Gençlik Dönemi ve Sağlık Yrd. Doç. Dr. Zeynep ŞİMŞEK Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Gençlik Dönemi ve Sağlık

Neden bazı insanlar ortalama 80-85 yaşına kadar sağlıklı yaşayabiliyor Neden bazı insanlar ortalama 80-85 yaşına kadar sağlıklı yaşayabiliyor? Neden bazı insanlar sık sık hastalanmıyor? Neden bazı çocuklar 5 yaşına bile gelmeden ölüyor?

SAĞLIK (Fiziksel-ruhsal-sosyal iyilik hali) Sağlığımızı koruma Tedavi olma Esenlendirme /rehabilitasyon

Koruyucu Sağlık Hizmetleri Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri İçme ve kullanma sularının sanitasyonu Katı ve sıvı atıkların zararsızlandırılması Hava kirliliğinin önlenmesi Sağlıklı barınma koşullarının temini Besin Sanitasyonu Vektör ve kemirici kontrolü “Gürültü, radyasyon, aydınlanma havalandırma” Sağlığa az ya da çok zararlı olabilecek kuruluşlar Mezarlıklar Turist Sağlığı Sağlıklı Çalışma koşulları/ergonomi Bağışıklama Kemoproflaksi Beslenme Erken Tanı Üreme Sağlığı Kişisel Hijyen Sağlık eğitimi Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri Çevreye Yönelik 3. basamak 2. basamak 1. basamak Koruyucu Sağlık Hizmetleri SAĞLIK HİZMETLERİ Esenlendirici (Rehabilitasyon ) Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri

GENÇLİK- DÖNEMİ (Yetişkinliğe Geçiş Dönemi) *Beslenme bozukluğu, *Sigara, alkol, uyuşturucu kullanımı, *Trafik kazaları, *Cinsel yolla bulaşan hastalıklar *Erken gebelikler, *İntihar/intihar girişimi *Suç işleme *Barsak parazitleri, *Basit guatr, sıtma vb. endemik hastalıklar

BESLENME  Vücudumuzda dakikada yaklaşık 10 milyon hücre ölür ve bir o kadarı da yenilenir. Ortalama 100 günde (beyin ve sinir hücreleri hariç) bütün vücudumuz yenilenir.Düzensiz kötü beslenme yenileme sistemini aksatır. Hastalıklara açık oluruz ve sık sık hastalanırız. Cilt canlılığını, tazeliğini kaybeder. Yorgunluk, çabuk yorulma, baş ağrısı yanı sıra düşünce ve hafıza sistemi bulanıklaşır.

Günde 8 saat uyuduğunuz halde; Yemek yeme alışkanlığımız zihinsel ve bedensel faaliyetlerimizi etkileyen unsurlardan biridir. Günde 8 saat uyuduğunuz halde; Kendinizi yorgun hissediyor, bedensel, zihinsel faaliyetlerinizde çabuk yoruluyor, hafıza ve düşüncenizde azalma görüyorsanız mutlaka yemek yeme alışkanlığımızı gözden geçirmeliyiz.

Yetmezliginde Görulen Davranış Bozuklugu Besin Ögesi Yetmezliginde Görulen Davranış Bozuklugu Thiamin Konfuzyon, koordinasyon bozuklugu, huzursuzluk, uyku bozuklukları, yorgunluk, unutkanlık, DEPRESYON) Riboflavin (DEPRESYON) Niasin Hassasiyet, baş agrısı, uykusuzluk, unutkanlık, konfuzyon, DEPRESYON), Pantotenik asit stres artması, anksiyete, yorgunluk, DEPRESYON Pridoksin (B6 Konvulsuyon, DEPRESYON B12 vitamini Anemi, periferal sinir sistemi dejenerasyonu, halusinasyon, hafıza kaybı, DEPRESYON) A vitamini Anemi C vitamini Halsizlik, yorgunluk, içe kapanıklık, DEPRESYON Demir Anemi, yorgunluk, halsizlik, baş agrısı, dopamin geçisinde azalma Kalsiyum Baş dönmesi, konfuzyon, tansiyon degişmesi Magnezyum Halsizlik, aşırı duyarlılık, Bakır Çinko Nöropsikiatrik bozukluklar Selenyum DEPRESYON Omega 3 yag asidi

BESLENME Büyüme-gelişme, üreme (fiziksel, ruhsal) Enfeksiyon hastalıklarına duyarlılık Zeka gelişimi Davranış bozukluklarıyla beslenme arasında son derece güçlü bir ilişki vardır.

Türkiye’de ölümlerin; Yaklaşık %39’u kalp-damar hastalıklarından, %13’ü kanserlerden ortaya çıkmaktadır.

Kronik hastalıklardan korunma Hastalıklardan korunmada başarı sağlayabilmek için, o hastalığa neden olan etkenleri bilmek ve bu etkenlerden korunmak gerekmektedir. Kronik hastalıkların etyolojisinde birden fazla neden olması ve çoğunlukla sosyal davranış ile ilgili olması nedeniyle kontrol edilmesi kolay değildir. Beslenme alışkanlığı, sigara, ve fiziksel aktivitenin bir çok kronik hastalıkta rolü vardır.

BESLENME Kanserlerin %80-90 oranında çevre faktörlü olduğu, bu oran içerisinde beslenmenin %35-70 oranlarında yer aldığı bilinmektedir. Beslenme ile en kuvvetli ilişki bulunan kanserler; Kolon, rektum, Prostat, Meme kanserleridir.

“Düzenli ve sağlıklı beslenmeye dikkat etmeliyiz” Yemek için yaşamamalı sadece yaşamak için yemeliyiz

Geçtiğimiz 50 yıllık süre içinde; Sigara tüketiminde gözlenen artış kalp-damar hastalıkları ve solunum sistemi kanserleri olmak üzere pek çok kronik hastalığın artışında en önemli faktördür. Toplumlar sanayileştiği ölçüde yaşam temposu hızlanmış, kişilerin beslenmeye ayırdıkları süre kısalmıştır. Lifli ve ve bol posalı besinlerin yerine, çabuk hazırlanan ve çoğunlukla hayvansal kaynaklı besinler tüketilmektedir.

Karbonhidratlar:Alt grupta yer alan ve sıklıkla tüketilmesi gereken gıdalardır. Karbonhidratlar pirinç, bulgur, makarna gibi tahıllardır.

Mineraller: Sağlıklı yaşam için gereklidir Mineraller: Sağlıklı yaşam için gereklidir. Mineraller (kalsiyum, bakır, iyot, demir, çinko vb.) sebze    ve meyvelerde bulunur, hücre korunması ve sağlıklı diş, kemik, cilt yapısı için önemlidir. Mineraller   ayrıca kalp ritmi, kan basıncı, vücuttaki sıvı dengesi gibi daha birçok düzenleyici fonksiyonlarda rol oynar.

Proteinler: Vücudun en etkili kalori yakıcı bölümü olan kas dokusunu güçlendirmek açısından çok önemlidir. Protein ette, süt ürünlerinde ve daha az olarak hububat  ürünlerinde bulunmaktadır.

Yağ-şeker: Yağ ve şeker, çok az tüketilmesi gereken gıdalardır Yağ-şeker:  Yağ ve şeker, çok az tüketilmesi gereken gıdalardır. Ancak A, D, E ve K vitaminleri gibi vücudumuz için önemli vitaminleri taşıma görevi yaptıklarından dolayı sağlığımız için yenilmesi de çok önemlidir. Sıvı ve katı yağlar, şeker ve tatlılar bu grupta yer almaktadır.

Dengeli Beslenme Önerileri: Doymamış yağ (tere yağ, kuyruk yağı) oranı yüksek besinleri daha az tüketin. Yeterli miktarda doymuş yağ (ay çiçek, mısırözü, soya, fındık, zeytin yağı) almaya dikkat edin. Yağlı kırmızı et yerine yağsız et, kuru baklagiller (nohut, mercimek, fasulye gibi) balık ve tavuk tercih edin.

Tuz tüketimi Gıdalardan aldığımız günlük tuz miktarı 6 gr.ı (bir tatlı kaşığı)  geçmemelidir. Bu miktara yemeklerden, ekmekten, içeceklerden aldığımız tuz miktarı dahildir. Tuz tüketimi ile yüksek tansiyon arasında ilişki bulunmaktadır.

Beslenme Önerileri Güne kahvaltınızı yaparak başlayın. Gece boyu gıda alımı olmadığından beyninizin sabah kalkınca enerjiye ihtiyacı vardır. Mümkünse yediklerinizi 3 ana öğün, 3ara öğüne bölün az ve sık beslenin.

Beslenme önerileri Tam olarak dolu mide sağlığımızın zaman içinde bozulmasına, erken yaşlanmaya neden olur. Midenizi katı gıdalarla doldurmayın. Katı gıdalarla dolu mide içeriğinin gerekli öz suyu her tarafa dengeli ulaştırması güçleşir ve sindirim zorlaşır.

Beslenme önerileri Zihinsel faaliyetlerin gerektirdiği enerji kaynaklarının en önemlilerinden biride meyvelerdir. Beynin oksijen dışındaki tek enerjisi glikozdur. Glikoz meyvelerde hazır halde bulunur. Diğer gıdalarla alınan şeker midede yakılarak glikoza çevrilir. Bu nedenle meyveleri aç karnına yemeliyiz. Meyveler yemeklerden 30 dakika önce veya 3 saat sonra alınmalıdır.Mide doluyken alınan meyveler midede kalıp besin değeri kaybolup orada mayalanacağı için bütün sindirim sistemimizi yorar.

MİKROBESİNLER (eser elementler ve vitaminler) VE KANSER Diyetteki antioksidanlar kansere karşı koruyucudur. 8 MB (B12, Folik asit, B6, niasin, C Vit, E vit, demir, çinko) eksikliğinin radyasyonun DNA’da yaptığı hasara benzer şekilde, tek veya çift DNA sarmalında kırılmalara neden olduğu gösterilmiştir. Eser elementler arasında özellikle selenyum ve çinko kanserden koruyucu ajanlar olarak kullanılmaktadır

MESAJLAR Günlük ihtiyacın %45-60’ı bitkisel yiyeceklerden sağlanmalıdır. Nişastalı ve şekerli yiyecekleri %10’un altında tüketilmelidir. Tuz alımı 6 gr’ın altına düşürülmelidir. Etin düşük ısıda bişirilmesi gerekir. Enerji alımı azaltılmalıdır. Beden kitle endeksi 18,5-25 arasında olmalıdır.

Barsak Florası ve Beslenmeye Etkisi Bedenin saglıgı pek çok etkenin etkisi altındadır. En önemli etken yeterli ve dengeli beslenmedir ancak yenilen içilen besinlerden uygun şekilde yararlanabilmek için barsak sistemimizin de çok iyi çalışıyor olması gerekir. Aşırı yaglı, şekerli ve tuzlu besinler barsak florasında degişmelere neden olurlar.

GIDA GRUPLARI VE GIDALARIN BESİN DEĞERLERİ Grup I. Süt ve sütten yapılan yiyecekler: Kalsiyum, riboflavin, B12, Niasin gibi B grubu vitaminler) Grup II. Et, yumurta, kuru baklagiller (Örnek proteinler): Protein, demir, B12, Niasin Grup III. Tahıllar ve ürünleri: Enerji kaynağı. B grubu vitaminler Grup IV. Sebze ve meyveler: Vitamin ve mineraller, riboflavin, folik asid, kalsiyum, demir, muz, patates (kalori ve potasyum) Grup V. Yağ ve şekerler: Tereyağ ve margarin (A ve D vit.) Pekmez (demir)

Besin Öğeleri

Sigaranın neden olduğu başlıca Hastalıklar Akciğer kanseri Gırtlak kanseri Yemek borusu ağız kanserleri Pankreas kanseri Mesane kanseri Böbrek kanseri Rahim ağzı kanseri Mide kanseri

Sigaranın neden olduğu başlıca Hastalıklar Koroner kalp hastalıkları Kronik obstrüktif akciğer H. Periferik arter tıkanma hastalığı Beyin damar hastalıkları

Sigaranın neden olduğu kalp damar hastalıkları Koroner kalp hastalığı riski 1 paket sigara içenlerde 1.5 kat 2 paket içenlerde 2 kat artmaktadır. Eğer sigaraya başlama yaşı 15 ve altındaysa risk 7 katına çıkmaktadır. Kasık-bacak arter tıkanıklarının % 98’inin nedeni sigaradır.

Sigranın neden olduğu diğer hastalıklar Solunum yolu hastalıkları: zatüre (%31’i) Bronşit-amfizem (%84’ü) Mide hastalıkları: Mide yemek borusu reflü hastalığı Mide ülseri duodenal ülserler

Sigaranın neden olduğu diğer hastalıklar Kronik tıkayıcı akciğer hastalığı Solunum fonksiyonları 2 yıl sigara içiminden sonra bozulmaktadır. Çeşitli ağız diş hastalıkları Sigaranın anne karnındaki bebeğe etkileri (erken doğum, düşük doğum ağırlığı, bebeğin ölümü)

Sağlık riskleri ve çevreye zararları Sigarada 4000 çeşit kimyasal madde vardır. Sigaranın zararlı etkileri pasif olarak sigaraya maruz kalanlarda gösterilmiştir. (özellikle çocuklarda)

Sigara ve Ölüm Sigara önlenebilir hastalıkların ve erken ölümlerin en büyük nedenidir. Sigara içen her 2 kişiden 1’i sigaraya bağlı nedenlerle ölmektedir. ABD’de her yıl 440 bin kişi sigaraya bağlı nedenlerle ölmektedir. İçilen her bir sigara hayatı 7 dakika kısaltır.

Düzenli fiziksel aktivitenin; kolon kanseri ve meme kanserine karşı koruyucu olduğu; Yetişkin nüfusun %20’ini etkileyen hipertansiyonun önlendiği,. Osteoporozisi azalttığı Stres, depresyon, anksiyete bozukluklarını azalttığı ve iletişimi geliştirdiği belirlenmiştir.