmasından topraklar meydana gelmiştir.

Toprak, M İ T O Z Ana materyal, İklim, Topoğrafya, Organizma ve Zaman sürecinde oluşur ve kendine özgü fiziksel-kimyasal-biyolojik özellikler kazanır. İdeal bir toprakta hacimce %50 katı, %50 boşluk vardır. Katı kısım kil+silt+kum (%45) ve org. madde (%5)’den oluşur. Organik maddenin %80’i humus, %10’u kök ve %10’u da organizmalardır. Boşluğun yarısı hava, yarısı da su ile kaplıdır. Atom → Mineral → Kaya → Ham toprak → Olgun toprak

Anamateryal ve topoğrafya İklim ve bitki örtüsü Anamateryal ve topoğrafya

Doğal kaynaklarımızın temelini oluşturan toprak varlığımızın potansiyeli ve bu potansiyelin verimli bir şekilde kullanılıp kullanılmadığı; ancak detaylı toprak haritaları çıkarılması, büyük toprak gruplarının dağılımı ve önemli özelliklerinin saptanması, arazi kullanma kabiliyet sınıflarına göre kullanım planlamalarının yapılması ile mümkündür. Ülkemizde ortalama arazi rakımı 1.132 m olup, arazilerimizin ancak %10’unda yükselti 0-250 m arasındadır. Ülkemizde arazilerimizin %20’sinin eğimi %15’in altında, %80’inin eğimi ise %15’ten fazladır.

Dünyada Türkiye’de Kara yüzey alanı: 14.894.000.000 ha 76.963.200 ha (37. sırada) İşl. tarım ar.: 1.729.890.000 ha (%11.61) 25.589.300 ha (%33.24) Orman ara.:4.126.000.000 ha 20.199.296 ha (%26) 3.792.176.000 ha orm.var (%66’sı bakir) %40’ı bakir 1.900.000.000 m3/yıl odun ür. 4.4 da orman/kişi Mera ara.: 3.400.000.000 ha (%27) 18.836.000 ha (%37) Topraksız tarım: 15.000 ha 750 ha Toplam su: 1.606.000.000 km3. 501 km3 (640 mm yağış) Kullanıl. su: 10.680.000 km3 (%0.72) 110 km3/Yıl (%21.9) Kişi başına su: 7600 m3/yıl. 1500 m3/Yıl.

Dünyada Türkiye’de Tarımda: %67 %70 tarımda %20 sanayide Dünyada su kullanımı (2005 Yılı) Dünyada Türkiye’de Tarımda: %67 %70 tarımda %20 sanayide %10 konutlarda

Türkiye’nin genel yüzölçümü 77.797.127 hektardır. Bunun 1.102.000 hektarı göllerle kaplıdır. Anadolu tarafı 75.396.027 ha. Trakya tarafı 2.401.100 ha. İşlenen tarım arazimiz; 1934’de 11.7 milyon ha, 1950’de 14.5 milyon ha, 1950 sonrası makineleşmeyle 2011’de 28 milyon hektara ulaşmıştır. Bitkisel üretim alanının; %69’u tarla bitkileri %3’ü sebze bitkileri %5’i meyvelik %2’si zeytinlik %2’si bağ alanları

Ülkemizde Arazi Kullanım Şekli Kullanım Şekli Alanı (Ha) Oranı (%) İşlenen Araziler 27,699,003 35,6 Nadaslı Kuru Tarım 16,793,000 21,5 Nadassız Kuru Tarım 5,815,000 7,5 Sulu Tarım 2,990,880 3,8 Bağ-Bahçe 1,058,637 1,4 Özel Bitkiler (zeytin vb) 1,042,152 1,3 Çayır-Mera Arazisi 21,745,690 28 Çayır 644,373 0,8 Mera 21,101,317 27,2 Orman, Funda-Çalılık 23,467,463 30,2 Orman 15,135,087 19,5 Funda-Çalı 8,333,376 10,7 Yerleşim Alanları 569,4 0,7 Diğer Araziler 3,212,175 4,1 Sazlık ve Bataklık 48,521 0,06 Irmak Yatakları 192,325 0,24 Sahil Kumulu 37,915 0,05 Kara Kumulu 2,481 0,03 Çıplak Kaya ve Molozlar 2,930,933 3,62 Su Yüzeyleri 1,102,933 1,4 GENEL TOPLAM 77,797,127 100

Toprak Varlığımız Toprak varlığı yönünden dünyanın sayılı büyük ülkeleri arasında bulunan Türkiye, bölgemizde Rusya’dan sonra 2., Dünya’da ise 12. sırada yer almaktadır. Sulanan arazi büyüklüğü bakımından Türkiye belli başlı dünya ülkeleri arasında 13. sırada, sulanan arazilerin tarım alanlarına oranı yönünden ise 20. sırada yer almaktadır. Topraklarının yaklaşık 2/3’ünde kurak ve yarı kurak iklim özelliklerine bağlı kalınarak tarım yapılan ülkemizde tarımsal üretimin göstergesi olarak hububat tarımı esas alınırsa, hububat ekim alanları büyüklüğü bakımından dünya ülkeleri arasında 6. sırada yer alan Türkiye’de hektara buğday veriminde 22. sırada yer aldığı görülür. Ülkemizde ürün verimi sulama ile 2-3 kat artırılabilmekte, elverişli koşullarla yılda 2-3 ürün alınabilmektedir.

TARIM REFORMU UYGULAMA ALANLARI Tarım Reformu Genel Müdürlüğünce; 2002 yılında 16 ilde 47 ilçede 1288 uygulama 2014 yılında 55 ilde 235 ilçede 3960 uygulama alanında çalışmalar yürütülmektedir. Arazi Kullanım Planlaması çalışmaları kapsamında; 2002 yılı sonuna kadar 353.000 ha alanda çalışma tamamlanmıştır. 2010 yılı sonu itibariyle 1.783.679 ha alanda çalışma tamamlanmıştır. Halen 113.364 ha alanda çalışmalar sürdürülmektedir.

Dünyadaki toprakların ancak %10’unda bitkisel üretim yapılabilmektedir.

TOPRAĞIN SÜRDÜRÜLEBİLİR KULLANIMI Toprak problemleri Arazi problemleri Asidik-bazik pH, Tuzluluk, Sodiklik, Az organik madde, Fazla-az kireç, Ağır-hafif tekstür, Drenajsızlık, Yanlış gübreleme, Erozyon, Sığlık Küçük ve parçalı, Fazla eğim, Taşlılık, Kuraklık, Amaç dışı kullanım, Yetenek dışı kullanım Sürdürmek sürdürülebilir sözlük anlamı devamlı fiil sıfat sürdürülebilirlik devamlılık Sürdürülebilir kavramı “bir sistemdeki enerji kaynağının yok olmaksızın dolaşımının sonsuza kadar devam ettirilmesi” Sürdürülebilirlik ‘gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye sokmadan, mevcut ihtiyaçları karşılama”

Fasulye + Şeker Pancarı + Buğday + Mısır (veya Ayçiçeği) Verim = T + T + İ + İ Normal Yanmış ahır gübresi Fasulye + Şeker Pancarı + Buğday + Mısır (veya Ayçiçeği)

Arazi Yetenek Sınıfları 9.4 Mil. ha Toplam: 77.8 Mil.Ha.

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK Yıllığı 2013 NÜFUSUMUZ ARTARKEN buğday ekim alanlarımız 13 yılda yaklaşık 1.58 milyon ha azaldı !

Toprak Kor. ve Ar. Kul. Kanunu ARAZİLERİMİZİ Böldük, Parçaladık 5403 Sayılı Toprak Kor. ve Ar. Kul. Kanunu 19

Sürdürülebilir tarımda başarılı olabilmek için 1. Toprakta bitki besin maddesi miktar ve dengesi 2. Toprak organik maddesinin korunması 3. Münavebe (suluda Fasulye + Ş.Pancarı + Buğday + Mısır (veya Ayçiçeği) 4. Kontrollü toprak işleme 5. Entegre zararlı ve yabancı ot mücadelesi 6. İnsan faktörü Verim = T + T + İ + İ

Sürdürülebilir Tarım Sistemi Toprak O.M. % Çiftlik gübresi Örtü bitkileri Azaltılmış toprak işleme Sürdürülebilir Tarım Sistemi Geleneksel Tarım Alternatif Uygulamalar Zaman, yıl 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Sağlıklı ve Kaliteli Toprak: Kolay drene olan, baharda çabuk ısınan, ekimden sonra kabuk bağlamayan, şiddetli yağışları kolay emebilen, bünyesinde iyi su tutabilen, çok az kesekli ve geçirimsiz alt tabaka içermeyen, derin, erozyon ve besin maddesi kayıplarına dirençli, toprak organizmalarını destekleyen, yüksek verim için fazla gübrelemeye ihtiyaç göstermeyen, iyi bir toprak kokusuna sahip, yüksek kaliteli ve verimli ürün alınabilen topraklardır. Topraklarımızın ortalama; %86.4’ü tınlı ve killi-tınlı bünyeye sahiptir %57.6’sı kireçlidir (%5’den fazla kireç) %85’inde pH 7’nin üzerindedir %64.5’i yetersiz organik madde içermektedir %64.4’ü fosforlu gübreye ihtiyaç göstermektedir %97.9’unda potasyum yeterlidir, ancak Ca yüksekliğinden K verilmekte. %50’sinde çinko, %27’sinde demir noksan %76’sı %6’dan fazla eğime sahiptir %72’si sığ ve çok sığdır.

Tarımsal üretim ve gıda güvenliği için toprak çok önemlidir. HEDEF; Gelecek nesillerin de ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için, bugün için var olan imkanlarını tehlikeye atmayan Sürdürülebilir Kalkınma’dır SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMANIN TEMELİ İSE; Toprak, hava ve su gibi doğal kaynakların doğru kullanımını esas alan üretime dayanmaktadır. Tarımsal üretim ve gıda güvenliği için toprak çok önemlidir. 24

Toprak sevgidir, candır, hayattır... Aşık Veysel toprağı insan biçimli olarak ele alıp şöyle der; Karnın yardım kazmayınan bel ilen, Yüzün yırttım tırnağınan el ilen, Gine beni karşıladı gül ilen, Benim sadık yarim kara topraktır. Şefkat ve merhamette güneş gibi ol, Kusur örtmede gece gibi ol, Cömertlikte akarsu gibi ol, Tevazuda toprak gibi ol, Hiddet ve asabiyette ölü gibi ol, Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol! TEŞEKKÜR EDERİM