GELENEKSEL TÜRK HALK TİYATROSU

TÜRK HALK TİYATROSUNUN GELİŞİMİ Türk tiyatrosunun temeli çok eskilere dayanır. Zamanımızdan yaklaşık dört bin yıl önce Orta Asya'da yaşayan Türk boylarının sığır, yuğ, şölen adı verilen törenlerindeki gösteriler, geleneksel Türk tiyatrosunun ilk örnekleri sayılabilir. Bu törenlerin yönetmen ve oyuncuları şaman adı verilen din adamlarıdır. Zamanla içeriği genişleyen dinsel törenler, geleneksel törenler haline gelir. Ergenekon Destanı'nda yer alan demir dövme töreni bu örneklerden birini oluşturur. Bu törene bütün boy halkı katılır, büyük bir alan sahne olarak kullanılırdı. Dede Korkut Öyküleri incelendiğinde, ozan ve kopuzun dram sanatının bir parçası olduğu anlaşılır. Ayrıca Şamanizm ayinleri bu bağlamda değerlendirilebilir.

11. yüzyılda İslâmiyet'in kabulünden sonra, bu törenlerden gelme bazı özelliklerin köy seyirlik oyunlarında devam ettiği söylenebilir. Türkler, İslam kültürünün etkisiyle ilk dönemlerde tiyatrodan uzak kalsalar da sonraları; kültür, inanış ve yaşayışlarına uygun olarak geleneğe dayalı bir canlandırma sanatı geliştirdiler. Türk Halk Tiyatrosu ya da Geleneksel Türk Tiyatrosu adı verilen bu tiyatro anlayışının kolları şunlardır. Karagöz, meddah, orta oyunu, köy seyirlik oyunları

Türk Halk Tiyatrosunun Genel Özellikleri Genellikle, güldürü, taklit ve söz hünerine dayanır. Bu güldürü, taklit ve karşıtlıklardan yararlanılarak oluşturulur. Öğreticilik yönü de olmakla birlikte eğlendiricilik özelliği öne çıkar. Çoğunlukla sözlü ürünlerdir. Önceden hazırlanmış, yazıya geçirilmiş belli metinleri yoktur. Genel olarak yazılı bir metne bağlı olmadan oynanır. Özellikle meddah, kukla ve köy seyirlik oyununda önceden sadece konu bellidir; oyuncular oyunu doğaçlama (irticalen) oynarlar. Oyunun başında ve sonunda birbirine benzeyen kalıplaşmış ifadeler yer alır, asıl konu ise serbesttir.

Olumlu ve olumsuz tipler (bilgili-cahil, iyi-kötü, güzel-çirkin) karşı karşıya getirilir. Bu oyunlarda sahne oldukça basittir, dekor hemen hemen yoktur, her oyuncunun belli bir kostümü vardır, makyaj ikinci plandadır. Dans, müzik, şarkı ve oyun iç içedir. Kişi ve olaylar tipik ve temsili yanlarıyla ortaya konmaktadır. Oyundaki dekor, tiplerin kullandıkları malzemeler ve kişiler genellikle değişmez. Usta- çırak geleneği ile sonraki kuşaklara aktarılır.

KAYNAK ESERLER Metin AND :Geleneksel Türk Tiyatrosu Hayrettin LUGİN :Eski- Yeni Karagöz Oyun Metinleri Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Karagöz Salim Nüzhet GERÇEK :Türk Temaşası Muhsin KILIÇ : Geleneksel Köy Tiyatrosu

Sabri Esat SİYAVUŞGİL :İstanbul’da Karagöz ve Karagözde İstanbul Pınar ÇOŞKUN :Dünden Bugüne Türk Gölge Tiyatrosu / Karagöz Örneği Mustafa KUTLU : Karagöz Sanatı ve Sanatçıları HAZ. Ahmet BORCAKLI :Milli Kütüphane Karagöz Kataloğu Mehmet ÇAVUŞOĞLU : Tahlil ve Tenkitler

Metin AKAR : Yusuf Meddah’ın Dastan-ı İblis ‘in Kaynağı Nutku ÖZDEMİR : Meddahlık ve Meddah Hikayeleri Nutku ÖZDEMİR : Eski Bir Yazmadaki Meddah Hikayeleri M. Öcal OĞUZ : Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Ünver ORAL : Meddah Kitabı

Nurhan TEKEREK : Köy Seyirlik Oyunları Oğuz M. ÖCAL : 2006 Yılında Çorum’da Yaşayan Köy Seyirlik Oyunları Cevdet Kudret : Orta Oyunu

İhsan Ozanoğulu Kastamonulu : Meddah ve Meddahlık Hakkında Notlar Yazma Kitaplar Maktel-i Hüseyin Varaka vü Gülşah Mecmua-ı Eş’ar İhsan Ozanoğulu Kastamonulu : Meddah ve Meddahlık Hakkında Notlar Karagöz Oyunu Münşeat

Yusuf-ı Meddah : Dâstân-ı Cihân-ı Fânus der Hikâye-i Tâkyânus Hâyali Memduh Bey : Karagöz Oyunları Abdal Bekçi Hâyali Memduh Bey : Karagöz Oyunları Ağalık Faslı Hâyali Memduh Bey : Karagöz Oyunları Kavak Faslı Nasihat Muhaveresi Karagöz Oyunları Bilmece Faslı

Hâyali Memduh Bey : Karagöz Oyunları Semailer ve Tekerlemeler Hâyali Memduh Bey : Karagöz Oyunları Tahir ile Zühre Hâyali Memduh Bey : Karagöz Oyunları Semailer ve Tekerlemeler Hâyali Memduh Bey : Karagöz Oyunları Ait Resimler Fasıllar Defteri Mevziye Mecmua-ı Lügaz Şerhu’l- Kafiye

MAKALELER Enver TÖRE : Türk Tiyatrosunun Kaynakları Dilaver DÜZGÜN : Geleneksel Türk Tiyatrosu Dilaver DÜZGÜN : Geleneksel Türk Tiyatrosunun Genel Görünümü Ülkü ELİUZ : Toplumsal İroni Bağlamında Karagöz Aslıhan ÜNLÜ : Şiddetle Gülme Geleneksel Türk Tiyatrosu Şiddet ve Mizah

Şaban DOĞAN : Yusuf-ı Meddah’ın Kadı ile Uğru Destanı Dil Özellikleri Gülçin TANRIBUYURDU : Erkeğin Penceresinden Kadının Sisli Dünyasına Bakış Meddah Hikayelerinde Kadın Erbil GÖKTAŞ : Evliya Çelebi Seyahatname’sindeki Mukallit,Mudhik,Kıssahan ve Meddahlar Özdemir NUTKU : Aşık ve Meddah Hikayeleri

Mevlüt ÖZHAN : Cumhuriyetin İlk Yıllarında Geleneksel Türk Tiyatrosu Sevinç SOKULLU : Geleneksel Türk Tiyatrosunun Ulusal Tiyatromuza Kaynaklığı Üzerinde Yeniden Durmak Nedim BAKIRCI : Türk Gölge Oyunu Karagöz Aydın ÖNCÜ : Karagözle İlgili Araştırmalarda Bir Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi Süleyman TÜLÜCÜ : Meddahlık ve Meddah Hikayeleri ile İlgili Önemli Bir Eser

TEZLER Geleneksel Türk seyirlik sanatları içinde "Meddah" "Hak Dostum Hak" / Z. Neslihan Eraslan (Y.Lisans) Göstergebilimsel bir yaklaşımla Meddah / Gökhan Soylu (Y.Lisans) Soyutlama açısından postmodern edebiyat ile "Meddah", "Karagöz" ve "Ortaoyunu"nun değerlendirilmesi/ Gülden Gözlem Küçük Arat (Y.Lisans)

Yûsuf-ı Meddâh ve Maktel-i Hüseyn (İnceleme-Metin-Sözlük)/ Kenan Özçelik (Y.Lisans) Günümüzde meddahlık [Meddahship in today] / İbrahim Ethem Arıoğlu (Doktora) Türk meddah hikâyeleri ile Japon rakugo (nükteli hikâye)’larının mukayesesi/ Kiyoko İto (Doktora) Geleneksel Türk tiyatrosu orta oyunu tiplerinin Ferhan Şensoy oyunlarına yansıması / Mehmet Yıldız (Y.Lisans)

Bir uyumsuz tiyatro örneği: Karagöz / Özgür Özen (Y.Lisans) Gelenekselden bugüne Türk tiyatrosunun gelişiminde din faktörü/ Banu Ayten Akın (Y.Lisans) Türk tiyatrosunda geleneksellik/ Yavuz Pekman (Doktora) Geleneksel Türk tiyatrosunun temel güldürü ögeleri ve Türk kabare oyunlarındaki yansımaları / Gürol Tonbul (Y.Lisans)

Günümüze kadar gelmiş köy seyirlik oyunlarından örnekler / Mehtap Üçöz Çebi (Y.Lisans) Anadolu köy seyirlik oyunlarının gösteri danslarına dönüştürülmesinde yöntem önerisi ve bir uygulama örneği/ Ferruh Özdinçer (Doktora) Erzurum köy seyirlik oyunları / Dilaver Düzgün (Doktora)

ÖRNEK TEZ:Günümüzde meddahlık / İbrahim Ethem Arıoğlu Gerek sözlü edebiyat gerekse yazılı edebiyat ürünleri; bir milletin tarih boyunca meydana getirdiği ve meydana getirildiği dönemin toplumsal yapısı ile bu ürünleri meydana getiren halkın düşüncesini, inancını, zevkini, sanatı ve anlayışının estetik seviyede yansıtıldığı birer aynadır. Anlatım ve gösterim açısından Meddahlık geleneği ve meddah Hikâyeleri bugüne kadar nasıl ele alınmış ve incelenmiştir? Hikâyeler icra şekli ve konuları ile hangi temel dinamiklere yaslanmaktadır? Meddahlık geleneğinin günümüzdeki durumu nasıldır? İşte bu çalışmayla bu sorulara cevap aramaya çalışılmıştır. Bir açıdan ''sosyal tarih'' olarak değerlendirebileceğimiz Meddahlık Geleneği ve Meddah Hikâyeleri, sosyal ve kültürel alanı çevreleyen anlamlar ve değerler haritasında önemli bir yer işgal etmektedir.

Günümüzde Meddahlık” ismini taşıyan bu çalışmamız, Giriş ve Sonuç bölümleri dışında üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde meddah kavramından hareketle bu kavramın tanımı, meddah hikâyeleri, yapı ve şekil özellikleri, konuyla ilgili çalışmalar, halk tiyatrosu, anlatı kavramı, kültür, popüler kültür, gelenek ve değişim, değerler sistemi, modernizm ve küreselleşme kavramları ele alınarak kavramsal bir çerçeve sunulmaya çalışılmıştır. “Geleneksel Türk Tiyatrosu İçerisinde Meddahlık” ismini taşıyan birinci bölümde, Geleneksel Türk Tiyatrosu üzerine değerlendirmeler ve bu konuya bakışlardan hareketle tiyatro gösterimi açısından meddahlık, metin, izleyici ve oyuncu yönüyle değerlendirilerek icra ve bağlamın önemi ve icra ortamı olarak kahvehaneler ile sözlü ve yazılı kültür ortamlarından bahsedilmiştir

Medya ve İletişi Çağında Halk Kültürü ve Meddahlık Geleneği” başlığını taşıyan ve tezimizin esasını teşkil ettiğini düşündüğümüz ikinci bölümde öncelikle halk kültürü ürünlerinin sunumu ve tanıtılması açısından büyük öneme sahip olan festivaller, şenlikler eğlence kavramından hareketle ele alınmıştır. Daha sonra Günümüz meddahlığı günümüz temsilcileri ve bu temsilcilerin geleneğe bakışı ile düşünceleri geleneksel Türk tiyatrosunun dün, bugün ve geleceğe ait bakış açıları ile birlikte değerlendirilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise yapılan çalışmalarla ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır

Çukurova Üniversitesi (Makaleler) Kaynaklar http://tez2.yok.gov.tr/ http://www.mkutup.gov.tr/ https://www.yazmalar.gov.tr/ http://www.turkishstudies.net/ Çukurova Üniversitesi (Makaleler)

Hazırlayan: Saliha HUNUMA