YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK BİRİMİ ÖĞRENME BOZUKLUKLARI İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK BİRİMİ

ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ Ülkemizde henüz az tanınmış bir bozukluk olan “özgül öğrenme güçlüğü” zihinsel gelişim devam etmesine karşın, okuma yazma, aritmetik ve diğer akademik işlevlerde ortaya çıkan yapısal ve gelişimsel bir sorundur. Bu bozukluk okul çağı çocuklarının %10-20’sinde görülmektedir. Özgül öğrenme bozukluğu olan çocukların %20-25’inde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) görülmektedir.

ÖĞRENME BOZUKLUĞU NEDİR? Öğrenme: algılama, organize etme, depolama ve gerektiğinde bilgiyi göstermeyi içeren bilginin kazanılması işlevidir. Öğrenme süreci: Girdi →bütünleme → bellek → çıktı süreçlerini oluşturmaktadır. Öğrenme sürecinde belirtilen bu aşamalardan bir veya birkaçında sorun yaşanırsa öğrenme güçlüğü ortaya çıkabilir.

Şimdi Bu Sorunları İnceleyelim 1- GİRDİ SORUNU a) Görsel algı b) Dokunsal algı c) İşitsel algı 2- BÜTÜNLEME SORUNLARI: Bir konunun ana fikrini söyleyemez, yaşamını programlayamaz, çevresini düzenleyemez, ayları, günleri sırayla yazamaz. 3- BELLEK SORUNU: Aldığı bilgiyi kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe kaydetmede sorun yaşar. (örneğin;akşam ezberlediği şiiri sabah unutur. 4- ÇIKTI SORUNU: Kazanılmış bilgi ve becerileri kullanmada sorun yaşar.

ÖĞRENME GÜÇLÜKLERİNİN NEDENLERİ 1- BEYİN HASARI a) Ailevi b) Gebelik ile ilgili c) Doğum ile ilgili d) Yeni doğan dönemi 2- GELİMİŞİMSEL SAPMA 3- GENETİK ETKEN 4- ALGI BOZUKLUKLARI 5- NÖROLOJİK FONKSİYONLARDA BOZUKLUK a) İnput (Giriş ) b) Entegrasyon ( İşlem ) c) Bellek ( Depolama ) d) Output ( Çıkış )

GENEL ÖZELLİKLERİ Genel becerilerindeki bozukluktur. Zeka düzeyleri normal veya normalin üstündedir. Hiperaktiftir. Hipoaktiftir. Dikkatleri kısa sürelidir, kolayca dağılır. Konsantrasyon sorunları vardır. İşitsel algı sorunları vardır. Yönergeleri unutur. Dinlemiyor görünürler. Dokunarak ayrımlaştırmada güçlük çekerler. Organizasyon bozukluğu vardır. Zamanı iyi kullanamazlar. Çalışma alışkanlıkları yetersizdir. Sosyal ve duygusal sorunlar yaşarlar.

BELİRTİLER NE ZAMAN ORTAYA ÇIKAR? Çoğunlukla okula başlanmasıyla başlar. İlköğretimin ilk senesinde öğrenme sorunları ile dikkat çeker. Öğretmen çocukta zeka geriliği olduğundan şüphelenir, ancak bu bozukluğun zeka ile ilgisi yoktur.

OKUMA ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ ( DİSLEKSİ) En sık görülen öğrenme bozukluğu disleksidir. Disleksi: Yazılan kelimeleri okumada ve anlamada güçlük olarak algılanabilir. Çocuk okul çağına geldiğinde okumada zorluk yaşamasıyla anlaşılabilir.

BELİRGİN DİSLEKSİ ÖZELLİKLERİ Okuma yavaştır ve akıcı değildir, bazen hiç yoktur, harf harf okur, özellikle bilmediği kelimeleri okurken duraklar, okuyamaz. Kelimeleri kısaltarak okur. Tahmin ederek okur. Yüksek sesle okurken, anlamı ifade eden ritim ve tonlaması bozuktur. Yanlış vurgulama yapar. Okuduğu öykünün veya parçanın anlamını çıkaramaz. Bir satırı takip edemez, karıştırır. Satır başına geçerken zorlanır. İçinden okurken bazı sesler çıkarır. Kelime yerine başka bir kelime yerleştirme, atlama görülür. Bazı harfleri öğrenmede güçlük çeker. ( p, b, d, g gibi )

İlgili olduğu tespit edilmiştir. DİSLEKSİNİN % 39’u % 37’si GÖRSEL-MOTOR SORUNLARLA SORUNLARIYLA DİKKAT %16’sı GÖRSEL- MEKANSAL SORUNLARLA İlgili olduğu tespit edilmiştir.

MATEMATİK ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ ( DİSKALKULİ ) Diskalkuli: Sayısal ilişkileri kavramada, hesaplamada, sayısal sembolleri tanıma, kullanma ve yazmada açığa çıkan bozukluk ve yetersizliktir.

DİSKALKULİ BOZUKLUĞU YAŞAYAN ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ İşlem yapmakta zorlanırlar ve yavaştırlar. Sayıları bozuk yazar, sıklıkla yer değiştirirler. ( ters dönmüş yada baş aşağı ) Sayıları eksik yada fazla yazarlar. Geometrik ilişkileri kavramada zorlanırlar. Aritmetik sembolleri tanımada zorlanırlar. Çok basamaklı sayıları okuma ve yazmada zorlanırlar. İşlemleri bozuk sıra ile yaparlar. Çarpma bölme gibi işlemlerde sayıları alt alta yazmada zorlanırlar. Çarpım tablosunu öğrenmekte zorlanırlar. Problem çözerken bağlantıları kurmakta zorlanırlar

YAZILI ANLATIM BOZUKLUĞU ( DİSGRAFİ ) Disgrafi yazma alanında gelişen öğrenme güçlüğüdür. Yazılı anlatım bozukluğunda yazma becerileri; a) Çocuğun takvim yaşına b) Ölçülen (ölçülebilir) zeka düzeyine c) Yaşına uygun olarak aldığı eğitime bağlı olarak beklenenin önemli derecede altındadır

Yazı Yazmada Görülen Bozukluklar Disgrafi : Bu çocuklar Gördüğü harf, kelime, sayıları yazabilmek için gerekli hareketleri yapamazlar Görmeyle hareketleri arasında koordinasyonu sağlayamazlar. Defterin hangi satır ve yönünü kullanacağını bilmezler. İşittiklerini hareketlerine geçiremezler.

Sözcükleri kendiliğinden yazamazlar. Bakarak yazabilirler. 2. Göz önüne getirebilmekte aksaklıklar Sözcükleri duydukları zaman harflerin ve sözcüklerin simgelerini göz önüne getiremezler. Sözcükleri kendiliğinden yazamazlar. Bakarak yazabilirler. Harfleri görünce adını söyleyebilir, sesini çıkarabilirler. İşittiğini yazamazlar.

Söz dizimini gramer kurallarına göre yapamazlar. 3. Söz diziminde aksaklık Söz dizimini gramer kurallarına göre yapamazlar. Kompozisyon yazamazlar. Düşüncelerini, yazmak istediklerini bir düzene sokamazlar. Yazılı sınavlarda başarılı olamazlar. Mektup ya da hikaye yazamazlar.

Genel Olarak Kelime, cümle oluşturup yazıya dökmede sorun yaşarlar. El yazısı yaşıtlarına oranla okunaksızdır. Yaşıtlarına göre daha yavaş yazarlar. Bazı harf ve sayıları ters yazarlar. (b-d, d-t, m-n, g-y, f-v, b-p, g-k, c-ç, 2-5, 6-9, 12-21) Bazı harf ve heceleri atlarlar, ters yazarlar. (ab-ba) Harf ve hece eklemezler.( gider-giderim) Sıkça imla hataları yaparlar Paragraf düzeni yapamazlar.

Uzmana Ne Zaman Başvurulmalı? Alfabeyi öğrenmede zorluk. Yeni kelimeler öğrenmede zorluk . Sayı yazmada zorluk. Dikkatini toplamada zorluk. Yönünü bulmada zorluk ( sağ-sol, kuzey-güney) Yazılanları kopyalamada zorluk. Ses ve heceleri birleştirmede zorluk. Ders çalışmayı, ödev yapmayı, kitap okumayı sevmeme. Çabuk sıkılma, çalışırken birinin yönlendirmesine ihtiyaç duyma. Eşya, oda düzeni konusunda sorun yaşama. Zaman (bugün-yarın) ve saati öğrenmede güçlük. Motor becerilerde zayıflık. Sık sık sakarlık yapma.

Öğrenme Güçlüğünde Uygulanan Testler 1. WİSC-R : Bireyin bilişsel alana ait yeterliliklerini test etmede kullanılır. Bu testler görsel-algısal, görsel- motor beceriler ölçülür. Sözel zeka > Performans (kinestetik) ise, görsel- motor alanda sorun olduğu düşünülebilir. Sözel zeka < Performans (kinestetik) ise, çocukta disleksi olduğu düşünülür. Özgül öğrenmede tipik bir semptomdur. Sözel zeka = Performans (kinestetik) ise, bunlar arasında tutarlılık uzmanlarca analiz edilir.

WİSC-R Kategorileri Kazanılmış bilgi kategorisi: Genel, aritmetik, kelime dağarcığı, bilgi kazanma ve kullanma becerisini ölçer. Sıralama yeteneği kategorisi: Sayı dizilimi, resim düzenleme gibi ardışık öğeleri sıralama becerisini ölçer. Mekansal yetenek kategorisi: Çok boyutlu mekanlarda küp, desen gibi geometrik objeleri düzenleme yeteneğini ölçer.(örnek: yap-boz, logolar) Kavramsal yetenek kategorisi: muhakeme etme, değerlendirme, analiz, sentez gibi kavramları kullanma performansını ölçer.

PARAMETRELER 70-79 öğretilebilir zeka bölümü 80-89 sınır (eğitilebilir) zeka bölümü 90-109 normal zeka bölümü 110-119 yüksek zeka bölümü 120-üstü üstün (dahi) zeka bölümü şeklinde yorumlanır. Özgül öğrenme tanısı koymak için zeka bölümü ortalama 80-89 ve üzerinde olmalıdır.

2. Gesell Gelişim Figürleri Çocukların geometrik şekilleri kopya etmesi istenir. Zaman sınırlaması yoktur, silgi kullanma izni yoktur. İki ve üç boyutlu şekiller çizilir(küp, silindir). Çocuk oldukça zorlanıyorsa ince motor becerilerde sorun olduğu düşünülür.

3. Bender Gestalt Testi Organizasyon yeteneğini ayırt etmede kullanılan bir testtir.

4. Heat Testi Bireyin, kendisinin ve karşısındaki birey açısından yönleri ayırt etmedeki gücünü ölçer.(örneğin;sağını-solunu kendine ve karşısındakine göre ayırt edebilmesine bakılabilir.)

5. Horris Lateralleşme Testi El- göz, ayak-göz arasındaki koordinasyonu ve uyumu ölçmede kullanılan testtir.

6. Görsel-işitsel Sayı Dizileri Testi 6- 12 yaşlarında uygulanır. Çocuğun kısa süreli belleğini ve dikkatini ölçmede kullanılır. Çocuğun görsel-işitsel zeka alanı belirlenir.

7. Okuma-yazma Becerisinin İncelenmesi Sınıf düzeyinde bir metin okutulur. Okuduğu doğru kelime sayısı alınır. Normal şartlarda, kriterler aşağıdaki gibi olmalıdır: 1. sınıf 45 kelime/dakika 2. sınıf 73 kelime/dakika 3. sınıf 91 kelime/dakika 4. sınıf 97 kelime/dakika 5. sınıf 120 kelime/dakika

Tedavi Edilebilir Mi? Tedavi edilmediği takdirde: Erken teşhis ve uygun tedavi çok önemlidir. Ailelerin durumu kabullenmesi ve soruna akılcı yaklaşmaları nedeniyle öğrenme güçlüğü sıklıkla atlatılır. Öğrenme bozukluğu yaşam boyu süren bir bozukluktur. Ancak uygun müdahele ve destek ile zayıf olunan alanların üstesinden gelinebilir. Tedavi edilmediği takdirde: Akademik başarıda düşme Kendine güvensizlik Düşük motivasyon Hayal kırıklığı ve üzüntü Yetersiz sosyal ilişkiler Davranış bozuklukları görülebilir.

Disleksinin Tedavisi Disleksinin belli bir tedavisi yoktur. Sorunun erken tanınması, okulun ve ailenin teşvik edici olması oldukça önemlidir. Sık okul değiştirme, evde ikinci bir dilin kullanılması önemli bir olumsuzluktur. Yaş ilerledikçe okuma sorunları düzelebilir.

Diskalkulinin Tedavisi Erken dönemde teşhis edilip gereken tedavinin yapılması gerekir. Aile ve öğretmenler işbirliği yapmalıdırlar. Okulda tekrarlar yapılmalıdır. Öğrenciler çalışma yerlerini düzenleyebilirler (Az dikkat dağıtan yerler olmalı). Öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini fark etmelerine yardımcı olunmalıdır. Önce somut örnekler sonra soyut örneklerle uygulamalar yapılmalıdır.

Öğrenme Güçlüğü Çeken Çocuklar İçin Aileye Öneriler Çocuğunuzun bu güçlüğünü olduğu gibi kabul edin Bu güçlüğün üstesinden gelmesi için yardım, psikolojik destek ve eğitim yöntemlerinden yararlanmasına olanak sağlayınız. Öğretmeni ile iş birliği yaparak evde derslerini kavramasına yardımcı olun. Çocuğunuzun küçük başarılarını bile destekleyiniz Sadece başarılarını değil harcadığı çabayı da destekleyiniz.

Kardeşleriyle yada arkadaşlarıyla kıyaslamayınız Özel eğitim uzmanından evde uygulayabileceğiniz teknikler hakkında bilgi alınız. Çocuktan zeka düzeyinin üzerinde başarı beklemeyiniz. Çocuğun zayıf yönleri eleştirilmemeli aksine kuvvetli yönleri bulunup desteklenmeli. Anne ve baba aile sorunlarını çocuğun yanında tartışmamalıdır.

Çocukta akademik başarıdan çok spor, müzik, sanat gibi becerilerin gelişmesini sağlayınız. Uzun vadeli tehditlerde bulunmayınız. Çocuğunuza gerçekten yapabileceğiniz konularda söz veriniz. Çocuğunuza okulla ilgili çok fazla soru sormayınız. Yapamadığı işler konusunda onu yüreklendiriniz. Daha iyi öğreneceği alanı tespit ediniz.

Doğru yazmakta zorlanıyorsa hecelenecek kelimelerin listesini yazınız ve bunlar üzerinde çocuğunuzla çalışınız. Matematikte zorlanıyorsa ona özel zamanlar ayırarak beraber matematik çalışınız. Okuma güçlüğü çekiyorsa evde ona bir şeyler okuyunuz. Çocuktan yapmasını istediğiniz iş üzerinde ısrarlı olunuz. Çocuğunuza kullandığınız yönergeler kısa, basit ve kesin olsun. Çocuğunuza uzman yardımıyla plan hazırlayınız.

KAYNAKLAR ÖĞRENMEYETERSİZLİĞİ ,BELKIS HALİM VASSAF.İSTANBUL 1993 ÇOCUĞUNUZUN OKULLA İLGİLİ SORUNLARINI ÇÖZEBİLİRSİNİZ ,AMERİKAN OKUL PSİKOLOGLARI BİRLİĞİ ,EDİTÖRLER:MCHAEL MARTİN ,CYNTHİA ,GREENWOOD.İSTANBUL 2000 PSİKİYATRİ TEMEL KİTABI ,EDİTÖRLER:PROF.DR. CENGİZ GÜLEÇ ,PROF.DR.ERTUĞRUL KÖROĞLU.1998 ÇOCUK VE ADOLESANDA RUHSAL BOZUKLUKLAR ,ÖGET ÖKTEM ÜMRAN KORKMAZLAR ,ÖZEL ÖĞRENME BOZUKLUĞU DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU VE ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ ANKARA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ÇOCUK RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI ,ANKARA 2001 DR. AYTEN ERDOĞAN ÇOCUK VE ERGEN RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI UZMANI(MEMORİAL HASTANESİ)