(Rehberlik Danışmanı) GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Murat CİVELEK (Rehberlik Danışmanı) http://www.rehberlik.biz.tr civelek.murat@gmail.com civelek_murat@yahoo.com

5. ÜNİTE BENLİK GELİŞİMİ

Ünite Analizi KPSS’de bu bölümden bazen 1 soru gelebilmektedir. Bu bölümdeki sorular genellikle bilgi veya örnek verilerek sorulan yarı bilgi sorusu şeklindedir. Ünite Analizi   2006 2007 2008 2009 2010 (E) 2010 (T) 2011 2012 2013 Benlik gelişimi 1 2

BENLİK GELİŞİMİ Benlik gelişimi bireyin kendisini, farklılıklarını algılaması ve değerlerini hissetmesi sürecidir. Yani kişinin kendisini değerlendirme sürecidir.  

Hümanist yaklaşım Gestaltçılardan ve Varoluşçu felsefeden etkilenmiştir. Hümanist yaklaşımın temsilcileri; Carl Rogers, Abraham Maslow, Combs’tur. Hümanist yaklaşım insanı ele alış açısından gerek davranışçılardan gerekse psikanalistlerden ayrılır. Davranışçılara göre, insan çevresel uyarıcılara karşı otomatik tepki veren pasif bir varlıktır. Birey doğuştan nötrdür. Birey çevreye göre şekillenir.   Psikanalistler göre, insan doğuştan tehlikeli ve yıkıcıdır. Oysa hümanistler bunu kabul etmez.

Hümanistler insanın özünde iyi olduğunu ve her insanın doğuştan getirdiği bu iyi potansiyelle çevresindekilerle işbirliğine yatkın, yapıcı ve güvenilir bir etkileşime girdiğini ve bu şekilde gelişimini sürdüğünü savunur. Hümanist yaklaşım bireysel özgürlüğe önem verir ve öğrenci merkezli eğitimi savunur. Birey çevrenin isteklerine göre değil, kendilerini gerçekleştirme eğilimlerine göre eğitim görmelidir.   Hümanist yaklaşımın temelini benlik kavramı oluşturur.

BENLİK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR MASLOW’UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ ROGERS’İN BENLİK KURAMI

CARL ROGERS’İN KURAMI Rogers’e göre benlik bilinci, kişinin kendisiyle ilgili algılarını ve düşüncelerini içerir. Rogers, görüşlerini eğitime uyarlayarak Teröpatik öğrenme kuramını geliştirmiştir. Carl ROGERS (1902-1987)

TERÖPATİK ÖĞRENME KURAMI İnsan gelişme ve kendini geliştirme gizil gücüne sahiptir. Bireyler çevrenin isteklerine ve beklentilerine göre değil, kendilerini gerçekleştirme eğilimlerine göre eğitim almalıdır. Yani her birey ilgi, yetenek ve özelliklerine göre ve özgür bir ortamda eğitim almalıdır. Eğitimde “öğrenmeyi öğretmek” temel alınmalıdır. Her insanın doğuştan getirdiği bir özbeni vardır. Bu özben iyiye yönelik ve güzeldir.

TERÖPATİK ÖĞRENME KURAMI Her insanın amacı mutlu olmaktır. Mutlu olan insan topluma faydalı olur. Bireyin mutlu olması, dünyayı kendi algılayış biçimine göre (fenomen alan), ilgi ve becerilerine göre yetiştirilmesine bağlıdır. Bireyi yalnızca dıştan değil içten de anlamak gerekir. Böylece bireyin iç dünyasını çözümlemeyi de ön planda tutmaktadır (Fenomenoloji).

ROGERS’E GÖRE BENLİĞİN YAPISI 1-) Özben (Gerçek benlik): Benliğin merkezini oluşturur. Biyolojik kökenli gerçek içsel yaşantıların kaynağıdır. İnsanların tümü özbenleri açısından bazı yönleri ile birbirlerine benzerlerken bazı yönleri ile de birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Yeme, içme cinsel gereksinmeler gibi fizyolojik özellikler, sevilme, güven duyma, başarılı olma gibi psikolojik özellikler açısından tüm insanlar birbirlerine benzerlerken, müzik, resim, sözel yetenekleri gibi kişisel güçler açısından da birbirlerinden farklıdır. Özben, yapı olarak “iyi” ye yöneliktir. Kötü olarak nitelendirilen tutum, düşünce ve davranışlar temel ihtiyaçların doyurulmaması ve engellenmesi sonucu oluşur.

ROGERS’E GÖRE BENLİĞİN YAPISI 2-) Benlik bilinci (Benlik tasarımı): Kişinin kendisi hakkındaki düşünceleri ve algılamalarıdır. Benlik tasarımı kişinin kendi görüşüne göre özelliklerinin, yeteneklerinin, duygu, düşünce, inanç ve tutumlarının dinamik bir görüntüsüdür.   Benlik tasarımı dinamik bir yapıya sahiptir, yani kişinin yaşantılarına bağlı olarak değişebilir. Kişinin benlik tasarımı gerçek yaşantılarına uygun olduğu sürece kişi kendisiyle uyumludur.

ROGERS’E GÖRE BENLİĞİN YAPISI 3-) İdeal Benlik: Bireyin olmak istediklerine ilişkin görüşleri onun ideal benliğini oluşturur. İdeal benlik bireyin sahip olmak istediği özellikleri anlatır. 4-) Benlik saygısı (özsaygı): Benlik bilinci ile ideal benlik arasındaki fark bize bireyin benlik saygısı hakkında bilgi verir. Eğer bu fark yüksekse benlik saygısı düşük, bu fark az ise benlik saygısı yüksektir.

Ayna benlik (ayna teorisi): Kişinin kendi benliğini başkalarının ona ilişkin düşünceleri, değerlendirmeleri ve ona yönelik tepkileri temelinde algılamasıdır. Bu teori “Başkalarının gözünde neysem, oyum!” şeklinde ifade edilir. Mesela; arkadaşları ve öğretmenleri tarafından sınavlardan düşük not alması nedeniyle “Başarısız öğrenci” olarak değerlendirilen bir öğrenci bir süre sonra kendini bu şekilde hissetmeye başlaması.

BENLİK GELİŞİMİ VE EĞİTİM İLİŞKİSİ Kişinin olumlu benlik bilinci geliştirebilmesi için koşulsuz sevgi/kabul ve empatik anlayış şarttır. Koşulsuz kabul ve sevgi, birey ne yaparsa yapsın, onun sevgiye ve saygıya layık olduğunu kabul eden anlayıştır. Anne-babalar ve öğretmenler çocukları anlamalı, onları kendi öznel yaşantıları içinde ve kendi dünyalarında bir bütün olarak değerlendirmelidir. Anne-babalar ve öğretmenler çocukları yargılamamalı, cezalandırmamalıdır ve çocuklarına “empatik” bir tavırla yaklaşmalıdırlar. Koşulsuz sevgiyle büyüyen kişilerin benlik anlayışları güçlü ve olumlu olur.

Olumlu benlik bilinci için bireylerin “koşulsuz kabul ve sevgi” içerisinde yetiştirilmeleri temel şarttır.

“empatik” yaklaşmaları çok önemlidir. Olumlu benlik bilinci için bireylerin birbirlerine “empatik” yaklaşmaları çok önemlidir.

BENLİK GELİŞİMİ VE EĞİTİM İLİŞKİSİ Rogers’e göre sağlıklı bir öğrenme ortamı demek; koşulsuz saygı, empatik anlayış, güven, saydamlık/içtenlik, dürüstlük, ödüllendirme ve demokratik bir sınıf ortamı demektir.

MASLOW’UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ Maslow her insanın değerli, kendine özgü, duyarlı ve iyiye yönelik bir özbene sahip olduğunu savunur. Olanaklar sağlandığında, her insanın doğuştan getirdiği gizil güçlerinin farkına varacağını ve eninde sonunda kendini gerçekleştireceğini savunur. A. MASLOW (1908-1970)

MASLOW’UN 1990 öncesi İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ

Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi yaygın olarak beş basamak şeklinde bilinmektedir. Ancak, 1990 yılından sonra Maslow’un eserleri incelendiğinde ihtiyaçlar hiyerarşisine; - bilişsel ihtiyaçlar (bilme ve anlama ihtiyacı) - estetik ihtiyaçlar - tümüyle insan olma ihtiyacı (yücelme, bilgeleşme, insanüstü olma ihtiyacı) İhtiyaçlarını eklediği görülmüş ve ihtiyaçlar hiyerarşisi 8 aşamalı olmuştur.

MASLOW’UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ Estetik ihtiyaçlar (Müzik, sanat) Bilişsel ihtiyaçlar (Bilme ve anlama) Saygınlık ihtiyaçları (Kendisine saygı, güven, başarı, diğerlerinin saygısı) Ait olma ve sevgi ihtiyaçları (arkadaşlık, aile, bağlanma duygusu) Emniyet ve güven ihtiyaçları (İş, sağlık, mülkiyet, aile, sosyal güvenlik) Biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçlar (nefes, yeme, içme, uyuma, cinsellik) Tümüyle insan olma ihtiyacı MASLOW’UN 1990 sonrası İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ Kendini gerçekleştirme

REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİMLE İLGİLİ ORTAK SORU 2013 KPSS Üçüncü sınıfa devam eden Ali, okulun rehber öğretmenine, “Öğretmenimiz sınıfta daha çok belli arkadaşlarımızla ilgileniyor. Beni görmezden geliyor. Ben de okula gelmek istemiyorum.” diyerek duygularını paylaşmıştır. Ali'nin okula gitmek istememesinin nedeni, Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi’ne göre aşağıdakilerden hangisiyle ilişkilidir? Güvende olma Başarılı olma Kendini gerçekleştirme Fizyolojik Ait olma

REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİMLE İLGİLİ ORTAK SORU 2009 KPSS Fakir bir ailede dünyaya gelen Cahit Bey, ekonomik sıkıntılar yüzünden çocuk yaşta çalışmaya başlar. Bugün büyük bir servete sahip olmasına karşın Cahit Bey çocukluğundaki yoksul günlere dönmekten korkar. Bu yüzden ilerleyen yaşına rağmen işiyle ilgili ekonomik gelişmeleri anlamaya ve mesleki bilgilerini artırmaya çalışır. Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisine göre, Cahit Bey’in yaşam biçimi öncelikle hangi ihtiyacını doyurmaya yöneliktir?   Fizyolojik ihtiyaçlar Güvenlik Bilme – anlama Saygı – saygınlık Kendini gerçekleştirme

Bu ihtiyaçlardan ilk 4 ihtiyaç (fizyolojik, güven, ait olma ve sevgi, saygınlık) temel ihtiyaçlar (hayatta kalma ihtiyaçları) son 4 ihtiyaç ise (bilişsel, estetik, kendini gerçekleştirme, tümüyle insan olma ihtiyaçları) üst düzey (gelişimsel) ihtiyaçlardır.

REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİMLE İLGİLİ ORTAK SORU 2012 KPSS Yapılan bir araştırmada; bakımevine getirilen terk edilmiş, yeni doğmuş bebeklerin bakıcılar tarafından beslenme, temizlik gibi günlük bakımlarının yapılmasına rağmen bazılarının yaşamadığı görülmüştür. İhtiyaç kuramına göre, gerekli bakımları yapıldığı hâlde bebeklerin yaşamlarını yitirmelerinin en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir?   Sevgi, ilgi görme ihtiyacı da hayatta kalma ihtiyaçlarındandır. Bakımevleri, bebeklerin gelişim özelliklerine göre düzenlenmemiştir. Bakımevleri, ait olma ihtiyacını karşılamada yetersizdir. Bebekler, kendilerini güvende hissetmemektedir. Bakımevleri, asgari koruma standartlarına göre düzenlenmiştir.

Maslow, insan güdülerinin evrensel bir hiyerarşisinin bulunduğunu savunur. Bu ihtiyaçlar hiyerarşisine göre, en alt basamaktaki ihtiyaç kısmen de olsa, giderildikten sonra bir üst basamaktaki ihtiyaç ortaya çıkar. O da giderildiğinde bir üst basamaktaki ihtiyaç ortaya çıkar. Yani bir üst düzeydeki ihtiyacın ortaya çıkabilmesi için, bir alt düzeydeki ihtiyacın giderilmesi gereklidir. Kendini gerçekleştirme güdüsü, diğer ihtiyaçlar giderilmişse ortaya çıkar.

REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİMLE İLGİLİ ORTAK SORU 2012 KPSS Oya Hanım tiyatroyu çok sever ve fırsat bulduğunda sık sık tiyatroya gider. Son zamanlarda işlerinin yoğunluğundan yeni bir oyuna gidememiştir. Bu yüzden, uzun zamandır tiyatroya gidememenin eksikliğini hissetmekte ve tiyatroya gitmenin bir fırsatını kollamaktadır. Oya Hanım’ın tiyatroya gitme ihtiyacı, hangi türden bir ihtiyaçtır?   Rahatlama Bilme, tanıma Yakınlık Estetik Saygınlık

REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİMLE İLGİLİ ORTAK SORU 2006 KPSS Maslow’a göre, gelişim süreci boyunca bir üst düzeydeki ihtiyacın ortaya çıkabilmesi, bir alt düzeydeki ihtiyacın giderilme derecesine bağlıdır. Buna göre, aşağıdaki ihtiyaçlardan hangisinin diğerlerinin hepsinden sonra ortaya çıkması beklenir?   A) Güvenlik B) Uyuma C) Yeteneklerini geliştirme D) Kabul edilme E) İlgi görme 

Kendini gerçekleştiren bireylerin özellikleri Kendini, başkalarını ve doğayı olduğu gibi kabul ederler. Gerçeği olduğu gibi algılayıp, içinde bulunduğu ortama kolayca uyum sağlarlar. Daha derin kişiler arası ilişkiler kurabilir. Olayları objektif algılayabilirler. Yaşamdan zevk ve doyum alırlar. Özerk olabilirler yani çevrelerinden bağımsızdırlar. Yaratıcıdırlar. Kendiliğinden doğal davranışlar sergilerler.

Kendini gerçekleştiren bireylerin özellikleri Kendileri dışındaki sorunlarla da ilgilenirler. Demokratik bir kişilik yapısına sahiptirler. Düşmanca olmayan bir mizah anlayışına sahiptirler. İnsanlarla birlikte olmaktan hoşlanırlar, fakat toplumsal kalıplara karşı çıkarlar. Yalnız kalabilme gücüne sahip olabilirler. Amaçlar ve araçlar arasındaki uygun ayrımları yapabilirler. Kültürün ve toplumun etkisine karşı direnebilirler. Sorumluluklar alabilirler.