I.MEŞRUTİYET VE MUTLAKİYET DÖNEMİNDE EĞİTİM KURUMLARINDAKİ YENİLİKLER

İLK ÖĞRETİMDE YENİLİK VE GELİŞMELER bazı eğitimcilerin yazdıkları kitaplarla usûl-i cedîd hareketi gelişme göstermekte ve yeni açılan ilkokullar için artık mekâtib-i iptidaiye,iptidai mektepler,usûl-i cedîde mektepleri terimleri kullanılmaktadır.Bu okullar Maarif nezaretine bağlıdırlar.Evkaf nezaretine bağlı olan ve eski durumlarını koruyanlara ise ya yine sıbyan mektepleri,yada usûl-i atîka mektepleri denilmektedir.

Bu dönemde ilkokullar için 1892’de çıkarılan bir Tâlimat, bunlar ve öğretmenleri hakkında yeni ve önemli düzenlemeler getirmiştir.1892 tarihli Tâlimat’ın 4.maddesine göre,iptidaî mekteplere muallim tayin edileceklerin Darülmuallimîn-i İptidaîden Şehadetname almış bulunmaları ya da bir sınav sonunda yeterliliklerini kanıtlamış olmaları,ayrıca iyi ahlâklı olmaları gerekir.Tâlimat,İstanbul ve kasaba iptidaî mekteplerinde 3.sınıfta okutulacak dersler şunlardır:Elifba,Kur’an-ı Azîmüşşan,Tecvid,İlim-i hal,Ahlâk,Sarf-ı Osmanî,İmlâ,Kıraat,Mülahhas Tarih-i Osmanî,Muhtasar Coğrafya-yı Osmanî,Hesap,Hüsn-i Hat.

Aynı Tâlimat köy okullarını 4 yıl olarak muhafaza etmekte ve Elifbâ-yı Osmanî,Eczâ-yı şerîfe,Hesap,Kur’an-ı Kerim,İlm-i hal,Kıraat,Hat gibi dersler okutulmaktadır.

İlköğretimin masrafları esas olarak mahalleri halkı tarafından yüklenilmişti.İlköğretimin gelirleri genel olarak şunlardır:

Var ise avârız parasından belirli olmayan bir hisse. Hayırlı işlere vasiyet edilen paralardan hisse. Verilirse alınacak kurban derisi ve fitre. Salma. Öğrencilerden alınan ücret. Varsa ve Evkaftan alınabilirse evkaf-ı münderise gelirleri. Evkaf-ı münderise,yıkılmış vakıflar demektir ve 1882’de bir padişah fermanı ile bunlar ilkokulların masrafları karşılığı olarak Maarif Nezaretine terkedilmişti.mutlakiyet döneminde,hatta daha sonraki dönemlerde de uzun yıllar,ilköğretimin temel sorunu kaynak yetersizliği olmuştur.

ORTA ÖĞRETİMDE YENİLİK VE GELİŞMELER 1882-1890 yılları arasında Rüşdiyeyi de içine alan İdadîlerin yaygın olarak taşrada da açıldığı görülür.Bunlar,il merkezlerinde Rüşdiye ile birlikte 5 yıllık İdadîlerdir.Böylece gelişen orta öğretim,kaza ve büyük bucak merkezlerine kadar yayılan Rüşdiyelerle birlikte kent ve kasaba halkı arasında yüksek öğretime öğrenci ve serbest meslekler,mahalli ve resmi hizmetler için de görevliler yetiştiren kaynaklar olmuştur.Taşrada,Girit hariç başka yerde açılamayan Sultaniyelerden beklenenleri işte bu İdadîler yerine getirmiştir.

1902’de vilâyet merkezlerindeki yatılı İdadîler,temel dersler birlikte okutulmak ve öğrenim süresi Ziraat için 6’ya indirilmek,diğerleri için 8’e çıkarılmak suretiyle bir kısmına Ticaret ve Sanayi şubeleri konup çok amaçlı okullar haline getirilmiştir.1906’da bundan vazgeçilip İdadîler tekrar 7 yıl olarak eski durumlarına döndürülmüştür.

Bu dönemde Münif Paşanın Maarif Nazırlığı zamanında İstanbul’da İdadî düzeyinde bir kız okulunun açıldığı görülür.Batılı bir anlayışla,genel kültür dersleri,Türkçe,Fransızca,Almanca,İngilizce,Musikî,el ve ev işleri gibi dersleri programına alan bu okul iki yıl öğretimden sonra halkın ilgisizligi nedeniyle kapanmakla beraber,kızlara ait orta öğretim alanında önemli bir atılım sayılmalıdır.

ÖĞRENCİ DİSİPLİNİ Cezalar; İhtar ve tenbih:Dersini bilmeyen,küçük yaramazlık yapan öğrenciye öğretmen tarafında yapılan sözlü uyarı. Tekdir:İhtar ve tenbihe rağmen hatalı davranışlarını sürdüren öğrenciye okul müdürünün odasında yaptığı uyarı. Tevkif:Daha ağır suç işleyen öğrencinin yemek teneffüsünden mahrum bırakılıp,ayrılmış bir dershanede yazı yazması cezası. Alenen tekdir:Tevkif ile yola gelmeyene açıkça yapılan uyarı.

İhbar ve şikâyet:Yukarıdaki cezalara rağmen yola gelmeyen öğrencilerin velilerine okul müdürünün durumu sözlü ya da yazılı bildirmesi. İhrac-ı muvakkat:Öğrencinin 1 haftadan 1 aya kadar okula alınmaması. İhrac-ı kati:Öğrencinin okuldan çıkarılması.Cezaların içinde en ağırları ihrac cezalarıdır.

Ödüllendirmeler; O dönemlerde öğrencilere,başarılı oldukları ya da uygun davranışlar gösterdikleri zaman küçük kağıt parçaları verilirdi.Bunlardan: Âferin:Çalışkan ve uslu öğrencilere öğretmeni ve müdürü tarafından verilir. Tahsin,Tahsinname:İmtihan-ı hususîlerde(ara sınavlarında) birinci olan öğrencilere öğretmeni ve müdürü tarafından verilir. İmtiyaz:Sekiz âferin veya iki tahsin değerindedir ve yine öğretmen ve müdür tarafından verilmektedir. Levha-i iftihar:Dört tahsin değerindedir.bu ödülü kazanan öğrencinin adı büyük yazılarla bir levhaya yazılıp sınıfa asılır. Mükâfat:İki levha-i iftihar değerindedir.Üç mükâfat alan öğrenciye,bir memur okuluna giderek öğretmenleri ve arkadaşları önünde övücü sözler söyler ve öğrenci,sağ kolunun üstüne sarı bir şerit takmaya hak kazanır.

Sınav sistemi; İmtihan-ı hususî:Ara sınavı anlamındadır ve üç ayda bir dersin öğretmeni tarafından yapılır. İmtihan-ı umumî:Her sene sonunda Rüşdiye ya da İdadî mektepleri idaresince tayin edilen mümeyyizler vasıtasıyla yapılır.

Okulların çalışma süreleri ve tatil düzeni; Okullarda dersler Temmuz başında kesilir ve onbeş gün boyunca müzakereden sonra ikinci yarısında imtihanlar yapılır.23 ağustosta tekrar açılmak üzere tatil edilir.

YÜKSEK ÖĞRETİMDE YENİLİK VE GELİŞMELER Darülfünûn 1900’de tekrar açılmıştır.Darülfünûn-ı Şâhâne adıyla açılan bu kurumun o yıllarda yüksek tahsil çağına gelmiş birçok gencin yasağa rağmen Avrupa üniversitelerine kaçıp gitmelerini önlemek için bir tedbir olarak açıldığı anlaşılmaktadır.

Bu dönemde: 1880’de Mekteb-i Hukuk-ı Şâhâne kurulmuştur.Okul Osmanlı kanunları ve siyasetinin ve hukuk biliminin öğretimiyle uğraşmıştır. Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne,mezunlarına,öteden beri yapageldikleri kaymakamlıkların yanında İdadilere öğretmen ve müdür atanma imkânı da tanınmıştır. 1867’de Askerî Tıbbiyenin içinde kurulan Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye bu dönemde ayrı bir okul halinde gelişmiştir. 1889’da veteriner yetiştirmek üzere Mülkiye Baytar Mektebi kurulmuştur. Mekteb-i Harbiye de bu dönemde gelişmiştir.

Bunların dışında; Abdülhamit,illerden İstanbul’a gelen gençlerin sayısını azaltmak ve daha çok subay yetiştirmek için 1904’ten itibaren ordu merkezi olan Edirne,Manastır,Erzincan,Şam ve Bağdat’da Askerî İdadî binaları içinde birer Harp Okulu daha açtırmıştır.

MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİMDE YENİLİK VE GELİŞMELER Bu dönemde açılan başlıca mesleki ve teknik okullar;Sanayi-i Nefise (güzel sanatlar) Mektebi Hendese-i Mülkiye Mektebi (İstanbul Teknik Üniversitesinin temeli) Lisan Mektebi Ticaret Mektebi Fenn-i Resim ve Mimarî Mektebi Bağ ve Aşı Ameliyat Mektebi Amelî Ziraat Mektepleri Polis Dershanesi Aşı Memurları Mektebi Gümrük Memurları Mektebi Tüccar Kaptan Mektepleri Aşiret Mektebi Çoban Mektebi Darülhayr-ı Âlî

ÖZEL EĞİTİMDE YENİLİK VE GELİŞMELER Osmanlılarda genel amaçlı ilk özel eğitim kurumu,1889’da dilsiz ve sağırlar için açılan Dilsizler Mektebi’dir. Daha sonra Âmâ(körler) Mektebi açılmıştır.