GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU KARAGÖZ

KARAGÖZ VE HACİVAT

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE DEĞİŞİMİ TEMEL SORU EĞLENCE KÜLTÜRÜMÜZÜN GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE DEĞİŞİMİ NASIL OLMUŞTUR?

ÖZET Hacı Cavcav işletmeye adam arıyor galiba Karagöz ve Hacivat taklide ve karşılıklı konuşmaya dayanan, iki boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatılan gölge oyunudur. Vay Karagözüm nasılsın?

KARAGÖZ ve HACİVAT İLE İLGİLİ SÖYLENCELER Hacı İvaz Ağa ya da halka mal olan adıyla Hacivat ve Trakya'da bulunan Samakol köyünden demirci ustası Karagöz, Orhan Gazi devrinde Bursa’da yaşamış cami yapımında çalışan iki işçidir.

ORHAN BEY Orhan Gazi'nin, "cami vaktinde bitmezse kelleni alırım" dediği cami mimarı, caminin vaktinde bitmemesine neden olarak Karagöz ve Hacivat'ı gösterir.

KARAGÖZ HEYKELİ Karagöz ve Hacivat Kendileri çalışmadıkları gibi diğer işçilerin de çalışmasını engellemektedirler

Bunun üzerine bu ikili başları kesilerek idam edilir. Karagöz ve Hacivat'ı çok seven ve ölümlerine çok üzülen Şeyh Küşteri, ölümlerinin ardından kuklalarını yaparak perde arkasından oynatmaya başlar. Bu sayede Hacivat ve Karagöz tanınır.

Acımadı ki Gene mi Sen !!!

KARAGÖZ-HACİVAT YAPIMINDAN GÖRÜNTÜLER Karagöz ve Hacivat'ı çok seven ve ölümlerine çok üzülen Şeyh Küşteri, ölümlerinin ardından kuklalarını yaparak perde arkasından oynatmaya başlar

Geleneksel kültürümüzün ortaoyunu ve meddah ile birlikte en önemli köşe taşlarından biri olan gölge oyunumuz KARAGÖZ HACIVAT oyunları günümüzden yüz yıllarca önce ortaya çıkmış, insanları eğlendirirken düşündürmüş, zaman zaman toplumsal bilinç oluşmasında öncü bir rol oynamıştır.

Karagöz oynatan kişiye HAYÂLÎ denir, hayali’nin yardımcısına ise yardak adı verilir. Hayâlî sıfatı, bir usta yanında uzun yıllar yardaklık (yardımcılık, çıraklık) yapmış ve hakkıyla karagöz hacivat oynatabilecek kıvama gelmiş kişilere ustası tarafından verilir

KARAGÖZ OYUNUNDA TİPLER KARAGÖZ OYUNUNDA TİPLER Eksen Kişiler (Karagöz, Hacıvat) Kadınlar (Zenneler, Kanlı nigar, Salkım İnci, Karagöz'ün karısı, Hacıvat'ın Kızı vs.) İstanbul ağzı konuşanlar (Çelebi,Tiryaki) Anadolulu kişiler (Laz, Bolulu, Kayserili, Kürt, Kastamonulu) Anadolu dışından gelen kişiler (Arnavut, Arap, Acem) Müslüman olmayan kişiler (Rum, Ermeni, Yahudi)

KARAGÖZ OYUNUNDA TİPLER Kusurlu ve ruhsal hasta olan kişiler (Kekeme, Kambur) Kabadayılar ve sarhoşlar (Matiz, Tuzsuz Deli Bekir, Sarhoş) Eğlendirici kişiler (Köçek, Çengi, Cambaz, Hokkabaz) Olağanüstü kişiler ve yaratıklar (Cazular, Cinler, Canan) Geçici, ikincil kişiler ve çocuklar (Çeyiz taşıyıcaları, Satıcılar vs.)

KARAGÖZ KARAGÖZ: Oyunun hiç şüphesiz başrol oyuncusu Karagöz’dür. Okumamış bir halk adamıdır. Hacivat’ın kullandığı yabancı kelimeleri anlamaz ya da anlamaz görünüp, onlara yanlış anlamlar yükleyerek ortaya çeşitli nükteler çıkarırken bir taraftan da Türkçe dil kuralları ile yabancı kelimeler kullanan Hacivat ile alay eder.

HACİVAT Tam bir düzen adamıdır.Nabza göre şerbet verir, eyyamcıdır.Kişisel çıkarlarını her zaman ön planda tutar.Az buçuk okumuşluğundan dolayı yabancı sözcüklerle konuşmayı sever.Perdeye gelen hemen herkesi tanır, onların işlerine aracılık eder.Alın teriyle çalışıp kazanmaktan çok Karagöz’ü çalıştırarak onun sırtından geçinmeye bakar

ZENNE   Karagöz oyunundaki bütün kadınlara genel olarak Zenne denir .

HİMMET AĞA Kastamonu’lu Himmet olarak da geçer.Sırtında baltası vardır.Kaba saba bir tiptir.Karagöz oyunlarının en iri tasviridir.Yaklaşık 50 cm boyundadır.

TUZSUZ DELİ BEKİR Bir elinde içki şişesi,bir elinde tabanca ya da kama vardır.Olayların karmaşıklaştığı anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.

ÇELEBİ İstanbul ağzı ile kusursuz bir Türkçe konuşur.Bazı oyunlarda zengin bir bey, bazı oyunlarda bir mirasyedi, bazı oyunlarda ise zevk düşkünü bir çapkındır. Nazik ve çıtkırıldım bir tiptir. Elinde şemsiye,çiçek demeti ya da baston olan değişik Çelebi tasvirleri vardır

BEBERUHİ Altı kulaç Beberuhi lakabıyla anılır.Yaşı büyük aklı küçük bir tiptir.

TİRYAKİ Afyon yutup pineklemekle ömür geçiren, olayın en can alıcı yerinde uyuklayan bir tiptir.

KARAGÖZ-HACİVAT OYUNUN BÖLÜMLERİ Karagöz- Hacivat oyunu başlıca 4 bölüme ayrılır: Giriş, Muhavere, Fasıl, Bitiş. GİRİŞ:Hacivat bir semai söyleyerek perdeye gelir; semaiyi bitirince Hay Hak! Diye seslendikten sonra bir perde gazeli okur. MUHAVERE:Karagözle Hacivat arasında geçen muhavere bölümü asıl oyunun konusuyla ilgili değildir.Bu bölüm okumuş bir adam olan Hacivat’ın sözlerini okumamış halk adamı olan Karagözün yanlış anlaması ya da yanlış anlar görünmesiyle sürüp gider.

FASIL: Bu bölümde bir olay gösterilir FASIL: Bu bölümde bir olay gösterilir. Karagöz oyunları bu bölümde gösterilen olaylara göre ad alırlar: Hamam, Ters Evlenme, Kanlı Kavak…. BİTİŞ: Bu bölüm, oyunun sonunda Karagözle Hacivat arasında geçen birkaç cümlelik kısa bir konuşmadan ibarettir.Bu bölümde Karagöz Hacivat’ı yine döver bunun üzerine Hacivat:’’ Yıktın perdeyi eyledin viran! Varayım sahibine haber vereyim heman! diyerek çıkar, Karagöz de:

Her ne kadar sürç-i lisan ettikse af ola! Yarın akşam ….. oyununda yakan elime geçerse , bak Hacivat ben de sana ne oyunlar oynarım! dedikten sonra çekilip gider; perde arkasındaki mumun sönmesiyle oyun biter.

KAYNAKÇA Cevdet Kudret,Karagöz,Bilgi Yayınevi 1946 Aziz Nesin,Üç Karagöz Oyunu,İst.1968 Metin And,Kukla Oyunları,İş bank yayınları Metin And,Karagöz,İş bank yayınları 1969 Karagöz Koleksiyonu YKB yayınları 2004 www.karagöz.com.tr

Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola!