Yerel Yönetimler Maliyesi Doç.Dr.M.Umur Tosun

Yerel Yönetim Yerel nitelikteki ihtiyaçların en etkin biçimde karşılanması, bu ihtiyaçların yakından gözlemlenmesini ve gerekli hizmetlerin yaratılmasını zorunlu kılmaktadır. Yerel yönetim kuruluşlarının temel felsefesi, söz konusu kuruluşların yerel nitelikteki hizmetleri daha iyi belirleyebilecekleri ve daha başarılı bir şekilde hizmet görebilecekleri konusundaki inançtır.

Merkezden Yönetim İlkesi ve Adem-i Merkeziyet İlkesi Kamu hizmeti ve faaliyetlerinin ve kamu kudretinin merkezde toplanmasına merkezden yönetim ilkesi denir. Kamu hizmeti ve faaliyetlerinin ile kamu kudretinin çeşitli kısımlar arasında dağıtılması yerinden yönetim veya adem-i merkeziyet ilkesini oluşturmaktadır.

Yerel Yönetim Kuruluşlarının Hizmet Alanlarının Genişlemesi Park, bahçe, meydan, yol, köprü ve benzeri düzenlemeler, Şehir içi ulaşımla hizmetleri ile ilgili trafik düzenlemeleri, Yolların bakım ve onarımı, Bölgesel eğitim faaliyetleri, Yaşlı ve kimsesizlere yardım, Yerleşim ve konut ile ilgili sorunların çözümü, Yerel asayişin korunması, Temizlik, su vb.

Türkiye’de Yerel Yönetim Kuruluşları İl Özel İdareleri, Belediyeler, Köyler yerel yönetim kuruluşları, kamu hukuku tüzel kişisi niteliğindedir. Ülkemizde, merkeziyet ve adem-i merkeziyet sistemlerinin birleşmesinden doğan karma bir sistem uygulanmakta, yerel yönetim kuruluşları; görevleri, yetkileri, merkezi yönetimle olan ilişkileri, gelir ve giderleri kanunlarla düzenlenmiş bulunmaktadır.

Anayasanın 127.Maddesi Mahallî idareler; il, belediye veya köy halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir. Merkezî idare, mahallî idareler üzerinde, mahallî hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir.

Anayasanın 127.Maddesi (Devam) Mahallî idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacı ile, kendi aralarında Bakanlar Kurulunun izni ile birlik kurmaları, görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezî idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır.

Mali Paylaşım Hizmet ve gelirlerin bölüşümü ile ilgili bir kavram olup, mali tevzin, mali denkleştirme, gelir bölüşümü gibi terimlerle eş anlamı ifade etmektedir. Merkezi yönetim ve yerel yönetim bütçelerinde yer alan kamu harcamalarının ve bunları karşılamaya yönelik gelirlerin bu kuruluşlar arasındaki bölüşüm olayına “mali paylaşım (tevzin, denkleştirme)” denir.

İdari Vesayet ve Denetim Yerel yönetim kuruluşları kendi işlem ve hesaplarını denetlemek ve gerekli analizleri yapmakla yükümlü olmakla birlikte, yasaların verdiği yetki sınırları çerçevesinde, merkezi denetime de tabi tutulabilmektedir. İdari ve mali konularla ilgili olarak merkezi yönetimin yerel yönetim kuruluşları üzerindeki bu gözetim ve denetim hakkı ve uygulamasına “idari vesayet” denilmektedir.

İdari Vesayet (Devam) Merkezden yönetimin yerel yönetim sistemi üzerine kurulan idare ve kurumların girişim ve işlemlerini kanunlarla belirtilen sınırlar içinde kontrol etmek ve kararlarını bozabilmek yetkisi olarak tanımlanan idari vesayet; idari denetim, vesayet murakabesi terimlerle de ifade edilebilmektedir. İdari vesayet, idari bir kontrol olup idari makamlar veya idare mahkemeleri tarafından yerine getirilmektedir. Merkezi yönetim, yerinden yönetim kuruluşlarının kararlarını kabul ve iptal edebilir ya da yürütmesini durdurabilir.

Yerel Yönetim Kuruluşlarının Gelirleri Vergi hasılatının yerel yönetim kuruluşlarına bırakılması, Vergi koyma yetkisinin yerel yönetim kuruluşlarına bırakılması, Merkezi yönetim gelirlerinden pay verilmesi, Merkezi yönetimin yardımları, Mülk ve teşebbüs gelirleri, Bağışlardan meydana gelmektedir.

Yerel Yönetim Kuruluşlarının Gelirleri Kaynakların bir bölümü sürekli diğer bir bölümü ise arızi nitelik taşımaktadır. Vergi ve benzeri mali yükümlülükler ile teşebbüs gelirleri ve mülkten sağlanan iratlar sürekli gelir kaynakları iken; devlet yardımları, borçlanma gelirleri arızi niteliktedir. Merkezi yönetim bazı vergi gelirlerinin hasılatının tamamını veya bir bölümünü; nüfus, coğrafi büyüklük, ihtiyaç düzeyi dikkate almak suretiyle dağıtmak üzere yerel yönetim kuruluşlarına bırakmış olabilir.

Yerel Yönetim Kuruluşlarının Giderleri Konut, Çevre Sağlığı ve düzenlemesi, Kanalizasyon, Yerel sosyal hizmetler, Trafik, Şehir ve çevre planlaması, İtfaiye, Kütüphane,

Giderlerin Artış Nedenleri Hizmet götürülen nüfustaki artış, Toplumun demografik niteliklerindeki değişmeler, Toplumun tercih ve arzularındaki değişmeler, Gelirdeki değişmeler, Yerel yönetim hizmetlerindeki değişmeler, Girdilerin verimliliğindeki değişmeler, Girdilerin fiyatındaki değişmeler, Üretim fonksiyonundaki değişmeler.

Yerel Yönetim Kuruluşlarının Bütçeleri İl özel idaresi, belediye, bağlı idare ve birliklerin bütçesi, mali yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin veren bir meclis kararıdır. Mali yıl bütçesi, stratejik plan ve performans programları dikkate alınarak izleyen iki yılın gelir ve gider tahminleri ile birlikte görüşülür ve değerlendirilir. Bütçe, kurumların plan ve programlarının gerekleri ile fayda ve maliyet unsurları göz önünde tutularak verimlilik, tutumluluk ilkeleri ile uluslararası standartlara uygun olarak hazırlanır ve uygulanır. Bütçe; gider, gelir ve finansmanın ekonomik sınıflandırması bölümlerinden oluşur.

Yerel Yönetim Kuruluşlarının Bütçe Hazırlık Süreçleri Mali hizmetler birimi, diğer birimlerden gelen gider tekliflerini birleştirip, gelir bütçesini ve izleyen iki yılın gelir tahminlerini hazırlayarak, bütçe ilke ve hedefleri doğrultusunda kurumun bütçe tasarısını oluşturur. Birimlerden gelen ayrıntılı harcama programları da dikkate alınmak suretiyle kurumun ayrıntılı harcama programı ve finansman programı hazırlanarak bütçe tasarısına eklenir. Üst yönetici tarafından gerekli inceleme ve düzeltme yapıldıktan sonra bütçe tasarısı, belediye ve bağlı idarelerde Ağustos ayının sonuna kadar, il özel idarelerinde ise Eylül ayının ilk iş günü encümene havale edilir.

Yerel Yönetim Kuruluşlarının Bütçe Hazırlık Süreçleri Encümene havale edilen bütçe tasarısı incelenip encümen görüşü ile birlikte en geç Eylül ayının son haftası içinde üst yöneticiye verilir.