T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI TEHLİKELİ MADDELERİN VE MÜSTAHZARLARIN SINIFLANDIRILMASI EĞİTİMİ Haydar HAZER İSTANBUL Nisan 2009

MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI VE ETİKETLENMESİ Madde Üreticileri veya İthalatçıları Madde SAE yönetmeliği ek-2 de var mı ? EVET HAYIR Ek-2 Sınıflandırma Bilgilerini ( tehlike sembolleri ve R-ibareleri ) kullan Madde İle İlgili Bilgi Topla -SNIF dosyaları -IUCLID dosyaları - Literatür bilgileri - Testler(Ek-3) - Fiziko kimyasal özellikler: SAE Ek-1 Bölüm 2 -Toksikolojik özellikler: SAE Ek-1 Bölüm 3, 4(CMR) - Ekotoksikolojik özellikler: SAE Ek-1 Bölüm 5 Kullanarak sınıflandırınız

MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI VE ETİKETLENMESİ (DEVAM) Madde SAE yönetmeliği ek-2 de Sınıflandırılmış mı ? EVET HAYIR Ek-2 Etiketleme Bilgilerini ( tehlike sembolleri , R-ibareleri ve S-ibareleri ) kullanarak Ek-1 Bölüm 7 ve Bölüm 8’e uygun etiketle Ek-1 Bölüm 6 dan uygun S-ibarelerini seç ve Ek-1 Bölüm 7 ve Bölüm 8’e uygun olarak geçici etiketle Maddeyi Ek-1 Bölüm 2,3,4,5 uygun sınıflandırdın mı?

Madde 5’de belirtilen tehlike kategorileri: SINIFLANDIRMA Madde 5’de belirtilen tehlike kategorileri: Patlayıcı Oksitleyici Çok kolay alevlenir Kolay alevlenir Alevlenir Çok toksik Toksik Zararlı Aşındırıcı Tahriş edici Hassaslaştırıcı Kanserojen Mutajen Üremeye toksik Çevre için tehlikeli

TEHLİKE SEMBOL VE İŞARETLERİ (EK-4) E Patlayıcı T+ Çok Toksik C Aşındırıcı O Oksitleyici T Toksik Xi Tahriş Edici F+ Çok Kolay Alevlenir Xn Zararlı F Kolay Alevlenir N Çevre İçin Tehlikeli

RİSK İBARELERİ (EK-5) R 1-Kuru halde patlayıcıdır. R 2-Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında patlama riski. R 3-Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında çok ciddi patlama riski. R 4-Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur. R 5-Isıtma patlamaya neden olabilir. R 6-Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır. R 7-Yangına neden olabilir. R 8-Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir.

RİSK İBARELERİ (EK-5) R 9-Yanıcı maddelerle karıştırıldığında patlayıcıdır. R 10-Alevlenir. R 11-Kolay alevlenir. R 12-Çok kolay alevlenir. R 14-Su ile şiddetli reaksiyon verir. R 15-Su ile temas halinde çok kolay alevlenir gazlar çıkarır. R 16-Oksitleyicilerle karıştığında patlayabilir. R 17-Havada kendiliğinden alevlenir. R 18-Kullanım sırasında alevlenen patlayan buhar- hava karışımı oluşturabilir. R 19-Patlayıcı peroksitler oluşabilir.

RİSK İBARELERİ (EK-5) R 20-Solunması halinde zararlıdır. R 21-Cilt ile temasında zararlıdır. R 22-Yutulması halinde zararlıdır. R 23-Solunması halinde toksiktir. R 24-Cilt ile temasında toksiktir. R 25 -Yutulması halinde toksiktir. R 26-Solunması halinde çok toksiktir. R 27-Cilt ile temasında çok toksiktir.

RİSK İBARELERİ (EK-5) R 28-Yutulması halinde çok toksiktir. R 29-Su ile temasında toksik gaz çıkarır. R 30-Kullanımı sırasında kolay alevlenebilir hale gelebilir. R 31-Asitlerle temasında toksik gaz çıkarır. R 32 -Asitlerle temasında çok toksik gaz çıkarır. R 33- Biriktirici etki tehlikesi R 34-Yanıklara neden olur. R 35-Ciddi yanıklara neden olur.

RİSK İBARELERİ (EK-5) R 36-Gözleri tahriş eder. R 37-Solunum sistemini tahriş eder. R 38 - Cildi tahriş eder. R 39- Tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etki tehlikesi. R 40-Kanserojenik etki için sınırlı delil. R 41-Gözde ciddi hasar riski. R 42-Solunması halinde hassasiyet oluşturabilir. R 43-Cilt ile temasında hassasiyet oluşturabilir. R 44-Kapalı ortamda ısıtıldığında patlama riski.

RİSK İBARELERİ (EK-5) R 45-Kansere neden olabilir. R 46-Kalıtımsal genetik hasarlara neden olabilir. R 48-Uzun süreli maruziyette sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 49-Solunması halinde kansere neden olabilir. R 50-Sucul organizmalar için çok toksiktir. R 51-Sucul organizmalar için toksiktir. R 52-Sucul organizmalar için zararlıdır. R 53-Sucul ortamda uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir.

RİSK İBARELERİ (EK-5) R 54-Flora için toksiktir. R 55-Fauna için toksiktir. R 56-Toprak organizmaları için toksiktir. R 57-Arılar için toksiktir. R 58-Çevrede uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 59-Ozon tabakası için tehlikelidir. R 60-Doğurganlığı azaltabilir. R 61-Doğmamış çocuğa zarar verebilir.

RİSK İBARELERİ (EK-5) R 62-Doğurganlığı azaltma olası riski. R 63-Doğmamış çocuğa zarar verme olası riski R 64- Emzirilen bebeklere zarar verebilir. R 65-Zararlı: Yutulması halinde akciğerde hasara neden olabilir. R 66-Tekrarlanan maruziyette deride kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir. R 67-Buharları uyuşukluğa ve baş dönmesine neden olabilir. R 68-Tedavisi mümkün olmayan etki olası riski

R-İBARELERİNİN KOMBİNASYONU (EK-5) R 15/29-Su ile temasında toksik ve kolay alevlenir gaz çıkarır. R 23/24/25-Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. R 26/27/28-Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. R 36/37/38-Gözleri, solunum sistemini ve cildi tahriş edicidir.

R-İBARELERİNİN KOMBİNASYONU (EK-5) R 39/23/24-Toksik: Solunduğunda ve cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilerin görülme tehlikesi. R39/23/24/25-Toksik: Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi mümkün Olmayan çok ciddi etkilerin görülme tehlikesi. R 50/53-Sucul organizmalar için çok toksik, sucul ortamda uzun süreli ters etkilere neden olabilir.

GÜVENLİK İBARELERİ (EK-6) S 1-Kilit altında muhafaza edin. S 2-Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun. S 3-Serin yerde muhafaza edin. S 4-Yerleşim alanlarından uzak tutun. S 5-....... içinde muhafaza edin. (Uygun sıvı üretici tarafından belirlenir) S 6-....... içinde muhafaza edin. (İnert gaz üretici tarafından belirlenir) S 7-Kabı sıkıca kapatılmış halde muhafaza edin.

GÜVENLİK İBARELERİ (EK-6) S 15-Isıdan uzakta muhafaza edin. S 16-Tutuşturucu kaynaklardan uzakta muhafaza edin.– Sigara içmeyin. S 17-Yanıcı maddelerden uzakta muhafaza edin. S 18-Kap dikkatlice taşınmalı ve açılmalıdır. S 20-Kullanım sırasında yemeyin veya içmeyin. S 21-Kullanım sırasında sigara içmeyin. S 22-Tozlarını solumayın.

GÜVENLİK İBARELERİ (EK-6) S 25-Göz ile temasından sakının. S 26-Göz ile temasında derhal bol su ile yıkayın ve doktora başvurun. S 27-Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm giysiler derhal çıkarılmalıdır. S 28-Cilt ile temasında derhal bol ...... (üretici tarafından belirlenir) ile iyice yıkayın. S 29-Kanalizasyona boşaltmayın. S 30-Bu ürüne kesinlikle su eklemeyin. S 33-Statik elektrik boşalımlarına karşı önlem alın.

GÜVENLİK İBARELERİ (EK-6) S 35-Bu madde ve kabı güvenli bir biçimde bertaraf edilmelidir. S 36-Uygun koruyucu giysi giyin. S 43-Alevlenmesi durumunda .......... (boşluğa yangın söndürme ekipmanının tam tipini belirtin) kullanın. Eğer su, riski artırıyorsa ‘Kesinlikle su kullanmayın’ ifadesini ekleyin. S 46-Yutulması halinde hemen bir doktora başvurun, kabı veya etiketi gösterin.

Fiziko-Kimyasal Özelliklere Göre Sınıflandırma (Ek-1,Bölüm 2) SEMBOL- İŞARET-RİSK İBARESİ F+ F Yok O E Parlama noktası < 0 oC ve kaynama noktası ≤ 35 oC R12 Parlama noktası < 21 oC R 11 Parlama noktası ≤ 55 oC R 10 Su ile temasında çok kolay alevlenir gazlar çıkarır; hız > 1 l/kg/saat R 15 Havada kendiliğinden alevlenir R 17 Kolay Alevlenir Katılar Çok kolay alevlenir gaz R 12

Fiziko-Kimyasal Özelliklere Göre Sınıflandırma (Ek-1,Bölüm 2) SEMBOL- İŞARET-RİSK İBARESİ F+ F Yok O E - > 5% organik peroksit veya, Organik peroksitlerden elde edilebilir > 0,5% O2 ve > 5% H2O2 Diğer Oksitleyici maddeler R 7 R 8-9 Patlayıcı özellikler R1 R4 R5 R6 R9 R2 R3

Toksikolojik Özelliklere Göre Sınıflandırma (Ek-1, Bölüm 3) SEMBOL- İŞARET Toksikolojik Özellikler – Risk ibareleri Soluma LC50 -Gaz-buhar -aerosol Cilt Teması LD50 Yutma LD50 Tek Maruz Kalma Tedavisi Mümkün Olmayan Etki Uzun Süreli Maruz K Ciddi Hasar T+ 0,5 mg/l/4h 0,25 mg/l/4h R26 50 mg/kg R27 25 mg/kg R28 R39/26/27/28 - T 2 mg/l/4hr 1 mg/l/4hr R23 400 mg/kg R24 200 mg/kg R25 R39/23/24/25 R48/23/24/25 Xn 20 mg/l/4hr 5 mg/l/4hr R20 2000 mg/kg R21 R22 R68/20/21/22 R48/20/21/22 Yok R67 R66

Toksikolojik Özelliklere Göre Sınıflandırma (Ek-1, Bölüm 3) SEMBOL- İŞARET Toksikolojik Özellikler –Risk ibareleri Göz Soluma Deri C Ph≤ 2 veya Ph≥11,5 MK < 3 dak. DT R35 MK< 4 sa. DT R34 Xn R42 Xi R36 R41 R37 MK< 4 sa.-24 sa.kalan deri İltihaplanması -R38 R43 MK:Maruz Kalma DT: Deri Tahribatı

İnsan Sağlığına Olan Özel Etkilere Göre Sınıflandırma (Ek-1, Bölüm 4) SEMBOL- İŞARET CMR – Risk ibareleri Kanserojen Mutajen Üreme Sistemine Toksik (Doğurganlık ) (Gelişimsel Toksisite ) T Kat 1,2 R45,R49 R46 R60 R61 Xn Kat 3 R40 R68 R62 R63 CMR: Kanserojen,Mutajen, Üreme Sistemine Toksik

Zararlı: Yutulması halinde akciğerde hasara neden olabilir. Xn R65 S62 Zararlı: Yutulması halinde akciğerde hasara neden olabilir. - > % 10 hidrokarbon - Düşük viskozite 1-3mm ISO kabında <30 sn akış zamanı 2- 40 oC de < 7x10-6 m2/sn kinematik viskozite - Yüzey gerilimi 25 oC < 33 mN/m

R66 ve R67 (Ek-1 bölüm 3) R 66-Tekrarlanan maruziyette deride kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir. Normal elleçleme ve kullanım sonrası pratik deneyimler R35-34-38 > R66 R 67-Buharları uyuşukluğa ve baş dönmesine neden olabilir. -Narkotik etkiler,letarji,refleks kaybı,kas koordinasyonsuzluğu gibi merkezi sinir sistemi deprosyonu belirtileri gösteren hayvan çalışmaları * Konsantrasyon≤ 20 mg/L/4 saat veya, ≤ 4 saat MK etki kosantrasyunu doymuş buhar konsantrasyonu oranı 20 oC ≤ 1/10 veya insan üzerindeki pratik deneyimler -R20-23-26, R68/20, R39/23, R39/26 > R67

Eko-toksikolojik Özelliklere Göre Sınıflandırma (Ek-1, Bölüm 5) SEMBOL- İŞARET Eko-toksikolojik Özellikler – Risk ibareleri Sucul Ortam Bitkiler Hayvanlar Toprak Organiz. Arılar Ozon N R50 Çok Toksik R51 Toksik R59 Tehlikeli Yok R52 Zararlı R53 Uzun süreli etki R54 R55 R56 R57

ÇEVRE İÇİN TEHLİKELİ Toksisite mg/L Balık 96sa.LC50 Su piresi (Dafniya) 48sa.EC50 Algler 72sa.IC50 Biyolojik Bozunma Biyolojik Bozunma Çözünmüş organik karbon testi 28 gün %70 O2 tüketilmesi/CO2 üretilmesi 28 gün %60 BOD5/COD (g/g) ≥ 0.5 Biyolojik Birikim BCF > 100 log P ow ≥ 3

Çevreye Olan etkilere Göre Sınıflandırma (Ek-1, Bölüm 5) LC50/EC50/IC50 C ≤1mg/L 1<C ≤10 mg/l 10<C ≤100 mg/l Biyolojik bozunma? evet hayır Biyolojik birikim: BCF > 100 veya Log P ow ≥ 3 evet/ Sınıflandırma N R 50 R 50/53 SY R51/53 R52/ 53 Not: suda çözünürlüğü < 1mg/l olan maddeler eğer:kolay bozunamıyorsa ve log P ow ≥ 3 ise(BCF>100) R 53 olarak sınıflandırılır. SY: Sınıflandırılamaz

Tehlike Sembolleri Önceliği Fiziko-kimyasal İnsan Sağlığı Çevre E T+ N O T F+ C F Xn Xi Öncelik Azalır

TEŞEKKÜRLER