TOPLUMSAL CİNSİYET VE SAĞLIK İLİŞKİSİ Prof .Dr. Zeynep ŞİMŞEK

Toplumsal cinsiyet eşitsizliği…………… YORUMSUZ…….. 2

SAĞLIK Yalnızca hastalık ve sakatlığın olmaması değil; bireyin bedensen, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halidir. Bedensel Zihinsel Sosyal SAĞLIK 3 3

Toplumsal cinsiyet ayrımcılığı CİNSİYET: Bireyin kadın ya da erkek olarak mevcut genetik, fizyolojik ve biyolojik özelliğidir. Toplumsal cinsiyet ayrımcılığı Düşük toplumsal statü TOPLUMSAL CİNSİYET (GENDER): Toplumun kadın ve erkeğe cinsiyeti nedeni ile biçtiği rol – ondan olan beklentileridir.. 4

TOPLUMSAL CİNSİYETTE EŞİTLİK (GENDER EQUALITY) Fırsatları kullanma, kaynakların ayrılması ve kullanımında, hizmetlere ulaşmada bireyin cinsiyeti nedeni ile ayrımcılık yapılmamasıdır.

TOPLUMSAL CİNSİYETTE HAKKANİYET (GENDER EQUITY) Kadın ve erkek arasında sorumlulukların ve gelirin dağılımında adalet ve hakkaniyetin Olmasıdır OLUMLU AYRIMCILIK YAPILMASINI GEREKTİREBİLİR !!! 6 6

TOPLUMSAL CİNSİYET VE SAĞLIK RAPORU (DSÖ) 2010

Sigara Erkeklerde sigara içme sıklığı kadınlara göre 10 kat daha fazla. Bu nedenle tütün endüstrisi kampanyalarında kadınları hedeflemektedir. Gelişmekte olan ülkelerde genç kadınlarda sigara içme davranışı hızla yükselmektedir. Genellikle kadınlar sigarayı bırakmada daha başarısızlar. Erkeklere göre relapslar daha fazla ve nikotin replasman tedavisi de daha az etkili olmaktadır.

HIV HIV’li kadınlarda erkeklere göre daha fazla. HIV’li kadınların %80’i Afrika bölgesinde yaşamakta. Bu nedenle servikal kanser olmak üzere yapılacak taramalarda öncelikli grubu kadınlar oluşturmaktalar.

Şiddet Dünyadaki kadınların % 15 - 71’i başta eşi olmak üzere fiziksel ya da cinsel şiddete uğramaktalar. İstismar sosyal ve ekonomik faktörlerle ilişkili. Şiddet kadınlarda yaralanmalar başta olmak üzere istenmeyen gebeliklere, cinsel yolla bulaşan hastalıklara, depresyona ve kronik hastalıklara neden olmaktadır. Bazı çalışmalar 15 yaş altındaki her 5 kızdan 1’inin cinsel istismara uğradığını göstermektedir.

DSÖ’nün 11 Ülkede Yürüttüğü KYŞ Araştırmasının Sonuçları Fiziksel Şiddet 13- 61 % Cinsel Şiddet 6-59 % Fiziksel veya Cinsel 15 – 71 % Yaklaşık 1 milyar kadın yani 3 kadından biri , yaşamının bir noktasında aile içi şiddete maruz kalmaktadır.

Fiziksel Şiddet (Türkiye) www.ksgm.gov.tr 12

Cinsel Şiddet (Türkiye) www.ksgm.gov.tr 13

Duygusal şiddet (Türkiye) www.ksgm.gov.tr 14

Ekonomik şiddet (Turkiye) www.ksgm.gov.tr 15

Gender temelli şiddetin sağlık sonuçları Ölümcül olmayan sonuçları fiziksel ve ruhsal sorunlar CYBEler istenmeyen gebelikler, düşükler yaralanmalar, başağrıları, jinekolojik sorunlar alkol/ madde bağımlılığı vb. Ölümcül sonuçları HIV/AIDS İntihar Adam öldürme

Türkiye’de, son on yılda, ulusal mevzuatta, şiddetin önlenmesi amacıyla reform niteliğinde birçok düzenleme yapılmıştır. Meclis Araştırma Komisyonu’nun raporunu takiben, kadına yönelik şiddetin önlenmesinin devlet politikası haline getirilmesinin açık göstergesi olan 2006/17 sayılı Başbakanlık Genelgesi 4 Temmuz 2006 tarihinde yayımlanmıştır. 17 17 17

Kadınlar ikincil konumlarını ne yazık ki içselleştirmektedirler Bazı önermelere kadınların katılımı (Türkiye-%) 69,8 46,3 50,1 Evli erkek canı istediğinde yalnız gezebilir 64,4 42,7 62,6 Aynı fikirde değilse bile kadın kocasıyla tartışmamalıdır 71,4 38,2 36,5 Kadın hakettiyse kocası dövebilir 45,8 Erkek kadından daha akıllıdır Kır Kent Türkiye oranı Kadın Onaylayan 18

Adölesan evlilik Erken yaştaki evlilikler azalmakla birlikte, dünyada 100 milyon kız 18. yaşını doldurmadan evlenmekte. Genç yaşta evlenen kızlar CYBH konusunda bilgisizler.

Çocuk annelik Her yıl yaklaşık 14 milyon adölesan anne olmakta. Bunların %90’ı gelişmekte olan ülkelerde.

Anne ve bebek ölümleri Her yıl 1600 anne ve 10.000’nin üzerinde yenidoğan bebek gebelik ve doğum sırasında önlenebilir komplikasyonlardan ölmekte. Anne ölümlerinin %99’u, yenidoğan ölümlerinin %90’ı gelişmekte olan ülkelerde ölmekteler.

Koruma Gebelerin ve çocukların insektisit uygulanmış cibinlik altında uyumaları sıtma olgularını azaltır. Yapılan çalışmalar eğer kadınlar para kazanırsa cibinlik alma davranışının erkeklere göre daha fazla olduğunu göstermekte.

Çoğu ülkede yemeği pişiren ve ev işlerini yapanlar kadınlardır Çoğu ülkede yemeği pişiren ve ev işlerini yapanlar kadınlardır. Bu işler sırasında (soba yakma dahil) yüzlerde madde inhale edilmektedir. Özellikle ev içinde sigara içme sonucu sigara dumanına maruziyet de eklendiğinde yıllık 1.3 milyon ölüm kronik akciğer hastalığından kaynaklanmakta ve ölenlerin de çoğunluğu da kadındır. Gebelik sırasında anne karnındaki bebekte de bu riskler düşük doğum ağırlığına ve ölü doğumlara neden olmaktadır.

Kronik hastalıklar Kadınlarda kanser, diyabet, depresyon, kardiyovasküler hastalıklar da hızla artmaktadır. Yüksek gelir grubundaki ülkelerde bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı ölümlerin %80’i, gelişmekte olan ülkelerde de %25’i yetişkin kadınlarda görülmektedir.

Ruhsal bozukluklar Nöropsikiyatrik bozukluklara bağlı engelliliğin çoğunluğu depresif bozukluklara bağlıdır. Bu oran kadınlarda %41.9 iken erkeklerde %29.3’dür. Yaşlılarda görülen depresyonun, organik beyin sendromunun ve demansın çoğu kadınlarda görülmektedir.

Toplumsal cinsiyet eşitsizliği indeksi Ekonomik göstergeler (131.) İşgücüne katılım Kadın-erkek arasında ücret farkı Eğitim göstergeleri (109.) Kız ve erkeklerde okullaşma oranı Sağlık göstergeleri (61.) Doğumda yaşam beklentisi Anne ölümü Karar mekanizmalarına katılım (99.) Cinsiyete göre yöneticilik 129 ülke (134 ülke içinde) 2010 World Report

İşgücüne Katılım İstihdam İşsizlik Türkiye Erkek 71,5 64,5 9,7 Kadın Türkiye’de cinsiyete ve yerleşim yerine göre işgücüne katılım, istihdam ve işsizlik oranları İşgücüne Katılım İstihdam İşsizlik Türkiye Erkek 71,5 64,5 9,7 Kadın 24,9 22,3 10,3 Kent 70,8 63 10,9 19,9 16,7 16,4 Kır 72,7 67,2 7,6 33 31,6 4,3 Kaynak: TÜİK, Hane Halkı İşgücü Anketi Veri Tabanı.

Çalışma yaşamı OFİSTE BENZER İŞLER !!! ANCAK EVDE ÇOK FARKLI ???? TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketi Verilerine göre, kadınların işgücüne dahil olmama nedenlerinin başında ev işleri ile meşgul olmaları gelmektedir. Bu oran % 65’dir. 28

Türkiye’de yıllara göre okur-yazarlık (1935-..) Source: SIS Results of the National Census, TurkStat, Statistical Yearbook of Turkey, 2006.

Okuma yazması olmayan kadınlar istediklerinden fazla çocuk sahibi olmaktadırlar 2.5 3.2 2.6 2.8 3.7 İstenilen çocuk sayısı 4.9 5.0 5.9 Sahip olunan çocuk sayısı 30

Okuma yazması olan kadınlar istedikleri sayıda çocuk sahibi olmaktalar 2.2 2.5 2.4 2.8 İstenilen çocuk sayısı 2.5 2.6 2.8 3.0 Sahip olunan çocuk sayısı 31

BÜROKRASİDE KADINLARIN DURUMU ÜNVANI KADIN TOPLAM TOPLAM İÇİNDEKİ PAY (%) Müsteşar 19 Müst. Yrd. 2 79 2,5 Vali 155 Vali Yrd. 5 408 1,2 Genel Müdür 7 177 3,9 GM. Yrd. 34 514 6,6 Başkan 9 131 6,8 Başkan Yrd. 57 8,7 2003 yılında yürürlüğe giren yeni iş Kanunu ile, fırsat eşitliği ilkesi resmi olarak kabul edilmiştir. Ancak, meslekte yükselme, karar mekanizmalarında yer alma konusunda hala cinsiyete dayalı bir ayrımcılığın sürdüğünü görüyoruz. Eğitimde olduğu gibi mesleklerde de toplumsal cinsiyet temelli bir ayrışma vardır. Kadınların yoğunlaştığı meslekler, öğretmenlik, hemşirelik, hizmet sektöründe idari olmayan pozisyonlardır. Eğitim alma, meslek sahibi olma ve işe girmede yaşanan tüm bu olumsuzluklara rağmen, Türkiye’de hala eğitimli ve meslek sahibi olan önemli bir kadın nüfusu bulunmaktadır. Yüksek yargı organlarında, kamu kurumlarında, üniversitede çalışanların yaklaşık üçte birini kadınlar oluşturmaktadır. Bu nitelikli kadın nüfusuna rağmen, ne kamu kurumlarında, ne siyasal kurumlarda karar mekanizmalarında kadınların varlığı yok denecek kadar azdır. Yani kadınlar eğer bir işte çalışıyorlarsa da, o işte yükselmeleri ve yönetici konuma gelmeleri, erkeklerle kıyaslandığında çok daha düşüktür. Kamu kurumlarındaki durumu örnek olarak verebiliriz. Ülkemizde kamu kuruluşlarında görev yapan 19 müsteşar ve 155 vali arasında hiç kadın bulunmamaktadır. TBMM’de son seçimlerde kadın milletvekili oranı %4,4’den % 9,1’e yükselmiştir. Kaynak: KSGM, Yetki ve karar Alma Süreçlerinde Kadın, 2008. 32 32

Erişkin dönem doğurganlıkla ilgili olayların en yoğun yaşandığı Yaşam dönemlerine göre “KADIN” cinsiyetinin karşılaştığı sorunlar / olaylar: Erişkin dönem doğurganlıkla ilgili olayların en yoğun yaşandığı dönemdir. Bu dönemde; Gebelik, doğum, doğum sonu komplikasyonlar İstenmeyen gebelikler İsteyerek düşükler Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar Kansızlık / beslenme bozukluğu Paralı seks Cinsel taciz - istismar Cinsiyet temelli şiddet Hizmetlerden mahrum bırakılma Anne ölümü toplumsal cinsiyet ayrımcılığının etkili olduğu durumlardır.

Nedenlerine ve cinsiyete göre intiharların yüzde dağılımı (Türkiye 2005) İntihar nedenleri Kadın Erkek Hastalık 19,31 16,55 Aile geçimsizliği 18,90 10,40 Geçim zorluğu 3,63 10,92 Ticari başarısızlık 0,21 3,51 Hissi ilişki ve istediği ile evlenememe 7,79 5,80 Öğrenim başarısızlığı 1,45 0,96 Diğer 6,13 7,87 Bilinmeyen 42,58 43,97 Kaynak: TÜİK Ölüm İstatistikleri

Özgüvenin düşük olması kadının istekte bulunma yeteneğini sınırlar. Ekonomik, sosyal ve kültürel engeller sağlık hizmetlerine erişimlerini sınırlandırır, Eğitimsizlik, kadınların kendi bedenlerini anlayamamalarına veya sağlık hizmeti gereksinimleri konusunda uygun bir değerlendirme yapamamalarına yol açmaktadır.

Türkiye’de kadın sağlığını etkileyen olaylar 1920 Sağlık Bakanlığı kuruldu 1923 CUMHURİYET (Kadın Devrimi) 1934 kadınlar,seçme seçilme hakkını aldı 1935 Atatürk Türkiye’de düzenlenen 12. Dünya kadın konferansına ev sahipliği yaptı (Istanbul) 1961 TSH Sistemi (# 224 sayılı yasa) 1965 İlk NP Yasası (#557) 1983 İkinci NP Yasası (#2827) 1989 Turkiye CEDAW’ı imzaladı 1990 Turkiye Çocuk Hakları Sözleşmesini imzaladı 1990 Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü kuruldu

Bütün Bunlara Rağmen !!!!!!!!!!!! 1994 Türkiye ICPD’yi imzaladı 1995 Türkiye Pekin’i imzaladı 1997 Zorunlu temel eğitim 8 yıla çıktı 1998 Ailenin korunmasına dair kanun kabul edildi Medeni Yasa revize edildi (2002) TCK revize edildi (2004) CSÜS ile ilgili Ulusal Stratejik plan hazırlandı (2005) KYŞ ile ilgili Ulusal Stratejik Plan ve Aksiyon Planı hazırlandı (2009 TBMM’de Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu kuruldu (2008) Bütün Bunlara Rağmen !!!!!!!!!!!!

YAKIN GEÇMİŞTE KADINLARA EŞİT HAKLAR TANINDI !!!!!!!!!! 38

Yaşam ilerledikçe durum bu hale gelmekte !!......

40

Kadın Sağlığını İyileştirmede Müdahale Piramidi (WHO) Sağlık Hizmetleri Hemen etkiler Beslenme Gelir Eğitim Orta sürede etkiler Kadın Erkek Eşitliği Uzun erimde etkiler Kalıcıdır