RUS DIŞ POLİTİKASININ TEMEL PARAMETRELERİ VE RUSYA’NIN AVRASYA POLİTİKALARI BİLGEHAN EMEKLİER Mart 2010

RUSYA ÜLKE PROFİLİNDEN NOTLAR

Rusya’nın Etnik Yapısı Toplam Nüfus: 140,041,247 (2009) Dünyada 9. sırada Kentli Nüfus: %73 (2008) Ortalama Yaş: 38.4 Büyüme Hızı: -0.467%

GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA RUSYA – EKONOMİK VERİLER BÜYÜME ORANI GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA $2.117 trillion (2009) 2009 -7.9% 2008 5.6% 2007 8.1% İşsizlik Oranı 8.9% SEKTÖRLERE GÖRE İŞGÜCÜ DAĞILIMI Enflasyon Oranı 11.9% (2009) TARIM 10% ENDÜSTRİ 31.9% HİZMET 58.1%

Ülkelere göre Rusya’nın İhracat Verileri (2008) Ülkelere göre Rusya’nın İthalat Verileri (2008) ÇİN 12.9% ALMANYA 12.6% JAPONYA 6.9% UKRAYNA 6% ABD 5.1% İTALYA 4.1% HOLLANDA 12.2% İTALYA 9% ALMANYA 6.9% TÜRKİYE 5.9% UKRAYNA 5% ÇİN 4.5% POLONYA 4.3% İthalat Ürünleri: Otomotiv, makine ve ekipman, plastik, ilaç, demir ve çelik, et, meyve, fındık, tüketim ürünleri, yarı işlenmiş metal ürünler İhracat ürünleri: petrol ve petrol ürünleri, Doğalgaz, ahşap ve ahşap ürünleri, metal ve kimyasal maddeler, askeri teçhizat ve silahlar

Oil – production 9. 81 million bbl/day (2009 est Oil – production 9.81 million bbl/day (2009 est.) country comparison to the world: 2 Oil - consumption: 2.8 million bbl/day (2008 est.) country comparison to the world: 5 Oil - exports: 4.93 million bbl/day (2009 est.) Oil - imports: 48,000 bbl/day (2008 est.) country comparison to the world: 87 Oil - proved reserves: 79 billion bbl (1 January 2009 est.) country comparison to the world: 8 Natural gas - production: 662.2 billion cu m (2008 est.) country comparison to the world: 1 Natural gas - consumption: 420.2 billion cu m (2008 est.) country comparison to the world: 3 Natural gas - exports: 245 billion cu m (2008) Natural gas - imports: 56.9 billion cu m (2008) country comparison to the world: 5

GİRİŞ Bu çalışma tarihsel bir perspektiften hareketle Rusya’nın temel dış politika parametrelerini ve Avrasya politikalarını incelemeyi amaçlamaktadır.

I-) RUSYA’NIN TARİHSEL ARKA PLANI II-) RUSYA FEDERASYONU’NUN DEVLET YAPISI VE FEDERALİZM  III-) RUS DIŞ POLİTİKASINDA AVRASYACILIK-ATLANTİKÇİLİK   IV-) RUSYA FEDERASYONU’NUN AVRASYA POLİTİKALARI VE PUTİN

I-)RUSYA’NIN TARİHSEL ARKA PLANI 862 Yılı = Varyag prensi Rürik Novgorod’da ilk Rus devleti’nin temellerini atıyor.   879 = Rürik’ in ölümü = Knez Oleg 882’de Novgorod + Kiev = “Kiev Rusya”sı (Başkent Kiev) Knez İgor Knyagina Olga = Rus Tarihi’nin ilk kadın yöneticisi. 957 = Bizans ziyareti + Ayasofya’da vaftiz ediliyor ve “Yelena” adını alıyor. Knez Vladimir = 980’de dini reform ancak başarısız. Ortodoks + Katolik + Yahudi + İslam elçileri Kiev. 10 kişilik ekip kuruyor ve dinler hakkında bilgi için araştırma.

998 = Rus tarihi açısından dönüm noktası = Vladimir ile Bizans İmparatoru Vasiliy’in kız kardeşi Prenses Anna’nın evliliği ve Hristiyanlı’ğın kabulü. 1097 = Bölünme Süreci = Prenslikler ve şehir devletleri dönemi. 1147 = Yuriy Dolgorukiy Moskova şehrini kuruyor.   XIII. Yy. Moğol-Tatar tehditi = 250 yıllık (1240-1480) Moğol dönemi. 1240 = Batı Han Kiev’i ele geçiriyor, 1242’de “Büyük Batı Seferi” bitiyor ve Rus topraklarında “Tatar-Moğol” egemenliği.

1243 = Altın Orda Devleti’nin kuruluşu. XIV.yy = Moskova askeri + siyasi + ekonomik gücü artıyor. 1326 = Başkent Vladimir’den Moskova’ya taşınıyor. XV. yy’ın 2. yarısının başında Kiev Metropolitliği i- Kiev ii- Moskova (1458 ‘de bağımsızlık)

III. İvan (1462-1505) = Moğol hakimiyetinin sonu (1480) ilk Rus birliği 1492’de devlet ünvanının kullanımı. III. Vasili = Moskova Knezliği “Velikooros”; yani Rus Devleti oluyor. 1533 = IV. İvan Groznıy (Korkunç İvan) = Çar ünvanı merkezi devlet knezlik = imparatorluğun başlangıcı. ( 1552’de Kazan Hanlığı 1556’da Astrahan Hanlığı)   Fedor ( yeteneksiz ve güçsüz) yönetemiyor. Gudunov 1589 Moskova Metropolitliği = Moskova Patrikliği.

1500-1600’ların ortaları = Boyarlar X Çarlar “çatışması”. 1603-1613 = “İç Karışıklıklar Dönemi”/”Fetret Dönemi” 1613 = Michail Fyederoviç Romenov = 300 yıllık “Romanovlar Dönemi”. 1683 = Çar I. Petro = “İmparatorluk Dönemi”/ 1721 = İmparator unvanını kullanıyor ve Rusya = İmparatorluk

Dış Politika Bulgaristan Seferi + Sofya’nın alınması (1689) Azak’ın (Karadeniz’in kilidi) ele geçirilmesi (1699) Amaç: Denizlere ulaşmak ve denizlerde egemen olabilmek (deniz gücü)

Batılılaşma/Modernleşme İç Politika Batılılaşma/Modernleşme Geleneksel giysilerin değiştirilmesi Erkeklerin sakal bırakması yasaklanıyor Takvim değişikliği/1 Ocak 1700 Miladi.

II. Katerina ( 1762-1796) Modernleşme + Aydınlanma Fransız Aydınlanması (Voltaire, Diderot) 1766 = 564 kişilik ilk meclis. 1767 Yasa Komisyonu. 1778 Türk-Rus Savaşı = Meclisin kapatılması.

Çar I. Aleksandr I. Nikola Çar II. Aleksandr / 1861 = Serflik sisteminin kaldırılması. 1898 = Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi 1903 = i- Bolşevikler ii- Menşevikler 1917-1920 = “İç Savaş” = Bolşeviklerin zaferi = İmparatorluk Döneminden SSCB’ye geçiş.

SSCB Dönemi 1924 = Lenin’in ölümü. Josef Cugaşvili Stalin/Gürcü kökenli (1924-1953) Nikita Hruşçev (1953-1964)/ “Parti-içi” Darbe Leonid Brejnev (1964-1982)/ 1968 Çekoslovakya ve 1979 Afganistan İşgalleri. Yuriy Andrapov (1982-1984)

1. Armenia 2. Azerbaijan 3. Belarus 4. Estonia 5. Georgia 6. Kazakhstan 7. Kyrgyzstan 8. Latvia 9. Lithuania 10. Moldova 11. Russia 12. Tajikistan 13. Turkmenistan 14. Ukraine 15. Uzbekistan

Konstantin Çernenko (1984-1985) Michail Gorbaçov (1985-1993) I-) Glasnost (Açıklık/şeffaflık) II-) Prestroyka (Yeniden yapılanma) İç politika = Demokratikleşme Paketi Dış politika= Batı ile uyum/diyalog/işbirliği = Doğu Almanya’dan asker çekimi + Afganistan’dan çekilme+ ABD ile silahsızlanma Anlaşmaları

1991=SSCB’nin Dağılması/Soğuk Savaş’ın sonu. 1991 = Rusya Federasyonu ve BDT. 1991-1993 Geçiş dönemi.

Boris Yeltsin Dönemi: (1993-2000) 1993 Yeni anayasa + Dış politika ve Savunma Doktrini = “Yakın Çevre” (Near Abroad) stratejisi = Orta Asya’ya açılma politikası = SSCB mirası Batı’ya uyum + işbirliği+ diyalog (demokratikleşme/kapitalistleşme/liberalleşme) uluslararası sisteme entegrasyon Rus dış politikası = Avrasyacı + Atlantikçi arayışlar.

II-) Rusya Federasyonu’nun Devlet Yapısı ve Federalizm

RUS FEDERALİZMİNİN GELİŞİM SÜRECİ Sosyalist federalizmin kurulması (1918-1936) Unitarsit yapının güçlendirilmesi (1937-1985) Sosyalist yapının yok edilmesi denemeleri ve federal yapıdaki reformlar (1985-1993) Rus federalizminde yeni dönem (1993 -.....) (çoğunlukçu federalizm) Yeltsin Federalizmi (1993-1999) (merkeziyetçi federalizm Putin Dönemi (2000 - ...)

Rusya Federasyonunun İdari Toprak Yapılanması 21 CUMHURİYET 47 Oblast 6 Kray 1 Otonom Oblast Moskova S. Petersburg 10 Otonom Okrug İdari Bölgeler ve Şehirler

KRAY OBLAST OKRUG Millet Meclisi = Devlet Duması Federal Meclis = Federasyon Konseyi

III-) Rus Dış Politikasında Avrasyacılık ve Atlantikçilik Tartışması Geleneksel Rus dış politikasının temel parametreleri = Avrasyacılık + Atlantikçilik

I. Petro’nun denizlere açılma + Batılılaşma/Modernleşme + Batı ile işbirliği 19. yy = Napolyon Savaşları Batı’da yaşayan Ruslar Slavyonofiller X Zapadnikiler “çatışması” Slavyonofiller (Doğu’cular) = Panislavizm + Ortodoks/Slav + Gelenekselcilik + Doğu/Asya toplumu. Düşün Adamları = Samarin, Aksakov, Pogodin : “ Rusya, Avrupa’nın gözünde bir yaban domuzudur.” Ve Dostoyevski… Zapadnikiler (Batı’cılar) = Modern Batı + Avrupa/Batı devleti + Batı’ya dönme ve Batı ile iyi ilişkiler (Örn: Büyük Petro) Düşün Adamları: Belinski, Granovski, Konstantin, Kavalin ve Boris Çiçerin…

Avrasyacılık = Slavyonofiller = Kıta-kara devleti + Doğu’lu ( tarih, kültür, din ve etnisite…) Avrasyacılar = I-) Slav-Turan kültürel birliği: Mikro ölçekli + Kültür ve etnisite olarak + Turan kavimleri/Türklerin etkisi (örn:Moğolların) : devlet teşkilatı/siyasi örgütlenme/merkeziyetçilik + din + kültür… Mekan: Polonya’dan-Balkanlar’dan Moğolistan’a uzanan coğrafya/Bonn’dan Tokyo’ya… Düşün Adamları: Danilevsky, Trubekskoy, Gumilev…

Geleneksel büyük Avrasya Kültürü: Makro ölçekli + kültürel-dinsel etkileşim+medeniyetler tarihi+ Hristiyanlık, İslam, Budizm, Konfüçyanizm, Taoizm + Ortodoks, İslam ve Hint birlikteliği… Düşün Adamları: Dugin, Panarin… Atlantikçiler = Zapadnikiler = Deniz gücü + Batı’lı/Avrupa devleti +ABD ve AB ile işbirliği, ticaret, diplomatik ilişkiler…

IV-) Rusya Federasyonu’nun Avrasya Politikaları ve Putin Dönemi 19. yy = “Büyük Oyun” = İngiltere X Rusya 21.yy = “Yeni Büyük Oyun” = ABD X Rusya X Çin X Hindistan X Türkiye X İran

Putin Dönemi Rus Dış Politikasının Hedefleri: “Güçlü bir devlet” olmak/süper güç olmak. ABD hegemonyasındaki tek kutuplu sistem yerine “çok kutuplu” bir u.a.sistemi savunmak: 2007 Münih konuşması: “ …son yıllarda ABD politikalarındaki tek kutuplu bir dünya yaratma çabalarını tedirginlikle izliyorum. Bir ülke kendi kurallarını dünyanın geride kalanına, sanki kendi iç düzeniymiş gibi, kabul ettirmeye çalışırsa huzur ve istikrar değil, sorun bekleyin. Çağdaş dünyada tek efendi fikri mümkün olmadığı gibi, kabul edilmez de. ABD, tehlikeli biçimde güç kullanıyor. Avrupa’ya füze kalkanı kurarsanız gereken cevabı veririz…”

Avrasya/ Asya/ Orta Asya’da egemen güç olmak/bölge lideri. Batı ile diplomatik-ticari ilişkiler kurmak (özellikle de Almanya ile). Uluslararası terörizmle mücadele etmek. Bölgede siyasi, ekonomik bir güç olmak.

Dış Politika Araçları: SSCB’nin ideolojik-askeri gücü yerine = ekonomik-diplomatik güç kullanmaya özen gösteriyor. Bu bağlamda enerji politikaları ve şirketleri dış politikada araç olarak kullanılıyor. Örn: Gazprom. Ekonomik-iktisadi ve ticari bütünleşmeler. Kısacası “hard power” yerine “soft power”.

OIL EXPORT ROUTES

GAS EXPORT ROUTES www.tsl.uu.se/isv/IWOOD2002/ppt/pptLR.ppt

Uygulama Alanı Olarak Avrasya’ya Yönelik politikalar: Şangay Beşlisi: 1996 = Rusya + ÇHC + Kazakistan + Kırgızistan + Tacikistan Şangay İşbirliği Örgütü: 2001 = Özbekistan’ın da katılımıyla kuruluyor. BDT Kollektif Güvenlik Antlaşması = 1999’da Gürcistan + Azerbaycan + Özbekistan çekiliyor. 2002 = Rusya + Belarus + Ermenistan + Kazakistan + Kırgızistan + Tacikistan (NATO’nun benzeri bir örgütlenme)

Avrasya Ekonomik Topluluğu:   1996 = Rusya + Belarus + Kazakistan + Kırgızistan = 4’lü Gümrük Birliği; 2000 = Tacikistan’ın da katılımıyla ekonomik birlikteliğe dönüşüyor. Putin bölge aktörleriyle iyi ilişkiler kurmaya özen gösteriyor: Çin + Hindistan + Türkiye + İran ile geliştirilen ilişkiler Avrasya politikalarının izdüşümleri olarak değerlendirilebilir.

SONUÇ Putin + Dugin = Avrasyacı dış politika İç politikada merkeziyetçi söylem, dış politikada Avrasyacı politika ile eklemlendirilmiştir. Putin Yeltsin’in sivil unsurlarını (oligarklar) ekarte ederek askerlere ve istihbaratçıları dış politika karar alma mekanizmasına yerleştirmiştir. Rusya “süper güç değildir”, ama başat bir bölge gücüdür. Avrasya coğrafyası Rus dış politikasının “kalpgahı”nda olmaya devam edecektir.

KAYNAKÇA Erhan Büyükakıncı, “Vladimir Putin Dönemi Rus Dış Politikasına Bakış: Söylemler, Arayışlar ve Fırsatlar, Değişen Dünyada Rusya ve Ukrayna, derleyen: Erhan Büyükakıncı, Phoenix Yayınları, Ankara, 2004. Fatih Özbay, “Tarihsel Süreç İçerisinde Ruslar ve Rusya”, Rusya – Stratejik Araştırmalar I, Editör: İhsan Çomak, Tasam Yayınları, İstanbul, 2006. Fırat Purtaş, “Rusya’nın Orta Asya’ya Yeniden Dönüşü”, Rusya – Stratejik Araştırmalar I, a.g.e. İhsan Çomak, “Rusya, Putin ve Avrasyacılık”, Rusya – Stratejik Araştırmalar I, a.g.e. Muhammed Karadağ, “Rus Federalizminin Tarihi Gelişimi ve Geleceği”, Rusya – Stratejik Araştırmalar I, a.g.e. Orhan Gazigil, “Rusya’da Avrasyacılık Düşüncesi ve Yeni Alternatif Arayışları”, Rusya – Stratejik Araştırmalar I, a.g.e. Yaşar Onay, Rusya ve Değişim, Nobel Yayınları, Ankara, 2002.

https://www. cia. gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rs https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rs.html http://fpc.state.gov/documents/organization/58988.pdf http://www.eia.doe.gov/cabs/Russia/Background.html http://www.wall-maps.com/Classroom/HISTORY/World www.tsl.uu.se/isv/IWOOD2002/ppt/pptLR.ppt