Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası XV. BÖLÜM DERS NOTLARI: EKONOMİK KALKINMA VE DIŞ TİCARET POLİTİKALARI Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE Sunumlarda Paul R. Krugman ve Maurice Obstfeld tarafından yazılmış “International Economics: Theory and Policy” ve Halil Seyidoğlu tarafından yazılmış “Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama” isimli ders kitabları temel alınmıştır. Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi Bakü - 2011

İçindekiler Giriş .................................................................................................. 3 İktisadi kalkınma açısından geleneksel dış ticaret teorisi ..................4 Büyümenin motoru olarak dış ticaret tezi ......................................... 5 Sanayileşme stratejileri ..................................................................... 6 Sanayileşmeye tarım sektörünün katkıları......................................... 9 Sanayileşme, doğal çevrenin korunması ve serbest ticaret ............. 10 Artan korumacılık ve az gelişmiş ülkelerin sanayileşmesi ............. 11 Tarım ürünlerinin uluslararası ticareti ............................................ 12 Türkiyede kalkınma ve dış ticaret rejimi......................................... 13 Kaynaklar ........................................................................................ 14 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş Az gelişmiş ülkelerde sanayileşme, iktisat politikasının temel amaçlarından biridir. Çünki sanayileşme kalkınmanın itici gücüdür. 1950’lerden beri, özellikle Japonyanın başarısından sonra kalkınmayı sanayileşme ile özdeşleştirmek yönünde genel bir eğilim vardır. Az gelişmiş ülkelerde kalkınma çabalarının amacı tarıma dayalı ekonomik yapının sanayi yönünde değiştirilmesidir. Bu dış ticaret için de söz konusudur; gıda ve hammadde ihracatından ileri teknoloji içeren sanayi malları ihracatına geçiş. Küreselleşme sürecinde bir ülkenin kalkınması dış ticaret ile sıkı sıkıya bağlıdır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İktisadi kalkınma açısından geleneksel dış ticaret teorisi Gelenseksel dış ticaret teorisinin temelinde duran Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi’ne göre gelişmiş ülkeler sanayi ürünleri, az gelişmiş ülkeler de gıda ve hammadde alanında uzmanlaşarak ticaret yapsalar her ikisi kazanır. Fakat bu statik yaklaşımdır. Uzun dönemde dış ticaretin böyle bir yapısı az gelişmiş ülkeleri gelişmiş ülkelerden daha bağımlı hale getirebilir. Bu açıdan az gelişmiş ülkeler uzun dönemde kendi dış ticaretlerinin yapısını sanayi ürünleri yönünde değiştirmek zorundadırlar. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Büyümenin motoru olarak dış ticaret tezi 1815-1913 yılları arasında İngilterenin nüfusu 3 kat, GSMH’ı 10 kat artarken ithalat hacminde 20 kat artış olmuştur ki, bu da Avusturalya, Yeni Zelanda, Arjantin, Güney Afrika gibi o günkü yeni yerleşim alanlarının ihracatını artırmıştır. İngilteredeki bu büyüme çoğaltan-hızlandıran etkisiyle yeni yerleşim alanlarına ve öteki dünyaya yayıldı. Sonuçta ihracat artışları yeni gelişen bu ülkelerde, ünlü iktisatçı Nurksenin söylediği gibi büyüme ve kalkınmayı hızlandıran sürükleyici etken durumuna geldi. Kısacası, bu görüşe göre uluslararası ticaret, adı geçen ülkeler bakımından bir tür “büyümenin motoru” (the engine of growth) rolü oynamıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Sanayileşme stratejileri Strateji genel model veya yaklaşım demektir; politikadan daha geniş kapsamlıdır. Bir strateji ancak onunla uyumlu politikalar aracılığıyla uygulamaya konulabilir. Sanayileşme stratejileri: İthal ikamesi (import-substitution) sanayileşme İhracata yönelik (export-oriented) sanayileşme Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Sanayileşme stratejileri Ülkeleri ithal ikamesine yönelten nedenler: İç piyasa için üretimin dış piyasa ile kıyaslandığında daha kolay olması, İç piyasada dış piyasalara oranla daha hafif rekabetin olması, İthal ikamesinin alternatif politikaları da, örneğin ihracatın özendirmesini de kapsadığı düşünülür, Döviz giderlerinden tasarruf sağlanacağı düşünülür, İleri bir sanayi yapısı oluşturmanın etkili bir aracı olarak görülür, İthal ikamesinin, özellikle tüketim endüstrileri alanında yabancı sermaye yatırımlarını uyarıcı bir etkisi olacağı düşünülür. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Sanayileşme stratejileri İthal ikamesinin yol açtığı sorunlar: Kaynak israfı, Dışa bağımlılık (ara malların ithalatı artar), İhracat endüstrileri aleyhine doğan çarpıklık, Dış borçların artışı, Ülkeye yabancı sanayi yapısı(işsizliyin artışı). Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Sanayileşmeye tarım sektörünün katkıları Tarımın tasarruf kaynağı olması, Tarımın döviz kaynağı olması, Tarımın gıda ve hammadde kaynağı olması, Tarımın işgücü kaynağı olması, Tarımın piyasa yaratması, Tarımın sosyal açıdan istikrarlı bir yapıya sahip olması. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Sanayileşme, doğal çevrenin korunması ve serbest ticaret Günümüzde çevre sorunlarını da göz önüne alan sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesi önem kazanmıştır. Çevre sorunu ülkelerin iç sorunu olmaktan çıkmıştır. Batılı çevrecilere göre serbest ticaret doğal çevreyi olumsuz yönde etkileyecek bir politikadır. Ülkeler arasında çevre standartlarının farklı olması, bazı sanayi dallarının ülkeler arasında yer değiştirmesindeki nedenleri de açıklamaktadır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Artan korumacılık ve az gelişmiş ülkelerin sanayileşmesi Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin sanayi malları ihracatında gelişmiş ülke piyasalarına serbestçe girebilmeleri, bu ülkelerin kalkınmaları açısından büyük önem taşır. Dolayısıyla, sanayileşmiş ülkelerdeki ticareti kısıtlayıcı politikalar, az gelişmiş ülkelerin ihracat olanaklarını, diğer ifadeyle kalkınmalarını önemli ölçüde ortadan kaldırmaktadır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Tarım ürünlerinin uluslararası ticareti Tarım tüm ülkelerde en fazla korunan sektörlerdendir. Bu tarım sektörünün doğal yapısından kaynaklanmaktadır. Tarım ürünlerin uluslararası ticaretinin serbestleştirilmesinde DTÖ’nün 1995 yılında ortaya çıkardığı Tarım Anlaşmasının önemli payı vardır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Türkiyede kalkınma ve dış ticaret rejimi Cumhuriyetin ilk yıllarında sanayileşme özel kesime bırakılmıştır. 1929-33 dünya krizinden sonra, sanayileşmede devlet önemli ölçüde yer almağa başlamıştır. 1950’lerde yeniden liberalleşme süreci başlatılmıştır. 1963’ten Planlı Kalkınma Dönemine girilmiştir. 24 Ocak 1980 iktisadi kararaları ve ihracata yönelik politikalara geçilmesi. Özelleştirme sürecleri. Türkiyenin AB ile Gümrük Birliği oluşturması. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Kaynaklar P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley. H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2009. R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2009. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.