III. BÖLÜM DERS NOTLARI: ULUSLARARASI TİCARET KAVRAMI VE TEMEL ÖZELLİKLERİ Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi Bakü - 2011 Sunumlarda Paul R. Krugman ve Maurice Obstfeld tarafından yazılmış “International Economics: Theory and Policy”, James Gerber tarafından yazılmış “International Economics” ve Halil Seyidoğlu tarafından yazılmış “Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama” isimli ders kitabları temel alınmıştır. Ders: Uluslararası İktisat ve Dış Ticaret Politikası

İçindekiler Giriş ................................................................................................................... 3 Uluslararası ticaret nedir? ................................................................................. 4 Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi ................................................................ 5 Ülkeler Arası Ticaret ve Bölgeler Arası Ticaret Farkları ................................... 8 Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri ............................................................. 9 İşletmeler neden uluslararası ticarete katılırlar? ............................................... 10 Uluslararası ticaretin faydaları .......................................................................... 11 Uluslararası ticaretten kazananlar ve kaybedenler ............................................ 12 Uluslararası ticarete etki yapan temel faktörler ................................................ 13 Uluslararaası ticarette riskler ............................................................................ 14 Dünya mal ihracatı ve dünya üretiminin artışı (2000-2007) ……………….... 15 Dünya ihracatında ilk 20 ülke ........................................................................... 16 Dünya ithalatında ilk 20 ülke ........................................................................... 17 III. Bölümün temel kavramları ........................................................................ 18 Kaynaklar ......................................................................................................... 19 Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Giriş Uluslararası Ticaret Analizleri Uluslararası Ticaret Teorisi (International Trade Theory) ve Uluslararası Ticaret Politikası (International Trade Policy) olmak üzere, birbirini tamamlayan iki alt gruba ayrılmaktadır. Mal akımları uluslararası ekonomik ilişkilerde daima en eski ve en ağırlıklı yeri tutmuştur. Ancak teknolojinin ulaştığı boyutlar ve dünya hizmet ticaretindeki hızlı artışlar son yıllarda dikkatlerin daha yoğun biçimde hizmetler alanına yöneltilmesine neden olmuştur Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticaret nedir? Uluslararası ticaret (international trade) mal ve hizmetlerin ulusal sınırları aşarak yapılan mübadelesidir. Uluslararası ticaret (international trade) aynı zamanda iktisat biliminin bir disiplini olmakla, uluslararası maliye (international finance) ile birlikte uluslararası iktisat (international economics) isimli daha kapsamlı bir disiplini oluşturmaktadır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi Organize bir şekilde uzak mesafelerle ticaret (long-distance trade) 6000 bin yıl önce Mezopotopya (Irak) ve Anadolu (Türkiye) toprakları arasında Assurlar tarafından yapılmağa başlanmıştır. Bundan bin yıl sonra Finikyalılar (Lübnan) ticarete dayanan ilk uygarlığı oluşturmuştur. Sonrakı bin yıllar içerisinde Babilde Hamurapi Yasalarında ilk yasal ticaret normlarının ortaya çıktığını görmekteyiz. V. Yüzyılda Roma imparatorluğunun çözülmesiyle Avrupda ticaretin daraldığı gözlemlenmiştir. VIII. Yüzyılda Vikingler İskandinavya ve Konstantinopol (İstanbul) arasında ticaret ağı oluşturmuştur. X-XIII. Yüzyıllara Ortadoğu, Avrupa, Kuzey ve Doğu Afrika arasında Arap ticareti egemen olmuştur. XIII. yüzyıla kadar Çin-Akdeniz arasında güvenli ve verimli bir ticaret yolu – İpek Yolu (Silk Road) faaliyetde olmuştur. XIII. Yüzyıldan sonra bu ticaret denizlerde özellikle Çin ve İtalyan site-devletlerinde yaygın hale gelmiştir. XIII-XVI. Yüzyıllarda Baltik ve Kuzey denizlerinde Avrupa site-devletlerinin oluşturduğu Hanseatic League bir ticaret havzası yaratmışlar. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticaretin tarihsel gelişimi XV. Yüzyılda Çin en büyük deniz filosuyla Büyük Okyanusda ticareti kontrol etmiştir. XV-XVI yüzyıllarda Akdenizde İtalyan site-devletleri ticareti kontrol etmiştir. İlk global ekonominin (first global economy) oluşumu Kolumbun 1492 yılında Karib Havzasına varmasıyla başlamıştır. Bu tarihten dünya ticaretinde İspan ve Portegiz egemenliği ortaya çıkmıştır. XVII. Yüzyılda Hollanda ve İngilizler dünya ticaretini geliştirmişler. Ve kolonyal mal üretimi kültürleri (colonial production of cash crops) oluşturmuşlar. East İndia Trading Company, Dutch East İndia Trading Company gibi devlet tarafından desteklenen uluslararası ticaret monopolleri oluşmuştur. Kolonyal ticaret sisteminde Asya mallarının (çay, ipek v.s) Avrupa, Afrika ve Amerika arasında üçbucaq ticareti (triangular trade) ortaya çıkmıştır. XVIII. Yüzyılda dünya ticaretinde İspanya ve Portekiz hakimiyetini İngiltere, Hollanda ve Fransa lehinde kayb etmiştir. XIX yüzyılda İngiltere merkez olmakla başlayan Sanaye Devrimyle modern globalleşmenin temelleri atılmıştır. XX yüzyılın II. Yarısından dünya ticaretinde liberalleşme yönelimleri global ticareti hızlı bir şekilde geliştirmeye başlamıştır. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararsı ticaretın tarihsel gelişimi Bugün çoğu ülkelerde uluslararası ticaret GSYİH’nın önemli kısmını oluşturmaktadır. Uluslararası ticaret eski tarihlere dayansa da, onun ekonomik, sosyal ve siyasal önemi şimdiki XX. Yüzyılda aşırı yükselmiştir. XIX-XX. Yüzyıllarda sanayileşme, ulaşımın gelişmesi, globalleşme, çokuluslu şirketler ve outsourcing teknolojileri uluslararası ticaret sisteminin gelişimine etki yapan temel faktörler olmuştur. Artam uluslararası ticaret globalleşmeyle özellikle sıçrama yapmıştır. Bugün uluslararası ticaret dünya gücü olan ülkeleri için temel gelir kaynağıdır. Uluslararası ticaret olmasaydı, ülkeler kendi üretimlerini ulusal sınırlarıyla kısıtlamaya mecbur kalırdılar. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkeler Arası Ticaret ve Bölgeler Arası Ticaret Farkları Üretim faktörleri hareketliliğindeki farklılıklar Farklı para birimleri Farklı piyasalar Farklı siyasi birimler Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Ülkelerin Dış Ticaret Yapma Nedenleri Yerli üretimin yetersizliği Doğal kaynakların dengesiz dağılımı Teknik bilgi ve uzman işgücü yetersizliği Ekonomik gelişme farklılıkları Nisbi üstünlükler (fiyat ve verimlilik farklılıkları) Mal ve fiyat farklılaştırması Uzmanlaşma Toplumsal ve kültürel tercihler Ortaya çıkan yeni alışkanlıklar Gümrük tarifeleri indirimleri Ödeme kolaylıkları ve bankacılık sisteminin gelişmesi Diğer ekonomik faaliyetler (çokuluslu şirketlerin faaliyeti, uluslararası sermaye akımları v.s) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

İşletmeler neden uluslararası ticarete katılırlar? Maliyetleri düşürmek Daha fazla menfaat elde etmek Riskleri çeşitlendirmek Stratejik avantajlar kazanmak Üretimi genişletmek Atıl zamanın kullanımı Yurtiçi faydalılığın olmaması Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası Ticaretin Faydaları Ticaretin faydaları (The Gains from Trade) Çoğu insan kendi ülkesinde üretilebilecek malların ithalına kuşkuyla bakmaktadır. Ülkeler bir birilerine mal sattığı taktirde hepsi kazanacaktır. Ticaret ve gelir bölüşümü Uluslararsı ticaret halkın belli kesimlerini rahatsız edebilir. Ticaret, teknoloji ve yüksek vasıflı ve vasıfsız işçilerin ücretleri. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticaretten kazananlar ve kaybedenler Ticaret ülkelere çeşitli yollarla fayda getirir, fakat aynı zamanda yurtiçi bazı gruplara zarar da vere bilmektedir: Gelirler: ihracat sektörleri, zengin kaynakların sahipleri (sektörler büyür). Zararlar: ithalatla rekabet eden sektörler, sınırlı kaynakların sahipleri Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticarete etki yapan temel faktörler Mesafe Rekabet edilebilir olanaklar ve kaynaklar Kültürel benzerlikler Ülkeler arasındaki ilişkiler Piyasa konjöktür dalgalanmaları Savaşlar ve isyanlar Yenilikçilik potansiyeli İklim Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Uluslararası ticarettte riskler Ekonomik riskler: Alıcı iflası Uzunvadeli borçların ödenmemesi Reddetme Ekonomik bağımsılığın yitirilmesi Döviz kuru Siyasi risqlər: İmtina veya dış ticaret lisanslarının yenilenmesi Savaşlar Müsadere veya idhalatçı şirketin müsaderesi Transfer riskleri (döviz, ithalata yasak) Siyasal partilerin ithalatçı firmalara etkisi Siyasal bağımsızlığın yitirilmesi Mallar yüklendikten sonra ithala yasak konulması Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Dünya Mal İhracatı ve Dünya Üretiminin artışı (2000-2007) Kaynak: WTO Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Dünya ihracatında ilk 20 ülke Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Dünya ithalatında ilk 20 ülke Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

III. Bölümün temel kavramları Uluslararası ticaret (international trade) Uzak mesafelerle ticaret (long-distance trade) Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.

Kaynaklar P. Krugman and M. Obstfeld, International Economics: Theory and Policy, Seventh Edition Pearson – Addison Weasley. James Gerber, International Economics, Third Edition, Pearson Education , 2005. Raymond Miller, International Political Economy: Contrasting World Views, Routledge, 2008 H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2007. R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika, VI. Baskı, İstanbul, 2009. Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.