SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Prof. Dr.Ömer SARAÇOĞLU İ.Ü.ORMAN FAKÜLTESİ ORMAN HASILATI ve BİYOMETRİ ANABİLİM DALI MART-2012

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Karadeniz yöresi göknarları, bir gölge ağacı olduğundan, doğal olarak aynı yaşlı ve değişik yaşlı meşcereler kurabilmektedir. Ancak her iki meşcere tipi de, seçme kuruluş gösterir. Değişik yaşlı göknar meşcerelerinin, aynı yaşlı tek tabakalı ışık ağacı meşcereleri gibi işletilmesi, onların doğal yapılarına uygun olmamakta ve düşük bir artım potansiyeli ile işletilmelerine neden olmaktadır. WWW.OGM.GOV.TR (23.03.2012)

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Göknar ormanlarının, bugünkü amenajman teknikleri ile, seçme işletmesi tarzında işletilmesi halinde dahi, optimum kuruluşa, yani hacım artımını maksimum yapan kuruluşa götürülmesi mümkün olamamakta ve dolayısıyla yapıları bozulmaktadır. Yurdumuzda halen kullanılmakta olan Hufnagel’in çap sınıfları yöntemi ile belirlenen eta miktarına göre, uygulanan silvikültürel müdahaleler sonucu, göknar meşcerelerinin gittikçe optimumdan uzaklaştığı görülmektedir. Nedeni ise, Hufnagel’in eta formülünün optimum kuruluşa bağlı olmaksızın, müdahale edilmemesi gereken çap sınıfları için eta vermesidir (Eraslan, 1982: 419; Kapucu, 2004: 405).

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Değişik yaşlı göknar meşcerelerinin artım hesabı için, meşcere veya çap sınıfları hacım orta ağaçları bazında ele alınması yanlıştır. Bu meşcerelerin eta hesabı, artık tek ağaç bazında düşünülmelidir. Değişik yaşlı göknar meşcerelerinin eta tespitinde dikkate alınması gereken optimum kuruluşların, yalnız bonitet sınıfının ortasını temsil eden değişmez ortalama bir kuruluş olarak alınması da yanlış olmaktadır Bu nedenle optimum kuruluşlar, her meşcerenin bonitet derecesine, istenen amaç çapına ve hacım artımını maksimum yapan sıklığa göre düzenlenmelidir.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Eta tespitinin, optimum kuruluştan tüm artı sapmalara dayandırılması da yanlış bir uygulamadır. Basamaklardaki ağaçların çap büyümelerinin hızı bilinmeden, yalnız çap sınıflarının ortalama geçiş sürelerine dayalı olarak eta tespiti yapmak doğru değildir. Hufnagel’in çap sınıfları yönteminin dayandığı varsayıma göre, bir çap sınıfındaki ağaçlar o sınıfa ait geçiş süresi içinde bir sonraki çap sınıfına geçmektedir. Hâlbuki geçiş süresi ortalama bir değerdir ve bu süre içinde ancak, bir kısım ağaçlar üst sınıfa geçebilirler. Bunların hepsinin üst sınıfa geçtiğinin düşünülmesi yanlıştır.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Bir çap sınıfındaki ağaçlar aynı oranda çap artımı yapmadıkları için belirtilen geçiş süresinde çap sınıfını terkedemezler. Çalışmamızda, değişik yaşlı göknar meşcerelerinin hektardaki hacım artımını maksimum yapan optimum kuruluşlarını, deterministik simulasyon yöntemiyle bulan MAXART isimli bir bilgisayar programı yazılmıştır. Bu program SARAÇOĞLU tarafından 1986 yılında FORTRAN 77 programlama dilinde yazılmış, daha sonra ÖZDEMİR tarafından MS EXCEL MAKRO programına dönüştürülmüştür.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Programda meşcerenin bonitet derecesine ve amaç çapına göre, doğal kanuniyetlere uygun olarak, 10 yıllık periyot öncesi ve sonrası için, meşceredeki ağaçların çapları türetilmekte ve hacımları saptanmaktadır. Daha sonra, her ağacın periyodik hacım artımları toplamı olarak, hektardaki meşcere hacım artımı elde edilmektedir. Çeşitli sıklık dereceleri için, bu tarzda bulunan hacım artımlarının karşılaştırılması ile de maksimum hacım artımına sahip optimum meşcere kuruluşu saptanmaktadır.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Değişik yaşlı göknar ormanlarında, çok sayıda veri gerektirmesi nedeniyle saptanması en zor olan ve bu ormanların yapısına devinim kazandıran ilişki, çap-çap artımı ilişkisidir. Bu ilişki, bonitetten çok meşcere sıklığından, dolayısıyla meşcere göğüs yüzeyinden oldukça etkilenmektedir.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Çap artımı, göğüs çapı ve meşcere göğüs yüzeyi ile ilişkiye getirildiğinde, değişik meşcere göğüs yüzeyi değerlerine göre göğüs çapı ile çap artımı arasındaki eğilimler yukarıdaki grafikte açıkça görülmektedir.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Sözü edilen çap-çap artımı ilişkisi, meşceredeki ağaçların hangi çap basamaklarında hızlı, hangilerinde yavaş büyüme gösterdiklerini de açıklamaktadır. Buna göre, bir artım eğrisinin birinci dönüm noktasına rastlayan çaptaki ağaçlar, en hızlı ve ikinci dönüm noktasına rastlayan çaptaki ağaçlar da en yavaş kalınlaşma göstereceklerdir

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Ağaçların büyüme hızları birinci dönüm noktasına kadar artar ve daha sonra, ikinci dönüm noktasına kadar da azalır . Bundan dolayı, birinci dönüm noktasına “kaçış noktası” veya “seyrelme merkezi” ve ikinci dönüm noktasına da yoğunlaşma veya yığılma merkezi” adı verilmiştir .

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Durum böyle olunca, çan eğrisinin tepe noktasına rastlayan çaptan daha küçük çaplı ağaçların, bakım kesimleriyle meşcereden çıkarılmasında çok dikkatli davranılması, hatta mümkünse alınmaması daha uygun olur. Örneğin, 50m2/ha göğüs yüzeyine sahip optimum kuruluşlu bir meşcerede, yaklaşık 45cm’den daha küçük çaplı ağaçların alınmasında dikkatli davranılması gerekir. Optimum kuruluşlu olmayan meşcerelerde ise, bu çaptan daha küçük çaplı ağaçlar kesinlikle meşcereden çıkarılmamalıdır. En iyisi, optimum kuruluşlu meşcerelerde, her çap basamağından çıkarılacak ağaç sayısı ve hacmını, MAXART programının verdiği hasılat tablolarından almaktır

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ d Periyot başı Periyot sonu 10 Yıllık artım nb gb vb ns gs vs Δn Δg Δv 2 328 0,1307 0,419 325 0,1297 0,416 - 6 267 0,7657 2,605 265 0,7605 2,588 10 219 1,7200 10,122 217 1,7026 10,013 14 178 2,7339 22,513 2,7289 22,454 18 145 3,6748 37,511 147 3,7272 38,056 0,0524 0,545 22 119 4,5035 54,395 120 4,5459 54,927 1 0,0424 0,532 26 97 5,1298 70,408 100 5,2928 72,667 3 0,1630 2,259 30 79 5,5620 83,997 82 5,7813 87,348 0,2193 3,351 34 65 5,8816 95,393 68 6,1541 99,816 0,2725 4,423 38 53 5,9991 102,588 57 6,4470 110,230 4 0,4479 7,642 42 43 5,9498 105,757 47 6,4990 115,506 0,5492 9,749 46 35 5,8080 106,153 39 6,4681 118,207 0,6601 12,054 50 29 5,6901 106,076 32 6,2628 116,723 0,5727 10,647 54 23 5,2632 99,438 27 6,1590 116,335 0,8958 16,897 58 19 5,0078 95,409 5,7881 110,266 0,7803 14,857 62 0,0000 0,000 11 3,2197 61,584 ∑ 1699 63,8200 992,746 1737 71,6667 1137,097 45 7,8467 144,540 Amaç çapı 60cm, II.Bonitet sınıfı (BOD=Bonitet Derecesi=0,7, BOE=Bonitet Endeksi=30,20m) ve OSK=Optimum Sıklık Katsayısı=1,07 olan göknar seçme meşceresinin periyot başı (optimum) ve sonu kuruluşu ile periyodik artımları

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Değişik yaşlı meşçerelerin aktüel kuruluşlarını, optimal kuruluştan gösterdikleri sapma biçimlerine göre, karakteristik sapma sınıflarına ayırmak anlamsızdır. Bu sapma sınıfları, meşcerelere yapılan yanlış müdahalelerin çeşitli derecelerini göstermektedir. Bu görünümdeki meşcerelerin optimal kuruluşa götürülmeleri için uygulanacak tek silvikültürel yöntem, çap-çap artımı ilişkisinin ilgili optimum kuruluşa bağlı olarak dikte edeceği artımları almaktır

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Aktüel kuruluşların optimal kuruluşa götürülmesi sorununun çözümü için de anabilim dalımızda yüksek lisans düzeyinde bir çalışma yapılmıştır (Aylak, 2007) Aktüel kuruluşu optimum kuruluştan uzak olan meşçerelerin, optimum kuruluşa ulaştırılmaları için geçecek düzenleme süresinin uzunluğu, meşcerelerin gördüğü tahrip derecesi, bonitet ve amaç çapına göre farklı olacaktır. Bu sürenin doğal ilişkilere dayalı olarak sağlıklı saptanması ancak, meşcere büyümesini bilgisayarda canlandıran deterministik simulasyon yöntemiyle mümkün olabilir. Yukarıda sözü edilen tez çalışması, bu sorunu çözmeye çalışmaktadır.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ SONUÇ ve ÖNERİLER Estetiklik, odun ürünü ve sürdürülebilir orman açılarından kıymetli bir orman ağacı olan göknarların, aynı yaşlı orman formunda işletilmeleri uygun değildir. Göknar ormanları mutlaka kendi doğal yapılarına uygun olan seçme orman formunda işletilmesi gerekir. İşletilirken, göknar ağaçlarının irsel özelliklerinin dikte ettiği devingen yapısına uygun davranılmalıdır. Yurdumuzdaki göknar seçme ormanları, aynı yaşlı maktalı ormanlardan daha fazla bir artım potansiyeline sahiptir. Amaç çapı düştükçe, yıllık hacım artımı da artmaktadır.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ Örneğin, amaç çapı 40cm olarak alınması durumunda hektardaki 100 yıllık artım 1851 m3 iken, 60cm olarak alınması durumunda ise, 1745 m3 olmaktadır (Saraçoğlu, 1988: 138). Bu miktarlar, memleketimizin en fazla artım yapan doğu ladini meşcerelerindeki 1041 m3’ten çok büyüktür. Bu nedenle, işletmecilik açısından uygun ise, amaç çapı düşürülmelidir. 4. Hufnagel’in çap sınıfları yöntemi, dışardan ithal edilen diğer yöntemler gibi, seçme ormandaki çap-çap artımı ilişkisine dayanmadığı için, kullanılmaları çok sakıncalı olmaktadır. Geçiş süreleri normal dağılım göstermediği için, ortalamaları anlamsızdır. Anlamsız bir değerin de, eta formülünde kullanılması doğru değildir. Artık, orta ağaçlardan yararlanarak hacım artımı hesabı yapan Hufnagel’in çap sınıfları yöntemi terk edilmeli ve tek ağaç bazında hareket edilmelidir.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ 5. Optimum çap dağılımı, bonitet sınıflarını temsil eden sabit birer kuruluş olarak değil, bonitet endeksi, optimum sıklık katsayısı (derecesi) ve amaç çapına bağlı ve lokal olarak hesaplanan bir kuruluş olmalıdır. 6. Değişik yaşlı göknar meşcerelerinin optimum kuruluşları elde edildikten sonra, yıllık veya periyodik artımlar hep aynı miktar olarak devam edeceğinden, eta tespiti için aktüel kuruluşun sık sık bulunmasına veya plan yapılmasına gerek yoktur. Ancak, optimal kuruluşun devam edip etmediğini anlamak için, çok seyrek olarak kontrol amacıyla aktüel kuruluşun bulunması gerekebilir. Optimal kuruluşta olmayan meşcerelerde yalnız yığılma bölgesi civarındaki çap basamaklarından artı fazlalıklar çıkarılmalıdır.

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ BÜYÜKDÜZ ARAŞTIRMA ORMANI 23 No’lu BÖLMEDE AKTÜEL KURULUŞUN OPTİMAL KURULUŞA GÖTÜRÜLMESİ İLE İLGİLİ SİMULASYON SONUÇLARI

SEÇME ORMANI ENVANTERİ KRİTİĞİ TEŞEKKÜRLER