OTONOM SİNİR SİSTEMİ Yrd. Doç. Dr. Sefa Gültürk Fizyoloji Anabilim Dalı Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi sgulturk@cumhuriyet.edu.tr

Sinir Sistemi Merkezi Sinir Sistemi Periferik Sinir Sistemi -Beyin -Omurilik Periferik Sinir Sistemi Somatik somatik duyu, özel duyular iskelet kaslarının istemli kontrolü Otonom visseral duyu viseral organların istem dışı kontrolü Sempatik sinir sistemi Parasempatik sinir sistemi The Central Nervous System (CNS) The portion of the nervous system consisting of the bran and the spinal cord. Spinal Cord A collection of neurons and supportive tissue running from the base of the brain down the center of the back, protected by the spinal columns. The spinal cod produces some behaviors on its own, these spinal reflexes are automatic. As you read further consider how physical damage to the brain has effected persons like Michael J. Foxx or Christopher Reeves. Source: Kassin, S. (1998). Psychology, second edition. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. dr. sefa gültürk

Sinir Sistemi dr. sefa gültürk Merkezi Sinir Sistemi Bilgileri işler, yorumlar ve depolar, kaslara ve organlara emirler gönderir Periferik Sinir Sistemi MSS’e ve giren ve çıkan bilgileri taşır Otonom Sinir Sistemi Düz kasların, salgı bezlerinin kontrolü Beyin Omurilik Somatik İskelet Kaslarını Kontrol Eder Sempatik Savaş veya kaç reaksiyonu Parasempatik Sinir Sistemi Enerji korunur, sakin durum sürdürülür dr. sefa gültürk

Bütün düz kasları, kalbi ve salgı bezlerini innerve eden otonom sinir sistemi (OSS) iç ortamın belli sınırlar dahilinde sabit ve kararlı kalmasını sağlar. İsminden de anlaşılacağı gibi bu sistem isteğimiz dışında çalışmaktadır. Bu özelliği ile, somatik sinir sisteminden ayrılır. Somatik sistem ile OSS birbirinden tamamen bağımsız çalışan iki sistem değil, aksine elele vererek çalışan iki sistemdir. dr. sefa gültürk

Nöronlar Pregangliyonik (B tipi lifler) Hücre gövdeleri MSS’dedir Miyelinli aksonlar Otonom Sinir Sistemi gangliyonlarına gider Postgangliyonik (C tipi lifler) Hücre gövdeleri Otonom Sinir Sistemi gangliyonlarındadır Miyelinsiz aksonlar efektör bölgelere giderler dr. sefa gültürk

Otonom sinir sistemine ait son ortak yol dr. sefa gültürk

Somatik Otonom Somatik lifler Sinirler ve Pleksuslar İstemli kontrol İskelet kaslarını kontrol eder Hareketi uyarır İmpuls frekansı yüksek Otonom Visseral lifler Sinirler, gangliyonlar ve pleksuslar İstemsiz kontrol Düz kasları, salgı bezlerini, ve kalp kasını kontrol eder Hareketi uyarır veya baskılar İmpuls frekansı düşük dr. sefa gültürk

Parasempatik sistemin organizasyonu. A. Parasempatik pre ve postgangliyonik aksonların izlediği yollar. B. Parasempatik pre ve postgangliyonik aksonların özel organizasyonu. dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

Otonom ve Somatik Sinir Sistemlerinin Motor Nöronları dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

Otonom sinir sisteminin yapısı dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

Kurbağanın sempatik gangliyonlarındaki nikotinik, muskarinik ve peptiderjik sinapslar dr. sefa gültürk

Alfa adrenerjik etkiyi şöyle tanımlayabiliriz : Noradrenalin, adrenalin , izoproterenol sıralamasında etkinin yavaş yavaş azalması (NA  A >> I). Etkinin Alfa blokörler (fentolamin gibi) tarafından spesifik olarak bloklanması (Şekil B). Beta-adrenerjik etkinin farmakolojik özellikleri de şöyle özetlenebilir: Aynı dozda verildiklerinde izoproterenol en güçlü, noradrenalin ise en zayıf etkiye sahiptir. (I > A  NA). Diklorizoproteronol gibi (Şekil B) spesifik Beta-blokörler Beta- adrenerjik etkiyi bloklarlar. * A, B : Katekolaminler ve etkileri. Noradrenalin (NA), adrenalin (A) ve izoproterenol (l). " > " işareti daha etkili ve " = " işareti de eşit etkili anlamına gelmektedir. dr. sefa gültürk

A, B: İntraarterial adrenalin enjeksiyonundan sonra izole ve perfüze iskelet kasında kan akımına karşı alfa ve beta blokerlerin etkileri dr. sefa gültürk

Adrenal medulladan salgılanan adrenalinin çeşitli organlara etkileri dr. sefa gültürk

A-D, Periferal otonom sinir sisteminde nöroefektör ileti. A-C, Tavşan kulağındaki bir arterde bulunan düz kasa ait adrenerjik innervasyon B-D, vasdeferensin adrenerjik innervasyonu dr. sefa gültürk

Transmitter salgısının presinaptik kontrolü Transmitter salgısının presinaptik kontrolü. NA: Noradrenalin; ACh: Asetilkolin; : Alfa reseptörü; : Beta reseptörü; M: Muskarinik reseptör; Presinaptik bölgelerdeki kesik oklar aktivasyonu; devamlı oklar inhibisyonu göstermektedir. dr. sefa gültürk

Enterik sinir sisteminin organizasyonu Enterik sinir sisteminin organizasyonu. 1 ve 2, Peristaltik refleksle ilgili uyarıcı ve duraklatıcı yollar. 3, Prevertebral gangliyondaki sempatik postgangliyonik nörona gelen bir aferent kolleteral. dr. sefa gültürk

Otonom sinir sisteminin santral organizasyonu dr. sefa gültürk

Sempatik sinir sistemi = torakolumbar sistem III = okülomotor sinir: Edinger-Westphal çekirdeği VII = fasyal sinir, n. salivarius sup. IX = glossofaringeal sinir, n. salivarius inf. X = vagus siniri, dorsal vagal çekirdek, n. ambiguus Sempatik sinir sistemi = torakolumbar sistem T1 – L3 (veya L2) arası segmentler. Parasempatik sinir sistemi = kranyosakral sistem III, VII, IX ve X. kafa çiftleri ve S2-S4 arası segmentlerden kaynaklanır. dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

“Sempatik zincir gangliyonları” omuriliğe yakındır ve postgangliyonik aksonlar diyaframın üzerindeki organları kontrol ederler. “Prevertebral gangliyonlar” omuriliğin önündedir ve diyaframın altındaki organları kontrol ederler. Böbreküstü bezi medullasını doğrudan pregangliyonik lifler innerve eder. dr. sefa gültürk

SEMPATİK SİSTEM Sempatik zincir boyunca sempatik gangliyonlar arasında bağlantılar olduğu ve sempatik aktivasyonla böbrek üstü bezi medullası da uyarılarak kana epinefrin salgıladığı için sempatik yanıt kitleseldir. dr. sefa gültürk

Parasempatik yanıt kitlesel değil lokalizedir. PARASEMPATİK SİSTEM Pregangliyonik lifler organın yakınında veya içinde yer alan postgangliyonik nöronlarla sinaps yaparlar. Parasempatik yanıt kitlesel değil lokalizedir. dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

Sempatik ve Parasempatik Sinir Sisteminin Kimyasal İleticileri dr. sefa gültürk

Kolinerjik olan nöronlar Tüm pregangliyonik nöronlar, Parasempatik postgangliyonik nöronlar, Ter bezlerini innerve eden sempatik postgangliyonik nöronlar, İskelet kasındaki kan damarlarında sonlanan sempatik nöronlar. Postgangliyonik sempatik nöronların geri kalanı noradrenerjik’tir. dr. sefa gültürk

Asetilkolin ve noradrenalinin etki ettiği reseptörler dr. sefa gültürk

Gangliyonda nikotinik kolinerjik reseptör Hedef dokuda alfa1, alfa2, beta1, beta2, beta3 adrenerjik reseptörler. Alfa1 & beta1  eksitasyon Beta2  inhibisyon Alfa2  presinaptik olanlar transmitter salınımının inhibisyonu Gangliyonda nikotinik kolinerjik reseptör Hedef dokuda muskarinik kolinerjik reseptör dr. sefa gültürk

Parasempatik ve sempatik sistem etkileşimi Birçok dokunun parasempatik ve sempatik innervasyonu vardır. Parasempatik ve sempatik sistemler birbirlerine zıt etki gösterirler. Her iki sistem de tonik olarak aktiftir. Genellikle dokularda sistemlerden biri baskındır. dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

Parasempatik ve Sempatik Uyarılmanın Etkileri dr. sefa gültürk

Otonom Sinir Sistemi Sempatik Parasempatik Vücudu stresli acil durumlara yanıt vermeye hazırlar. Savaş veya kaç reaksiyonu Katabolik Parasempatik Vücudu sakinleştirir, acil durum geçtikten sonra işlevleri normal durumuna döndürür. Dinlenme ve sindirim Anabolik dr. sefa gültürk

Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç” Eye Heart Lungs Uyanıklık  (RF eşiği düşer) Pupilla  İskelet kaslarına kan akımı  Solunum frekansı ve solunum yolarının çapı  Kalp frekansı ve kan basıncı  Plazma glukoz ve serbest yağ asidi düzeyleri  (enerji) Sindirim  Deriye kan akımı  Digestion dr. sefa gültürk

Parasempatik Sistem Eye Lungs Heart Digestion Gevşeme Pupilla  Kalp frekansı ve kan basıncı  Solunum frekansı ve solunum yollarının çapı  Sindirim kanalına kan akımı  Glukozun glikojen olarak depolanması  Digestion dr. sefa gültürk

Periferik otonom sinir sistemindeki transmitterler dr. sefa gültürk

Göz Parasempatik Sempatik * İrisin radyal kası - kontraksiyon (1) = midriazis İrisin sfinkter kası kontraksiyon - = miyozis Silier kas yakını görmek hafifçe gevşetir (2) için kontraksiyon dr. sefa gültürk

Kalp Parasempatik Sempatik SA düğüm kalp hızı  kalp hızı (1) Kasılma gücü  (1) (yalnız atriumların) AV düğüm & His ileti hızı  ileti hızı (1) Purkinje sisteminde dr. sefa gültürk

Parasempatik Sempatik * Arterioller Deri, abdom. visera konstriksiyon (1) İskelet kası konstriksiyon (1) dilatasyon (2) dilatasyon (kolinerjik) Tükrük bezleri dilatasyon konstriksiyon (1) = sekresyon  = sekresyon  Pulmoner dilatasyon konstriksiyon (1) * Venler konstriksiyon (1) dr. sefa gültürk

Parasempatik Sempatik * Akciğerler Bronşial kas kontraksiyon gevşeme (2) Bronşial bezler sekresyonu  sekresyonu  dr. sefa gültürk

Uyarılma Parasempatik Sempatik * Mide & Barsak Motilite ve tonus   (2, 2) Sfinkterler gevşeme kontraksiyon (1) Sekresyonu   * Safra kesesi kontraksiyon gevşeme (2) ve kanalları dr. sefa gültürk

Uyarılma Parasempatik Sempatik * Mesane Detrusor kası kontraksiyon gevşeme (2) İnternal sfinkter gevşeme kontraksiyon (1) dr. sefa gültürk

Uyarılma Parasempatik Sempatik * Genital organlar Uterus değişken kontraksiyon (gebe, 1) gevşeme (gebe & gebe- olmayan, 2) Erkek cinsiyet organları ereksiyon ejakülasyon (1) dr. sefa gültürk

Uyarılma Parasempatik Sempatik * Deri Pilomotor kaslar kontraksiyon (1) Ter bezleri sekresyonu  (kolinerjik) (muskarinik reseptör) dr. sefa gültürk

Uyarılma Parasempatik Sempatik * KC glikojenoliz (1, 2) glukoneojenez * Yağ dokusu lipoliz (3) * Gözyaşı bezleri sekresyonu  * Böbrekten renin sekresyonu  * Pankreastan insulin & glukagon insulin & glukagon sekresyonu  sekresyonu  (2)  (2) dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk

Otonomik Farmakoloji Parasempatomimetik : Parasempatik sistem aktive olmuş gibi etki gösteren droglar Parasempatolitik : Parasempatik sistem inhibe olmuş gibi etki gösteren droglar Sempatomimetik : Sempatik sistem aktive olmuş gibi etki gösteren droglar Sempatolitik (adrenerjik bloker, adrenolitik) : Noradrenalinin etkisini bloke eden droglar dr. sefa gültürk

Otonomik Farmakoloji Parasempatomimetik : Asetilkolin hızla parçalandığı için az etkili Pilokarpin (muskarinik reseptörler) Metakolin (muskarinik ve nikotinik reseptörler) Asetilkolinesteraz inhibitörleri Neostigmin Fizostigmin dr. sefa gültürk

Otonomik Farmakoloji Parasempatolitik : Muskarinik reseptörlere etki ederek kolinerjik etkiyi kaldıranlar Atropin Skopolamin Nikotinik reseptörlere etki ederek gangliyon blokajı yapanlar Hekzametonyum dr. sefa gültürk

Otonomik Farmakoloji Sempatomimetik: 1 reseptörleri uyaranlar Fenilefrin Metoksamin 2 reseptörleri uyaranlar Klonidin  reseptörleri uyaranlar İsoproterenol Sinir uçlarından adrenalin serbestleten droglar Efedrin Amfetamin Tiramin dr. sefa gültürk

Otonomik Farmakoloji Sempatolitik (adrenerjik bloker, adrenolitik):  reseptör blokerleri Fentolamin Fenoksibenzamin Prazosin (1 blokeri) Yohimbin (2 blokeri)  reseptör blokerleri Propranolol (1 ve 2 blokeri) Atenolol (1 blokeri) Butoksamin (2 blokeri) dr. sefa gültürk

The Distribution of Parasympathetic Innervation Figure 16.8 dr. sefa gültürk

The Autonomic Plexuses Figure 16.9 dr. sefa gültürk

Summary: The Anatomical Differences between the Sympathetic and Parasympathetic Divisions Figure 16.10 dr. sefa gültürk

Visceral reflexes Visceral reflex arcs are the simplest function of the ANS Long reflexes (interneurons) Short reflexes (bypassing CNS) Parasympathetic reflexes govern respiration, cardiovascular function and other visceral activities dr. sefa gültürk

Visceral Reflexes dr. sefa gültürk

A Comparison of Somatic and Autonomic Function dr. sefa gültürk

Otonom sinir sisteminde bulunan önemli reseptör çeşitleri Asetilkolin (ACh) Reseptörleri Reseptör çeşidi Agonistleri Antagonistleri Bulunduğu yerler Muskarinik Muskarin Atropin Parasempatik Pilokarpin Skopolamin Efektör sistemler Karbamilkolin Nikotinik Nikotin Kürar Tetraetilamonyum iyonları İskelet kası son plağı ve otonomik gangliyon hücreleri Metakolin Hekzametonyum Pentolinyum Adrenerjik Reseptörler Alfa Norepinefrin Fenoksibenzamin Uyarılan sempatik Fenilefrin Fentolamin efektörlerin çoğu Metoksamin (kalp hariç) Beta İzoproterenol Propranolol Duraklatılan sempatik efektörlerin çoğu ve kalp Metoksifenamin Diklorizoproterenol Otonom sinir sisteminde bulunan önemli reseptör çeşitleri dr. sefa gültürk

ÖZET Sempatik, parasempatik ve enterik sistemlerden meydana gelen otonom sinir sistemi, somatik-motor sisteme paralel olarak çalışıp iç dengenin korunmasını sağlayan düzenleyici bir motor sistemdir. İç organlardan merkeze akan bilgi, otonom sinir sisteminde motor çıkışın hazırlanmasına katkıda bulunur. Otonom sinir sistemi çevrede meydana gelecek değişikliklere anında cevap verebilecek bir organizasyona sahiptir. dr. sefa gültürk

ÖZET Özellikle sempatik sinir ağı, çok yoğun ve yaygın bir yapıya sahiptir. Bu sayede vücut, olağan dışı uyaranlara karşı hızlı bir şekilde uygun cevaplar oluşturabilir. Otonom sinir sisteminde, ACh, adrenalin, noradrenalin gibi klasik transmitterlerin yanında çok sayıda biyoaktif peptit, nitrik oksit ve diğer transmitter maddeler rol alır. Bu maddelerden bazısı düzenleyici olarak görev yapar ve kolinerjik-adrenerjik sistemlerin etkilerini değiştirir. Böylece, hedef organ ve dokuların, amaca uygun fizyolojik aktiviteyi göstermeleri sağlanır. dr. sefa gültürk

dr. sefa gültürk