Gökyüzü, Galileo ve Bilim Defne Üçer Şaylan Galileo Öğretmen Eğitimi 2012

Neden Gökyüzüne Bakıyoruz? Çok eskiden pratik bir takım sebeplerimiz vardı. Mevsim değişikliklerini tahmin etmek, takvim, saat, yön bulmak, denizcilik vs Açıklayamadığımız olaylara sebepleri gökyüzünde aradık. Falcılık için kullandık Değişik olayların etkileyiciliğine kapıldık. Tutulmalar, süpernova patlamaları, meteor yağmurları, kuyruklu yıldızlar… Neler var? Ne kadar büyük? Nasıl başladı? Nasıl oluştu? Nasıl değişiyor? MERAK ettik, ediyoruz…

İnsanlık ve Gökyüzü Ziggurat, Mezopotamya, M.Ö. 4000 Stonehenge, İngiltere, M.Ö. 2800-1100 arasında yapıldı. Taşların sıralanması gündönümlerinde Güneş’in konumunu işaret ediyor Amon-Ra Karnak, Mısır, M.Ö. 2000 Yaz gündönümünde Güneş batışına yönelmiş büyük tapınak İlk Ay tutulması gözlemi kaydı –Ur, Mezopotamya Çinliler yüzyıllarca süren tutulma kayıtlarını tutmaya başlıyorlar. M.Ö. 1300, 900 güneş ve 600 ay tutulması raporladılar. Tüm dünyada kış ve yaz gündönümlerini gösteren ve gökyüzü gözlemi için elverişli yapılar inşa edildi

Aristo ve Düşünerek Bilim Aristo - M.Ö. 384-322, Yunan Filozof Dünya Merkezli Evren Dünya hareket etmiyor ve evrenin merkezinde Güneş, Ay ve gezegenler birbiri içine geçmiş dairesel yörüngelerde Dünya’nın çevresinde sabit hızla dönüyor Yıldızlar gökküre denilen bir küreye yapışık ilahi ışıklar Gökcisimleri mükemmel küreler Gezegenler (planetes- Latincede gezinen) sorun yaratıyor. Hep aynı yönde dönmüyorlar! http://www.youtube.com/watch?v=72FrZz_zJFU

Herşeyin merkezinde insan Çözüm: Mısırlı Batlamyus (~M.S. 140) dünya merkezli sistemi geliştirip oldukça karmaşık yörüngeler oluşturdu ve gök cisimlerinin hareketlerini gözlemlerle tutarlı olarak açıklamayı başardı.

İslam Dünyası ve Astronomi Astronomiye İslam dünyasının katkıları Roma İmparatorluğu çökerken Araplar verileri bilgileri alıp Arapçaya çevirdiler, kullandılar, geliştirdiler Ölçüm aletlerini geliştirdiler 9.yy-15.yy arasında astronomiye sayısız katkı yaptılar Yıldız katalogları hazırladılar (Zîc) Uluğ Bey – Semerkant Rasathanesi - 1420 Ali Kuşçu, Al Kashi gibi önemli astronomlarla çalıştı. Kendi yıldız kataloğunu hazırladı. Fuat Sezgin, Müslümanların Astronomi Tarihindeki yeri, 2009 konuşması

Yoksa? Sisamlı Yunan filozof Aristarchus (M.Ö 310-230), Aristo’nun ölümünden hemen sonra Güneş merkezli bir Evren modeli öne sürmüştü. 16. yüzyılda Polonyalı bir papaz olan Kopernik (1473-1543) Güneş merkezli Güneş sistemi modelini oluşturdu. Kopernik, Dünya’nın kendi ekseni etrafında ve diğer tüm gezegenler gibi Güneş’in etrafında döndüğü; yalnızca Ay’ın Dünya’nın etrafında döndüğü savını ortaya atıyordu.

Tycho ve Takiyüddin Tycho Brahe, İskandinavyalı astronom 1572 süpernova gözlemi. “Yeni ve daha önce hiç gözlenmemiş yıldız üzerine” (1573) 1577 kuyrukluyıldız gözlemi Çok detaylı çıplak göz ölçümleri Takiyüddin – Osmanlı Astronom İstanbul Rasathanesi (1575-1580) Tophane sırtlarında rasathane 1580 – Şeyhülislam Kadızade’nin fetvasıyla yıkıldı

Tycho Brahe Uraniborg gözlemevi Müneccimbaşı Takiyüddin İstanbul Rasathanesi

Mustafa Ali, Nusratnāme, Topkapi Sarayı, Müze Kütüphanesi, Hazine 1365, folio 5v.

Galileo: Modern Bilimin Kurucusu

Teleskop Galileo Hollanda’da keşfedilmiş ve uzak cisimleri yakınlaştıran bir aletin varlığını öğrenince çok heyecanlanıyor. Kendine 20x büyütebilen bir teleskop yapıyor. 1609 yılında ilk teleskobunu gökyüzüne doğrultuyor. Neler görüyor, neler?! http://galileo.rice.edu/bio/narrative_6.html

Ay = kaya parçası? Galileo Galilei, 1610, Yıldız Habercisi

Jüpiter ve uyduları Galileo Ayları: Io Europa Ganymede Callisto

Dünya Merkezli Sistemde Venüs

Güneş Merkezli sistemde Venüs’ün fazları Galileo Galilei, 1623 Statis Kalyvas 27 Şubat - 8 Haziran, 2004 Yunanistan

Satürn ve kulpları ? Galileo Galilei, 1623 Satürn ve dört uydusu, Şubat 2009, Hubble

Güneş lekeli mi? Güneş Lekeleri, 1613 Güneş, 29 Mart 2001

Twanight.org, Tunç Tezel

Dünyayı değiştirmek 2000 senedir hüküm süren fikirler nasıl yıkılır? Yıldız Habercisi (1610). Herkes teleskop ile gözlem yapabilir ve Galileo’nun gördüklerini görebilir. Galileo 1632 yılında yayınladığı “İki Büyük Dünya Sistemi üzerine Diyalog” kitabını halkın anlayabileceği şekilde İtalyanca yazdı. Diyalog kitabının ardından ev hapsine mahkum edildi. 1641 yılında öldü. Ölmeden önce gözleri tamamen kör olmuştu.

Johannes Kepler (1571-1630) Gezegenler Güneş’in etrafında elips şeklinde yörüngeler izlerler, Güneş bu elipsin odaklarından birindedir. (1609) Güneşten gezegene uzanan eşit zaman aralıklarında eşit alanlar tarar – başka şekilde söylersek, bir gezegen Güneş’e en yakınken en hızlı en uzakken en yavaş hareket eder. (1609) Gezegenlerin yörüngelerini tamamlama sürelerinin karesi, yörüngenin büyük ekseninin kübüne orantılıdır. (1619)

Isaac Newton (1642-1727) Hareket Yasaları: Principia, 1687. Hareket Yasaları: Bir cisim, üzerine dengelenmemiş bir dış kuvvet etkimedikçe, hareket durumunu korur. Bir cisim üzerindeki net kuvvet, cismin kütlesi ile ivmesinin çarpımına eşittir. Her etkiye karşılık eşit ve zıt bir tepki vardır Kütle çekim yasası: Her bir noktasal kütle diğer bir noktasal kütleyi, ikisini birleştiren bir çizgi doğrultusundaki bir kuvvet ile çeker. Bu kuvvet bu iki kütlenin çarpımıyla doğru orantılı, aralarındaki mesafenin karesi ile ters orantılıdır:

Paralaks Dünya’nın Güneş’in etrafında döndüğünün kanıtı Nispeten bize yakın olan bir yıldızın arka plandaki uzak yıldızlara göre olan konumu yıl boyunca değişiyor. Galileo’nun teleskobu bunu tespit edecek kadar hassas değildi Bu kadar hassas teleskoplar ancak 19. yüzyılda yapıldı ve paralaks 1838’de Friedrich Bessel tarafından ölçülebildi.

Galileo neden önemli? Zamanındaki bilim yapma yöntemini değiştirdi Daha önce düşünerek bilim yapılıyordu Doğayı sistematik olarak inceleyerek yani deney ve gözlem yaparak bilimsel sonuçlar elde etti İnsana “doğal” geleni değil deneyle ve gözlemle gördüklerini savundu Düşüncelerini halkla paylaşmayı başardı www.twanight.org

Bize “doğal” gelen bilimsel gerçekler Belli bir yükseklikten atılan cisimler yeryüzüne doğru düşerler Bir cisme belli bir doğrultuda kuvvet uyguladığımızda cismi harekete geçirebiliriz Canlılar yaşam için suya ihtiyaç duyarlar Su belli bir sıcaklıkta kaynar ve donar

Bize “doğal” gelmeyen bilimsel gerçekler Evren’in merkezinde değiliz Bir parça pamuk ve bir parça demir aynı yükseklikten aynı sürelerde, tam olarak aynı şekilde düşer (hava olmayan ortamda) Üzerine kuvvet etki etmeyen bir cismin hareketi değişmeden devam eder. Atom kadar küçük parçacıklar dalga gibi de davranırlar İnsanlar ve maymunlar 5 milyon yıl kadar önce yaşamış ortak bir ataya sahip canlılardır

Bilimsel görüşlerin doğruluğu? Bilimde değişmeyen gerçekler yoktur. Bilimsel görüşler deneyle yanlışlanabilir. Bilimsel gerçekler birçok kez test edilmiş ve birçok farklı/bağımsız deney ile gözlenmiş gerçeklerdir. Bilimsel bilginin gücü test edilebilir olmasından gelir. Bilgiyi sağlayan deneyi veya gözlemi aynı koşullarda yapan herkes aynı sonucu elde edecektir. Bilimsel görüşler yanlışlıkları kanıtlanana kadar doğru olarak kabul edilirler.

Neden bilimsel yöntem? Bu evrenin bir parçası olan akıllı canlılar olarak doğayı anlamaya çalışıyoruz Bunu ancak dikkatli gözlem ve deneylerle yaptığımızda bilimsel doğrulara ulaşabiliyoruz Bilimsel yöntem, duyguları veya önyargıları barındırmıyor, objektif sonuçlara varmamızı sağlıyor

Tuzla’dan Uzaya Yolculuk

1 km

10 km

1 km 100 km

1000 km

10000 km

100000 km

1 milyon km

10 Milyon km

100 milyon km

1 milyar km

10 milyar km

100 milyar km

1 trilyon km

1 ışık yılı ~ 10 trilyon km

10 ışık yılı

100 ışık yılı

10000 ışık yılı

100 000 ışık yılı

1 milyon ışık yılı

10 milyon ışık yılı