V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU BÜYÜKŞEHİR TASARISI PERSPEKTİFİNDE YEREL YÖNETİMLERDE MALİ PAYLAŞIM Şerif ÖNER / Uşak Üniversitesi Haluk TANDIRCIOĞLU / Dokuz Eylül Üniversitesi 25. Kasım 2012 / ANKARA

Kamu yönetimine yön veren temel perspektif DEĞİŞİMİN YÖNETİMİ İÇİN V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Kamu yönetimine yön veren temel perspektif DEĞİŞİMİN YÖNETİMİ İÇİN YÖNETİMDE DEĞİŞİM (reformun aforizması)

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU DEĞİŞİM DÖNÜŞÜM ÇABALARI YENİ DEĞİL… (!) MEHTAP İÇ-DÜZEN KAYA MİRT

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Yerel Yönetimlerde Değişim ve Dönüşüm : Mevzuat 4749-Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (09.04.2002 ) 5018-Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (24.12.2003) 5216-Büyükşehir Belediyesi Kanunu (23.07.2004) 5302-İl Özel İdaresi Kanunu (13.07.2005) 5393-Belediye Kanunu (13.07.2005) 5355-Mahalli İdare Birlikleri Kanunu (11.06.2005) 5366-Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması Kanunu (05.07.2005) 5747-Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması Kanunu (22.04.2008) 5779-İl Özel İdareleri ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun (02.07.2008) 6306-Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun (6.5.2012)

Yine ve Yeniden Yerel Yönetimlerde Değişim Dönüşüm … V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Yine ve Yeniden Yerel Yönetimlerde Değişim Dönüşüm … Yeni Büyükşehir Tasarısında Dönüşüm ve Değişimler

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Büyükşehir Tasarısında Yapısal Dönüşümler (I) 1. On üç Büyükşehir; Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa, Van. Toplam 29 Büyükşehir. 2. Büyükşehir belediye sınırı = İl mülki sınırı 3. 29 Özel İdare, 1591 Belde, 16.082 Köy kapanıyor. 4. Beldelerin % 80.4’ü, Köylerin % 46.7’si kapanıyor. 5. Türkiye topraklarının % 51.5’i büyükşehir alanı oluyor. 6. 56.525.820 kişi (nüfusun % 75.6’sı) BŞ’de yaşayacak. 7. Büyükşehirlerde 27 ilçe kuruluyor. BŞ ilçe sayısı: 170 8. Mahalli idare birlikleri tasfiye ediliyor. 9. Mahalle kurulma nüfus şartı: en az 500 kişi şartı 10. Kapatılan köylerde yerel vergi, harç muafiyeti (5 yıl). 11. Kapatılan köylerde içme suyu ücreti en düşük tarifenin %25'ini geçmeyecek (5 yıl). 12. Geleneksel kültürel dokuya uygun mimari projeler.

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Büyükşehir Tasarısında Yapısal Dönüşümler (2) 13. Vali, Büyükşehir başkanlarına diplomatik pasaport 14. Büyükşehir, büyükşehir ilçe belediyeleri ve bağlı idareler, yatırım bütçelerinin en az % 10'unu 10 yıl süreyle yeni yerleşim yerlerinin altyapısına ayıracak. 15. Genel bütçe vergi gelirlerinin; %1,50’si büyükşehir dışındaki belediyelere (eski oran %2.85) % 4,50’si büyükşehir ilçe belediyelerine (eski oran: %2.50) % 0.0,5’i il özel idarelerine (eski oran: %1.15) 16. Büyükşehir sınırlarındaki genel bütçe vergi geliri tahsilat toplamından büyükşehir belediyelerine % 6 pay (eski oran: %5) 17. Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezi (YİK-M) 18. YİK-M GBV tahsilatından %0.25 pay verilecek

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Dönüşüm Öncesi ve Sonrası Sayılarla Yerel Yönetimler Toplam Büyükşehir İl Büyükşehir İlçe İlçe Merkezi Belde 2950 16 65 143 749 1977 1413 29 52 170 776 386 Toplam 34.395 köyden 16.082’si kapatılıyor Köy sayısı : 18.313 Yerel yönetim sayıları %47.8 azalıyor....

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU BÜYÜKŞEHİR TASARISINDA YEREL YÖNETİMLERE İLİŞKİN MALİ DÖNÜŞÜM

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Mali Dönüşümün Temel Aktörleri İl özel idareleri Büyükşehir belediyeleri Büyükşehir ilçe belediyeleri Normal belediyeler (İl, İlçe, Belde) Mali Dönüşümün Sağlandığı Mevzuat Belediye Yasası Belediye Gelirleri Yasası Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası Mali Dönüşüm İhmal Edilen (Dolaylı) Aktörleri Köy ve Mahalle

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Gözden Düşen/Çıkarılan İl Özel İdarelerinde Mali Dönüşüm (I) * GBVG tahsilât toplamının % 0,5’i pay verilecek (mevcut pay %1,15)

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Gözden Düşen/Çıkarılan İl Özel İdarelerinde Mali Dönüşüm (2) * % 0.5’lik payın dağılımı; - % 50’si illerin nüfusu % 10’u illerin yüzölçümü % 10’u illerin köy sayısı % 15’i illerin kırsal alan nüfusu % 15’i illerin gelişmişlik endeksi Gelişmişlik endeksine göre 5 il grubu (az’dan çok gelişmişe)

Belediyelerinde Mali Dönüşüm (1) V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU 2. İl İlçe Belde Belediyelerinde Mali Dönüşüm (1) Dönüşümün gerçekleştiği mevzuat * Belediye Yasası ** Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası *** Belediye Gelirleri Yasası

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU İl İlçe Belde Belediyelerinde Mali Dönüşüm (2) * Belediye Yasası … Yer Seçim Belgesi (Belediye Kanunu md.15’ek) Belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde kurulacak «elektronik haberleşme istasyonlarına» kent ve yapı estetiği dikkate alınarak «yer seçim belgesi» vermek belge karşılığında alınacak ücreti belirlemek. Belediyelere ait.. * Yetki B.Şehirlerde Büyükşehir Belediyesine ait.

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU İl İlçe Belde Belediyelerinde Mali Dönüşüm (3) ** Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası …   GBVG’den; 1. İl, İlçe, belde %1.50 pay (mevcut oran %2.85) 2. Denkleştirme Ödeneği % 0.1 pay (mevcut oran %0.1) (nüfusu 10.000’e kadar belediyeler için Maliye Bakanlığı hesabına)

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU İl İlçe ve Belde Belediyelerinde Mali Dönüşüm (4) ** Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası …   * %1.50’lik GBVG payının dağıtım kriterleri: Nüfus ve Gelişmişlik endeksi (mevcut kriterler değişmiyor) * %1.50’lik payın; - % 80’i nüfus - %20’si gelişmişlik endeksi (İl Bank tarafından belediyelere dağıtılacak) (mevcut dağılım değişmiyor: %80-%20) * İl belediyeleri gelişmişlik endeksine göre; a) en az’dan en çok gelişmişe ve b) eşit nüfusa göre 5 gruba ayrılıyor. (mevcut uygulama değişmiyor)

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Yeni Yasanın Öngördüğü GBVG’den Belediyelere Aktarılan Pay: Denkleştirme Ödeneği Denkleştirme ödeneği dağıtım esasları Mevcut Uygulama (5779) Yeni Yasanın Öngördüğü GBVG tahsilât toplamının %0.1’i Maliye Bakanlığına (belediyeler için) GBVG tahsilat toplamının %0.1’i Maliye Bakanlığına (Nüfusu 10.000’e kadar olan belediyeler için) % 0.1’in; - % 60’ı, nüfusu 5.000’e kadar belediyelere - %40’ı, nüfusu 5.001 – 9.999 arası belediyelere - % 50’si İl Bank’a - % 50’si İçişleri Bakanlığına (proje karşılığı) İl Bank’a aktarılan % 50’nin, % 65’i eşit şekilde, % 35’i nüfusa göre dağıtılır.

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU İl İlçe Belde Belediyelerinde Mali Dönüşüm (4) ***Belediye Gelirleri Yasası … 1. Harcamalara Katılma Payı - Bürokratik süreç revize ediliyor; Harcamalara katılma payı işlemlerinin “belediye meclis kararı” ile gerçekleştirilmesi hükmü getiriliyor. 2. Yer seçim belgesi ücreti: Belediye ve mücavir alan içinde elektronik haberleşme istasyonlarına ücret karşılığı yer seçim belgesi. (ek gelir)

Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyelerinde Mali Dönüşüm (1) V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU 3. Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyelerinde Mali Dönüşüm (1) Dönüşümün gerçekleştiği mevzuat * Belediye ve Büyükşehir Yasası **Belediye Gelirleri Yasası *** Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyelerinde Mali Dönüşüm (2) * Belediye ve Büyükşehir Yasası … - Yer Seçim Belgesi, Elektronik Haberleşme İstasyonlarına (Belediye Kanunu md.15’ek) * Yer seçim Belgesinde B.Şehirlerde, BŞ Belediyesi yetkili. ** Belediye Gelirleri Yasası … Harcamalara Katılma Payı - Bürokratik süreç revize ediliyor; katılma payı işlemleri için “belediye meclis kararı” .

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyelerinde Mali Dönüşüm (4) *** Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası … * Büyükşehir Belediyelerine % 6 (eski oran %5) (İl sınırları içindeki GVBG toplamından) * Büyükşehir İlçe Belediyesi %4.50 (eski oran :%2.50) (GBVG toplamından) * Büyükşehir Belediyelerine BŞ İlçe Belediyelere ayrılan %4.50’nin %30’u (eski oran %2.50’nin %30’u)

*** Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası … V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyelerinde Mali Dönüşüm (5) *** Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası … GBVG’den ayrılan Pay Büyükşehirlerde Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Paylaşımı % 5’in dağıtımı (5779) ► % 70’i doğrudan büyükşehire Kalan %30 büyükşehirler arasında Nüfusa göre   %6’nın dağıtımı (Büyükşehir tasarısı) % 60’ı doğrudan kalan % 40’ın % 70’i Nüfusa göre büyükşehire %30’u Yüzölçümüne göre büyükşehire

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyelerinde Mali Dönüşüm (6) *** Genel Bütçe Vergi Gelirleri Yasası … Büyükşehir İlçe Belediye Paylarının Dağıtımı * GBVG’den BŞ ilçe belediyelere %4.50’ pay verilir. * % 4.50’ den BŞB’ne ayrılan % 30 çıkarıldıktan sonra kalanın; - % 90’ı ilçe nüfusu - % 10’u ilçe yüzölçümüne göre dağıtılıyor. (ek yeni kriter: yüzölçümü) (mevcut uygulama) %2.50 İlçe nüfuslarına göre veriliyor. İlçe’de BŞB’ne %30 pay.

Genel Bütçe Vergi Gelir Dağılımının Büyükşehirlere Yansımaları (!) V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Genel Bütçe Vergi Gelir Dağılımının Büyükşehirlere Yansımaları (!)

Yüzölçümü… Dağılımı yapılmadan. V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Büyükşehir Belediyeleri GBV Tahsilat Rakamları ve Yaklaşık Payları GBVG tahsilâtı (2011) %5’lik pay (5779’a göre) % 6’lık pay (tasarıya göre) Artış (%5-%6) BŞB 251 Milyar TL 12.5 15 2.5 13 BŞB (yeni) 17.2 1 1.3 0.4 29 (toplam) 268.2 13.5 16.3 2.9 Doğrudan… Nüfus… Yüzölçümü… Dağılımı yapılmadan.

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU (Mevcut) Büyükşehrin Genel Bütçe Vergi Gelir Tahsilat Sıralaması (GİB 2011) İl adı Brüt Tahakkuk (TL) Brüt Tahsilat Tahsilat Nispeti (%) Her bir İlin Toplam Tahsilat İçindeki Payı (%) İlin 81 İl İçindeki Başarı Sırası İstanbul 141.938.457.866 124.174.618.574 87,48 43,65 1 Ankara 38.556.683.727 30.867.917.608 80,06 10,85 2 Kocaeli 36.991.697.129 34.661.130.133 93,70 12,18 3 İzmir 32.670.823.355 29.054.242.478 88,93 10,21 4 Bursa 9.401.557.233 7.916.617.205 84,21 2,78 5 Mersin 6.709.327.668 5.906.226.069 88,03 2,08 6 Antalya 5.490.643.465 4.080.273.030 74,31 1,43 7 Hatay 3.857.778.191 3.347.108.620 86,76 1,18 8 Adana 3.590.922.997 2.519.670.346 70,17 0,89 9 Tekirdağ 3.328.683.566 2.816.983.504 84,63 0,99 10 Konya 2.909.432.875 2.295.923.560 78,91 0,81 11 Eskişehir 1.705.442.684 1.405.791.272 82,43 0,49 20 Sakarya 1.543.463.773 1.120.657.306 72,61 0,39 21 29 BŞB GBVG (brüt) tahsilat toplamı ~ 268.2 Milyar TL dir Tahsilat sıralamasında Hatay 8. Tekirdağ 10. sırada.

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU %5 den %6’ya Toplumsal Maliyet ? 1. Büyükşehir yönetimlerine 2. Kent yaşamına olumlu katkı beklentisi var. Ancak… * % 1’lik artışın genel bütçe açığı üzerinde etkisi önem kazanmaktadır. * %1’lik artışın fırsat maliyeti genel bütçe açığı olarak ortaya çıkmaktadır…

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU İl Özel İdarelerine Kalkınma Ajansına İl Afet Acil Durum Müdürlüğüne ALTERNATİF ÜRETME ÇABASI mı… Yerelin Merkezileşmesi mi? Acaba ? Yönetsel Dönüşüm Değişim Altyapısı (?) soruların gölgesinde Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezi (YİK-M) Büyükşehirlerde, - yatırım ve hizmetlerin etkinliğinin sağlanması, izlenmesi - afet acil yardım hizmetlerinin koordinasyonu, - ilin tanıtımı, - (gerektiğinde) merkezi idarenin taşra yatırımlarının yapılması ve koordinasyonu - ildeki kamu kurumlarına rehberlik edilmesi, - Kamu kurumlarına hukuki destek sağlanması

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU Yatırım İzleme ve Koordinasyon Merkezi (YİK-M) GBVG’den %0.25 pay verilecek … 1. Maliye Bakanlığı payın; - % 60’ını eşit olarak doğrudan, - % 40’ı nüfusa göre dağıtacak 2. İl payının % 75’i valilik % 25’i kaymakamlıklara. 3. Kaymakamlık payının; - % 60’ı ilçelerin sayısına, - % 40’ı ilçelerin nüfusuna göre dağıtılacak. (GİB-2011 veri) GBVG brüt tahsilat toplamı 284.4 Milyar TL YİK-M’ne (% 0.25’in karşılığı) ~ 6.25 Milyar TL aktarılacaktır.

V. YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YÖNETİMİ FORUMU teşekkürler …