EYLEMSİ (FİİLİMSİ)

(EYLEMSİLER) İSİM-FİİLLER (AD EYLEMLER) SIFAT-FİİLLER (ORTAÇLAR) FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER) İSİM-FİİLLER (AD EYLEMLER) SIFAT-FİİLLER (ORTAÇLAR) ZARF-FİİLLER (BAĞ-FİİL, ULAÇ)

Bilgisayarda oyun oynaması yasaklandı. Ateş olmayan yerden duman çıkmaz. Çocuk, koşarak arkadaşlarının yanına gitti. Güldürmek, onun işidir. Bu cümlelerdeki renkli sözcüklere dikkat edelim. Kırmızı renkli sözcükler, kip ve kişi almadan hareket bildirmektedir. Mavi renkteki sözcükler ise kip ve kişi alarak hareket bildirmektedir. Kip ekleri, eyleme bir zaman veya tasarı anlamı katar. İşte bu şekilde kip ve kişi eki almış eylemlere çekimli eylem denir. Eylemsi ise kip ve kişi eki almadan, mevcut eylemsi ekleriyle oluşturulmuş hareket bildiren sözcüklerdir. Ekler, mutlaka eylem durumundaki sözcüğe getirilir.

EYLEM ÇEKİMLİ EYLEM EYLEMSİ (FİİLİMSİ) Çok acı çekti. Acı çekmek gel- Çoktandır buralara gelmemiş. Karşıdan gelen adamı gördün mü? al- Kendine kitap alacak. Gün doğmadan neler doğar. vur- Arkadaşına vurmamalısın. Kapıya vurup kaçtı. kal- Bu akşam bizde kalın. Burada kalmak istemiyoruz. bul- Aradığını buldun mu? Bulunca haber veririm.

1. İSİM FİİL (AD EYLEM) Fiilin adı demektir. Fiil kök veya gövdelerine “–mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş” ekleri getirilerek oluşur. Yazmak, konuşmak, yemek, yazma... “Konuşmak bir sanattır.” Olumsuzluk eki –ma, -me ile isim-fiil eki olan –ma, -me karıştırılmamalıdır. Bu hafta işe gitme. (Olumsuz fiil) Tatile gitme hazırlıkları başladı. (İsim-fiil)

“-mak, -mek, -ma, -me” eklerini alan bazı kelimeler bir nesnenin adı olarak kullanılabilir. Ekmek, çakmak, yemek, tokmak, kıyma, sarma, kazma... Bu yıl tarlaya buğday ekmek istiyorum. (isim-fiil) Bakkaldan üç ekmek aldı. (İsim) “-iş” ekini alan bazı kelimeler isim-fiil, isim ve (kip eki alarak) fiil görevinde kullanılabilir. Yurda giriş işlemleri başladı. (İsim-fiil) Binanın girişi çok berbattı. (İsim) Hiç çekinmeden rakiplerine girişti. (Fiil)

2. SIFAT FİİL (ORTAÇ) Fiilin sıfata dönüştürülmüş şeklidir. Fiil kök veya gövdelerine “–an, -en, -ası, -esi, -maz, -mez, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür, -dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş” ekleri getirilerek yapılır. Sıfatların her zaman bir ismi nitelediği gibi sıfat-fiiller de genellikle bir ismi niteler. Tanıdık kişi, okumuş adam, çıkmaz sokak.... Sıfat-fiil ekini alan fiiller, nitelediği ismin düşmesiyle bazen isim göreviyle kullanılır. Bayrama katılan öğrencilere izin verildi. (Sıfat-fiil) Bayrama katılanlara izin verildi. (İsim)

Sıfat-fiil ekleriyle kip ekleri karıştırılmamalıdır. Görünmez kaza diye buna denir. (Sıfat-fiil) Buradan bizim ev görünmez. (Fiil) Sıfat-fiil eklerinin olumsuzları da yaygın olarak kullanılır. Görmemiş adam, olmayacak iş “-dık, -acak” sıfat fiil ekleri, ünlü ile başlayan ekleri aldığında yumuşama olayı meydana gelir. Babamın tanıdığı kişiler geldi.

SÖZCÜK SIFAT FİİL ÇEKİMLİ FİİL Ölmüş eşek, kurttan korkmaz. Dün gelmişler buraya. Girmiş, eskimiş bir barakaya. Değerli eşyaları görünür yere koyma. Kalacak yerimiz yoktu. Bugün herkes burada kalacak. Bu, affedilmez bir hatadır. Geldik biz de yolun sonuna. Hep bilindik kişilerle iş yapardı.

3. ZARF FİİL (BAĞ EYLEM, ULAÇ) Fiil durumundaki sözcüğe “-ıp, -ip, -up,-üp, -arak, -erek, -dıkça, -dikçe, -dığında, -diğinde, -duğunda, -düğünde, -alı, -eli, -ınca, -ince, -unca, -ünce, -madan, -meden, ...-a...-a, ...-e...-e, -maksızın, -meksizin, -ken, ...-r...-mez, -casına, -cesina, -asıya, -esiye” eklerinin getirilmesiyle elde edilir. Zarf fiiller, fiillerin durumunu ve zamanını belirtir; iki farklı cümleyi birbirine bağlayabilir. Sandallara binip gittiler. Borcumu bitirir bitirmez bir kitaplık yaptıracağım. İnsanoğlu dünyaya ağlayarak gelir, ağlatarak gider. Önündekileri ite kaka ilerlemeye çalışıyordu. Ara vermeden, soluk almadan anlatıyordu. Durmaksızın anlatıyor, anlatıyordu. Onu ölesiye seviyorum, diyordu.

Çalış………öğrenen öğrenciler başarıyor. Sessizce otur………dinlemelisiniz. FİİLLERE UYGUN EKLERİ EKLEYEREK ZARF-FİİL YAPALIM: Çalış………öğrenen öğrenciler başarıyor. Sessizce otur………dinlemelisiniz. Erkenden ödevini yap……yattı. Bugün bil………gelmedi. Bil…………konuşma bil…………söyle. Atatürk’ü tanı…………sevdiler, anladılar. Konuşmayı öğren…………… hiç susmadım. Sen gel…………saat kaçtı? Öğretmenle konuş…………beni de hatırlat.

O gelince işler düzelir. Su akan yeri gösterir misin? FİİLİMSİ İSİM-FİİL SIFAT-FİİL ZARF-FİİL O gelince işler düzelir. Su akan yeri gösterir misin? Çıkmadık candan umut kesilmez. Ben gelmeden evden çıkmayın. Okula yürüyerek gidiyor. Bize dolma yemeye gelmişler. Görüş açısı daralıyor. Olmamış meyveleri yemeyin. Onu ölesiye seviyormuş.

Kar sabahtan beri durmuyor. Aşağıda ayrı ayrı verilen cümleleri fiilimsi ekleri kullanarak tek cümle haline getiriniz. 1. Cümle 2. Cümle Tek Cümle Pencereyi açtı. Evi havalandırdı. Parmağı kesilmiş. Kan akmış. O oyun oynuyordu. Ben ders çalışıyordum Kar sabahtan beri durmuyor. Sürekli yağıyordu. Ben zili çalacağım. Sen hemen kapıyı aç. Okula gittim. Sınava girdim.