İŞ YAŞAMI VE ETİK Yrd.Doç.Dr. İrem Ersöz Kaya Mersin Üniversitesi Tarsus Teknik Eğitim Fakültesi

Felsefe ve Etik Etik sözcüğü en yalın tanımıyla karakter, davranış, alışkanlık, gelenek gibi anlamlara gelen Yunanca “ethos” sözcüğünden türetilmiştir. Felsefenin ahlaki değerleri inceleyen bir dalıdır. Yanlışı doğrudan ayırabilmek amacıyla ahlâk kavramının doğasını anlamaya çalışır.

Bir Felsefe Disiplini: Etik Felsefe disiplinine adını veren Aristoteles, siyasetçilere yol göstermek amacıyla kaleme aldığı Nikomakhos ile etiğin, bir disiplin olarak araştırılmasına yol açmıştır. Felsefenin bu dalı, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, kuralları, doğru yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştırır.

Ahlak Ahlak Arapça “hulk” kökünden gelmektedir. İngilizce karşılığı olan “moral” ise Latince “mos” sözcüğünden türetilmiştir. Gelenek, görenek ve alışkanlık anlamına gelmektedir.

Ahlak ve Etik Etimolojik olarak baktığımızda “etik” ve “ahlak” arasında bir anlam farkı yoktur. Ancak kullanımlarına göre farklı şeyleri nitelerler: Ahlak, göreli, toplumdan topluma, toplum içindeki farklı gruplara, bu grupların dinsel, cinsel, etnik kimliklerine göre, değişen yazılı olmayan insanlar arasında uyulması gereken kurallara işaret eder. Etik ise bu tür davranışları felsefi olarak inceleyen, açıklayan ve değerlendiren bilim dalıdır. Daha soyut kavramlara dayalı, daha evrensel ve genel geçerliliğe sahip bir karakter taşır.

Etik Etik, insana ne yapması ya da ne yapmamasını öneren bir dizi değerler bütünüdür. Bu değerleri dört kümede incelemek mümkündür: Ödevler Erdemler İlkeler toplumun çıkarları

Ödev, Erdem, İlke ve Toplum Çıkarları Ödev, kişinin işgal ettiği rolden beklenen davranışlardır. Erdem, iyi bir insanı tanımlayan özelliklerin tümüdür. İlke, davranışları biçimlendiren temel düşüncelerdir. Toplumun çıkarı ise toplumun genelinin yararına olan her türlü eylemdir.

İŞ YAŞAMI VE ETİK İş etiği, son yıllarda tüm dünyada yaygınlaşan bir kavramdır. İş yaşamındaki, karlılık, imaj, rekabet avantajı vb. ile olan yakın ilişkisi dolayısıyla, işletmeler ve çalışanlar için önemi de gittikçe artmaktadır. Üzerinde araştırmalar yapılan bir konu haline gelmiştir.

İŞ ETİĞİ İş etiği, iş ile ilgili değerlerin, normların ve kuralların toplumsal sorumluluk ruhuna uygun olarak geliştirilmesi süreci olarak tanımlanabilir. İş yaşamındaki yasaları, sorumluluk ilkelerini ve paydaşlar ile ilişkileri içerir. İş ortamında ortaya çıkan ahlaki ikilemleri incelemek ve çözmek için etik ilkeleri uygulama disiplinidir.

İŞ ETİĞİ KAVRAMLARI Etik ilkeleri: bir örgüt içinde etiğin kurumsallaşması için, örgütün genel değerler sistemi ve amaçlarını tanımlayan, verilen kararların bu ilkelere uygunluğu için rehberlik eden mekanizmadır. Mesleki etik: Belirli bir meslek grubunun, mesleğe ilişkin olarak oluşturulup, koruduğu; meslek üyelerine emreden, onları belli bir şekilde davranmaya zorlayan; kişisel eğilimlerini sınırlayan; yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan; meslek içi rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür.

İŞ ETİĞİ KAVRAMLARI Örgütsel etik: yasal bir çerçevede iş görenlerde aynı  aynı tür davranışların yerleştirilmesini sağlayan, örgütün topluma karşı yerine getirmeyi üstlendiği hizmetleri sağlarken bazı toplumsal sorumluluklarını da üstlendiğini gösteren ilkeler dizisidir. Yönetsel etik: Yönetsel kararların verilmesinde tutarlı, tarafsız ve gerçeklere dayalı olmayı; bireylerin varlık ve bütünlüğüne saygıyı; herkes için en iyi olacak eylemlerin seçilmesini ve eylemlerde adalet, eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, sorumluluk, saygı, açıklık gibi evrensel değerleri temel almayı sağlayan, yöneticilere eylemlerinde yol gösteren davranış ilkeleridir.

İŞ ETİĞİNİN FONKSİYONU İş etiği, işletmenin çıkar gruplarıyla güvene dayalı ilişkiler kurabilmesi, topluma ve çalışanlarına karşı olumlu imaj sağlaması performansını artırması sosyal yenilenme potansiyelini yükseltmesi Uzun dönemde rekabet üstünlüğü kazanması toplumsal beklentileri karşılaması açısından önemli rol oynayabilir.

Kamu Yönetiminde Etik Kamu yönetiminde etik, kamu görevlilerinin karar alırken ve kamu hizmetlerini yürütürken uymaları gereken dürüstlük, tarafsızlık, saydamlık gibi ahlaki değerler ve ilkeler bütünüdür.

Temel Kavramlar Kamu Kurumu dendiğinde halka hizmet götüren devlet organlarının tümü anlaşılır. Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan, hizmet üreten ve hizmet verenlere Kamu Çalışanı denir ve bu hizmet Kamu Hizmeti olarak isimlendirilir. Kamu yararı; kamu kurum ve kuruluşların yetkilerini ve kaynaklarını halkın yararına kullanmasıdır.

Tarihsel Örnekler-1 Kamu yönetiminde etik uygulamalarının ilk örneklerini antik Yunan kent devletlerinde görmek mümkündür. Örneğin, Atina kent-devletinde kamu hizmetine alınan kamu görevlileri işe başlamadan önce kenti, kendilerine teslim edildiğinden daha da ileri götürmek adına bir yemin etmekle mükellef kılınmışlardır. Yemin metninde kamu görevlilerinin, görevlerini yaparken başkalarına karşı dürüst, saygılı ve hoşgörülü olmaları gerektiği yönünde ifadeler yer almıştır.

Tarihsel Örnekler-2 Doğu Mezopotamya’da Persliler tarafından kurulan ve tarihin bilinen ilk kent-devletlerinden biri olan Susa kentinde ise, kamu görevlilerinden etik değerlere uygun davranmaları yasal bir zorunluluk olarak belirlenmiştir. Örneğin, bu dönemde kamu görevlilerinin yalan söylemeleri yasaklanmış ve suç olarak kabul edilmiştir. Yöneticilerin etik davranışları her türlü yönetsel uygulamanın ruhunu oluşturmuş; adalet ve eşitlik ilkeleri kamu hizmetinin temeli haline gelmiştir.

Tarihsel Örnekler-3 Tarihsel süreçte uygulama bakımından sistematik etik uygulamalarının Selçuklu Medeniyetinin unsurlarından olan Ahilik örgütünde görülmektedir. Ahilik, 13. yüzyılda Anadolu'da yasayan Türklerin, esnaf ve sanatkârlarının birliğini, çalışma ilkeleri ve usullerini oluşturan, çok yönlü bir sosyo-ekonomik Türk kurumudur. Ahi Örgütüne üye olan esnaf ve sanatkarların uymaları gereken bir dizi ahlak ve is kuralları vardı. Uyulmaması durumunda ağır cezalar da öngörülmüştü.

Tarihsel Örnekler-4 Geleneksel Osmanlı toplumsal düzeninde önemli işlevler yüklenmiş olan Loncaların başında bulunan yöneticilerinin (Kethüda), kanun gereği etik değerlere bağlı kalmaları zorunlu tutulmuştur. Kethüdanın, görevi esnasında,her hangi bir şekilde kötü bir tutum ve davranış içerisine girdiği tespit edilirse görevinden alınması yönünde yaptırımlar uygulanmıştır.

KAMU YÖNETİMİ ETİĞİNİN ÖNEMİ Kamu yönetimi etiğinin uygulanması, İyi davranışta bulunma ve kötü davranışlardan kaçınma konusunda, kamu görevlilerine rehberlik etmesi, Kamu kurumlarındaki yönetsel davranış standartlarını yükseltmesi, Değerlerin çatıştığı durumlarda karar vericilere ve uygulamacılara yol göstermesi, Sosyal dokuyu, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi ve hukuk devletini güçlendirmesi, Kamu hizmetlerinin maliyetini düşürmesi ve kalitesini yükseltmesi açısından oldukça önemlidir.

Kaynaklar Murat Özdemir (2008) “Kamu Yönetiminde Etik”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 7, 179-195. Çetin Bektaş ve Ali Köseoğlu (2008) “İş Etiği ve İş Etiğinin Yayılım Süreci”, SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 13, 1, 145-158. İnayet Pehlivan Aydın (2002) “Yönetsel, Mesleki ve Örgütsel etik’’, Pegem A Yayıncılık. John R. Boatright (2003) ”Ethics and the conduct of Business’’, Prentice Hall New Jersey.

Kurallar ve /veya normlar, belirli bir durumda ne yapmamız gerektiğini bilmiyorsak, bulamıyorsak, kendimizi ve eylemimizi meşrulaştırmamızı sağlar. Yaptığımızı, kuralar karşısında doğru kılar. Ama her durumda etik kılar mı?