İHMAL VE İSTİSMARA MÜDAHALE VE ÇOCUĞA YAKLAŞIM Psikolog Doktor Canan Gürsel

Cinsel istismar vakalarına müdahalenin başlıca hedefleri şunlardır: 1.Çocuklara yönelik riskin değerlendirilmesi ve güvenli bir aile ortamı sağlanması. 2.Cinsel istismarda bulunanların belirlenmesi ve denetim altında tutulması ve toplumun korunması. 3.Cinsel istismarın yol açtığı psikolojik sonuçların tedavisi. Uzun dönemde ortaya çıkabilecek olumsuz sonuçlara yönelik riskin azaltılabilmesi için sağlıklı gelişimin desteklenmesi. Bireysel vakaların koşullarına göre, çocuğun korunması, yargıya başvurulması ve tedaviye yönelik müdahalenin sağlanması.

Çocuğun Güvenliği ve Tedavini Planlanması Cinsel istismara uğrayan bir çok çocuk bildikleri veya bir şekilde bağlantılı oldukları kişiler tarafından taciz edilmektedir. Kronik çocuk istismarı, olağan bakım ilişkilerinin ciddi şekilde bozulduğu, ailevi sorunların ve ev içi şiddetin de var olduğu ortamlarda daha çok ortaya çıkmaktadır. Saldırganların önemli bir kısmının aile içinde yakın akrabalardan biri olduğu görülmektedir. Aile dışında ise yine komşu gibi çocuğa yakın olabilecek kişiler olmaktadır.

Öncelikle istismarın var olup olmadığı konusu araştırılır Öncelikle istismarın var olup olmadığı konusu araştırılır. İstismarın varlığı anlaşılırsa, çocuk ile istismarcının aynı ortamda yaşamasının sakıncaları göz önüne alınarak çocuk, istismarın gerçekleştiği ortamda uzaklaştırılır. Çocuğu destekleyen ve istismarda bulunmayan bir ebeveyn varsa, genellikle istismarda bulunan kişinin uzaklaştırılması tercih edilir.

Cinsel istismarın etkilerinin tedavisi, belli bir süre, genel olarak birbirini izleyen aşamalarla yapılır. Bu aşamaları şöyle sıralamak mümkündür: 1.Çocuğun istimara uğradığını söylemesi, istismarın açığa çıkması. Bu aşamada istismarın çocuk üzerindeki etkisi incelenir. Ayrıca istismarcı olmayan ebeveynin çocuğu ne kadar koruyabileceğine bakılır, gerekirse koruma ve destek sağlanır. 2.Ayrılma Süreci: Eğer suçlu ebeveyn ise, çocuğun devam eden istismardan korunması için, fiziksel olarak istismarcı ile aynı ortamda bulunmasının engellenmesi gerekir.

3.Cinsel istismarın duygusal ve bilişsel etkilerinin gözden geçirilmesi önemlidir. Fiziksel, cinsel saldırının kurbanı olmak ani ve kaçınılmaz olarak yaşanan olayın yarattığı alt üst olma hali şiddeti yaşam krizlerine dönüşebilir. Böyle durumlarda çoğunlukla rastlanılan tepkiler şok, yoğun sıkıntı, dehşet, aşağılanmışlık, güçsüzlük ve incinme hissidir. Post travmayla birlikte gelen, istismarı hatırladığında korku uyandıran belli duygusal durumların gözden geçirilmesi ve bununla ilgili çocuğun konuşması beklenir.

Çocuk Ve Ergenle Cinsel İstismar Şüphesi Hakkında Konuşmak Çocuk ve gençle istismar edilmiş olduğuna dair konuşmak oldukça hassas bir konudur. Görüşme sıcak ve destekleyici bir ortamda yapılırsa eğer çocuklar çok daha doğru ifade vermektedirler. Çocukla görüşmeye başlamak böyle bir istismarı yaşamış çocuğu failden yeniden zarar görebileceği için korkuya sürükleyebilir veya cinsel istismara ait detaylı sorular utanç ve sıkıntıya sokabilir.

Güvenilen öğretmen veya danışman çocuğun güven duyarak cinsel istismarı anlatacağı ilk kişi olabilir. Rehber öğretmen dinleme ve kolaylaştırma becerisine sahip olmalı ve dikkatle gözleyip çocuğun ne söylediği ve yaptığını izleyip not almalıdır. Çocukların aile ve akranları ile ilişkileri, okul başarıları ve sosyalleşme süreci gibi anahtar işlev alanları her zaman gelişimsel açıdan değerlendirilmelidir. Uzun süreli zarar görmeye ilişkin en önemli koruyucu etken, normal gelişimin desteklenmesidir.

Çocuk Cinsel İstismara Uğradığını Söylediğinde Ne Yapmalı 1.Çocuğun anlattıklarına inanın çünkü çocuklar bu konuda yalan söylemezler. 2.Korkup kaygılanmasına neden olacak abartılı tepkiler vermeyin. 3.Bu durumun onun suçu olmadığını, her şeyin düzeleceğini söyleyin. 4.Kendine yardım edeceğinizi ve güvende olacağına dair güvence verin. 5.Konuyla ilgili konuşması için zorlamayın, ama çocuk konuyu konuşmak istiyor ve sık sık gündeme getirme ihtiyacı hissediyorsa dinleyin. 6.Çocuğun anlattığı istismar öyküsüne hiçbir şekilde yorum yapmayın. Eğer çocuk kendisinin bu olayı hak ettiğine dair çarpıtılmış inançlar geliştirmiş ise bunun hiçbir şekilde kendi suçu olmadığını söyleyin. 7.Meraka dayalı sorular değil (Nerede oldu? Nasıl oldu? Ne zaman başladı ? vb ),duygularına dayalı sorular sorun (Ne hissettin? Nasıl hissediyorsun? Duyguların neler? vb.). 8.Durum ortaya çıktıktan sonra neler olacağına dair bilgi vererek çocuğu olacaklara hazırlayın. 9.Çocuğun sosyal olarak damgalanmaması için durumu sadece bilmesi gereken kişiler arasında tutun. 10.Sizin (öğretmenler, aile bireyleri) bu travmatik olaya yaklaşımınız çocuğun olayı kısa zamanda atlatıp sağlıklı yaşam gelişimine devam etmesine yardımcı olacaktır. Çocukla kuracağınız sevgi, şefkat ve güven içerikli bir ilişkinin iyileştirici gücü fazladır. 11.Çocuğa haklarının ne olduğunu, neler yapabileceğini ve yapmaya karar verdiği davranışın ne gibi sonuçları olacağını bildirin.

Uzun Bir Süreçte Cinsel İstismara Uğramış Bir Çocuğa Nasıl Davranmalıyız? 1. Güvende olma, dinlenme ve beslenme gibi fiziksel ihtiyaçlarını her zaman karşılayın. 2. İhtiyacı olan sevgi, şefkat ve ilgiyi verme konusunda her zaman sürekli ve istikrarlı olun. 3. Yaşadığı olayla ilgili tepkilerin (sizin ve başkalarının) her zaman yargılayıcı ve suçlayıcı olmamasına dikkat edin. 4. Ev ve okula ilişkin sorumluluklarını aksatıyorsa bu konularda beklentileri geçici bir süre erteleyin. 5. Çocuğa duygularını ifade edebilmesi, normal bir hayat uyumu yakalayabilmesi için yapılandırılmış ama basit ev ve rehabilitasyon uğraşlarına yönlendirin.

6. Sık sık düşünce ve duyguların sözel ve oyunla ifadesini teşvik edin. 7. Yaşadığı olayı anlatmak isterse konuşmasına izin verin ve dinleyin. 8. Çocuğun olay sonunda içinde olacağı ruhsal ve yasal süreç içinde her daim destekleyin, yanında olun. 9. Cinsel istismarla ilgili yanlış anlama ve çarpıtmalarını düzeltin. 10. İstismarın etkisiyle bazı çocuklar duygusal, sosyal ve zihinsel olarak gerileme gösterebilirler bu durumu anlayışla karşılamanız ve çocuğu eleştirmemeniz çok önemlidir. 11. Bazı çocuklar yaşlarının çok ötesinde cinsel bilgiyi sözel olarak gündeme getirip cinsel içerikli oyunlar oynamaya devam edebilirler. Fazla tepki vermeden uygun bir yerde çocukla birebir bu yaptığının yaşadığı olaydan kaynaklandığını diğer çocuk ve erişkinlerden olumsuz tepki almaması için bu davranışlara dikkat etmesi gerektiğini söyleyin.

Ana Baba ile Çalışma Ebeveyn yeterliliğini artırmak ve onların stresini azaltmak önemli müdahale hedefleri olabilir. Ebeveynlere, çocuklarının tepkilerini anlamaya ve bunları karşılamaya ayrıca kendi yaşadıkları stresle başa çıkmaya yönelik tedavi de sağlanabilir. Ebeveynlere çocuklarının tepkilerini ele alabilmeleri için etkili davranış stratejileri de öğretilmelidir. Çocuklarının davranışları hakkında nasıl düşündükleri, çocuk hakkında gelişimine uygun beklentilere sahip olup olmadıkları, onların bakış açılarını algılamaya gayret gösterip göstermedikleri, uygun disiplin yöntemleri kullanıp kullanmadıkları gibi konularda geliştirilip, güçlendirilebilirler.

Çocuğun Cinsel İstismarının Önlenmesinde Okul ve Danışmanın Rolü Okul danışmanlarının cinsel istismar vakalarının teşhis edilmesinde önemli bir yeri vardır. Cinsel istismarın belirtileri bunun hakkında ipucu verebilecek davranışları ve travma belirtilerini anlama, cinsel istismara uğrayan çocuğun güçlüklerinin okulda anlaşılmasına yardım edecektir. Danışman cinsel istismara uğrayan çocukların bilişsel, duygusal ve davranışsal örüntülerini cinsel istismara bağlı travmanın sonuçları ve belirtilerin özellikle okul ortamında nasıl kendini göstereceğini bilerek istismarı tanımaya daha iyi hazırlanmış olacaktır. Rehber öğretmenin, cinsel istismarın belirtilerini anlamasıyla ve uygun müdahale yöntemleriyle bu kolay incinebilir grup, danışmanın rehberliğinde daha uygun müdahaleler alabilir.

Rehber öğretmene bu konuda yapabilecekleri konusunda öneriler: 1.Çocuk istismarı yapan saldırgandan korunduğunu bilmek ihtiyacındadır. Danışman çocuğun güvenliği açısından okul ile ilgili önlemleri almak, gizliliği ve güvenliği sağlamak durumundadır. 2.Çocuk terapisti ile iyileştirici bir ilişki geliştirir. Çocuğun bu aşamada güçlenmesi ve mümkün olduğunca özerkleşmesi önemlidir

Sınıf içi rehberlikte, sorun çözme stratejileri, gevşeme teknikleri, duyguların kontrollünün eğitimi ve kendilik saygısının geliştirilmesini destekleyip öğretecek yöntemlerin kullanılması ile uyum mekanizmalarının geliştirilmesi sağlanabilir. Travmanın iyileşmesinin son aşamasında, kendine ilişkin yeni fikirler oluşturur, başkaları ve dünyayı kavramada daha aktiftir.

Rehber Öğretmenlere Öneriler • İstismarın farkına varılmasında ve ilk müdahalenin yapılmasında okul ve öğretmenin büyük önemi vardır. • İstismar ve istismardan korunma konusunda çocuk ve gençlerin bilgilendirilmesi ve bu becerilerinin geliştirilip desteklenmesinde okul, rehber öğretmen ve öğretmenlerin büyük katkısı olabilir. Önleyici müdahale olarak okulda yapılabilecekler oldukça önemlidir. • Eğer çocuk istimara uğramışsa sağaltım sürecinde okulda öğretmen ve rehber öğretmeniyle kuracağı, sevgi ve güvene dayalı çocuk/genç ve yetişkin ilişkisi, kendine ve yetişkinlere güveni kırılmış, örselenmiş olan çocuğun sağlıklı gelişimi için yeni bağlanmalar kurmasını sağlayabilir. Bu şekilde kurulan sağlıklı kişilerarası ilişkinin bile kendi başına sağaltıcı etkisi bulunmaktadır.

TEŞEKKÜRLER