CBÜ AKHİSAR MYO Makine Elemanları Ders Notları -1 Makine Elemanlarına Giriş Öğr. Grv. Recep ARICI 2013-Akhisar

MAKİNE ELEMANLARI’ nın temel yapıtlarıdır. Bir fonksiyonu yerine getiren, İnsan gücünü arttıran Faydalı iş yapan Teknik sistemler bütünü MAKİNE ELEMANLARI’ nın temel yapıtlarıdır. MAKİNE TESİSAT CİHAZ Bu yapıtlar fonksiyon bakımından birbirlerinden farklı olmakla birlikte, şekil tarzı bakımından birtakım benzer esaslardan oluşmaktadır. Makina ve Tesisat elemanlarının konstrüksiyon işlemleri aynı; Cihaz elemanlarının ki ise farklı esaslara dayanmaktadır.

Makine Enerji üreten, döndüren veya transfer eden, faydalı bir iş yapan teknik sistemlerdir. Cihaz Bilgi ve sinyal alan, değiştiren veya ileten sistemlerdir. Tesisat Malzeme ileten, değiştiren, ayıran sistemlerdir.

Makinalar; Kuvvet ve iş makinaları olarak iki gruba ayrılır. Elektrik Hidrolik Isı Kimyasal Enj. Nükleer Enj. Rüzgar Kuvvet Makinaları Mekanik Enerji Mekanik Enj. İş Makinaları İş Yapabilecek başka bir Enj.

Makina Elemanları Bilimi, Makinaları oluşturan elemanların Konstrüksiyon ve şekillendirme prensiplerini inceleyen bir bilim dalıdır. Herhangi bir sistemin makine elemanı olabilmesi için; Belli bir fonksiyonu yerine getirmesi, Başka bir sisteme bağlı olmadan kendine özgü, hesaplama ve şekillendirme prensiplerine sahip olması gerekir.

MAKİNA ELEMANLARI Bağlama Elemanları Çözülemeyen B.El Çözülebilen Kaynak Lehim Yapıştırma Perçin Cıvata Mil - Göbek Paralel Kama Pim Kama Konik Geçme Sıkı Geçme Sıkma Heçme Kamalı Mil Profilli Mil Biriktirme Elemanları Yaylar Hareket ileten Elemanlar Dişli Çarklar Kayış Kasnak Mek. Zincir Mek. Sürtünmeli Çark Mek. İrtibat Kaplinler Kavramalar Destekleme ve Taşıma Miller ve Akslar Yataklar Kaymalı Yatak Rulmanlı Yatak

MAKİNA ELEMANLARI Kuvvet veya kuvvet çifti iletimine yarayan bağımsız makina parçalarına “Makina Elemanları” olarak tanımlanabilir. Kuvvet ve kuvvet çifti birbirine nazaran hareketli elemanlar veya hareketsiz elemanlar kapsamında gerçekleşebilir.

Kuvvet ve kuvvet çifti iletiminde iki ana prensip geçerlidir; kullanımı olmaktadır. Kapalı şekil ile (şekile bağlı) iletim Kama, feder, pim gibi çözülebilen bağlantılarla Kaynak, perçin gibi çözülemeyen bağlantılarla Sürtünme kuvveti ile (kuvvete bağlı) iletim Sıkı geçme, konik geçme gibi mekanik sürtünme Hidrokinetik kavrama ve tork konvertörlerinde olduğu gibi kısmen akışkan içi sürtünmelerde olduğu gibi

Konstrüksiyon ? ? ? Kontrüksiyon (işlemler bütünüdür) Makinacı’nın kendisine (temel bilimlere ve deneyimlerine dayanarak) sorulan teknik bir probleme genel olarak teknik bir yapıt biçiminde çözüm bulabilmek için ortaya koyduğu yaratıcı ve zihinsel faaliyetlerin tümüdür.

Mak. Elemanlarında Konstrüksiyon Hazırlama Aşamaları Çözüm olarak önerilen teknik yapıt olmalıdır. İstenilen Fonksiyonu yerine getirmek üretilebilir yeniden değerlendirilebilinir çevre dostu ekonomik

Mak. Elemanlarında Konstrüksiyon Hazırlama Aşamaları Uygulanacak teknik sistemin belirtilmesi, Uygulanacak fiziksel prensiplerin saptanması, Koşulları sağlayan elemanların seçimi, Seçilen elemanlarının parça ve montaj resimlerinin hazırlanması, sürecindeki faaliyetlerin tümünü kapsar.

Genellikle makinalar bir ihtiyaç sonucudur. Bu nedenle makinalar; Yeni bir iş yapma kabiliyetine sahip makinalar Veya belirli bir işi mevcut makinalardan daha ekonomik şekilde yapma kabiliyetine sahip makinalar olabilirler. Bu şekilde yeni makinaları yapmak, Yaratıcı kabiliyet Teorik bilgi (mukavemet, malzeme, imal usulleri, makina elemanları gibi konularda bilgi sahibi olmak) Birikmiş tecrübeye dayanır.

Mak. El. Teori / Ar-Ge Deneyim Konstrüksiyon MALZEME İMAL USULLERİ

Makine Konstrüksiyonunun Genel İstekleri Makine bir ihtiyaç sonucudur. Bu ihtiyaçlar bir hedef ortaya koyar. Hedef’e göre ödev saptanır. Makinanın fonksiyonu, giriş çıkış tayini, boyut, ağırlık ve benzer sınırlayıcı şartları kapsayan kademedir. Mevcut makinalara dayanarak, fiziksel kanunlardan hareket ederek makinanın çalışma prensibi saptanır. İşletme, imalat, bakım maliyetlerini kapsayan analizdir. Uygun sonuç alınırsa teknolojik fizibiliteye geçilir. Teknolojik fizibilite imalat yöntemleri ile olanaklarını kapsayan analizdir. Çalışma prensibine göre makinanın kinematik prensibi saptanır. Kinematik ve dinamik analiz yapılır. Genel teknik isteklere göre boyutlandırma yapılır. Montaj / Demontaj resmi tamamlanır. Resimlere göre prototip imal edilir.

Makine Konstrüksiyonunun Genel İstekleri Verilmiş bir çalışma prensibine dayanarak makina elemanlarının seçimi ve şekillendirilmesi Fonksiyon ve Teknik İsteklere göre yapılır. Fonksiyonlar; bağlama, destekleme, taşıma, biriktirme, hareket iletme olabilir. Teknik istekler; işe yaramama, maliyet, imalat, estetik olarak sayılabilir.

Şekillendirme Kriterleri İşe Yarama Ani Zamana Bağlı Statik (Mukavemet) Deformasyon Titreşim Stabilite Sıcaklık Dinamik Aşınma (Sürtünme) Maliyet İmalat Çalışma Onarım ve Bakım Tolerans yüzey pürüzlülüğü İmalat prensipleri Talaş kaldırma usulü ile işleme kabiliyeti Estetik Günün estetik görünüşüne uygun

İşe yaramama, Elemanın kopmasından, Elastik plastik deformasyondan, Titreşimin rezonansa gelmesinden, Aşınmadan, Ve Sıcaklıktan dolayı olabilir.

İşe yaramama, aniden (statik yük altında kopma) veya zamana bağlı olabilir. Zamana bağlı işe yaramamada ömür kavramı ortaya çıkar. İşe yaramaz hale gelinceye kadarki çalışma süresidir. Sonlu veya sonsuz iki şekilde göz önüne alınır. Sonlu ömürde, elemanların çalışma süreleri belirli ve nispeten kısadır. Sonsuz Ömürde ise çalışma zamanı teorik olarak sonsuz, pratik olarak nispeten uzun bir zamandır. Sonlu ve sonsuz ömrün tarifi makinaların doğal kullanılabilme sürelerine bağlıdır. Bu süre teknolojinin gelişmesi ile değişmektedir. Eskiden bir makinanın değiştirilmesi için 15-20 yıl zamana ihtiyaç varken günümüzde 7-8 yıl hatta gelişmiş ülkelerde 4-5 yıla kadar inmiştir. Bu süreye Teknolojik süre adı verilir.

Maliyet Konstrüktörün görevi; istenilen kalitede mamulü en az masraf ile veya imalat maliyeti belli mamulü en yüksek kalitede elde etmektir. Toplam maliyet, İmalat, İşletme, Bakım masraflarından oluşur. İmalat maliyeti, Malzeme işçilik, takım masrafları ve makinaların amortismanlarından oluşur. İşletme maliyeti, Belirli bir iş için makinanın sarfettiği zaman veya enerji yani üretme gücü ve verime bağlıdır. Bakım maliyeti, Normal bakım için gereken malzemenin fiyatı ve sarfedilen zamanı kapsar. Maliyeti düşürmek için belirli bir çözüm yolu yoktur. Bazı prensipler vardır. Standart malzeme ve eleman kullanımı Fonksiyonu etkilenmediği sürece kaba toleransların kullanımıdır.

İmalat Prensipleri, Elemanı dış şekli, fonksiyonunu en iyi şekilde yerine getirebilmesine ve elemana uygulanacak imal usullerine göre tayin edilir. Bu nedenle kontrüktör fabrika olanaklarını da göz önünde tutarak ekonomik bakımdan en uygununu seçmesi gerekir.

Matematiksel Model Teknikte çeşitli hesap prensipleri ve organizasyon işlemleri gerçek sistemler üzerine değil matematik bakımından uygun olan modeller üzerine uygulanmaktadır. Matematiksel modeller bütün bilim dallarında kullanılan bir usuldür. Bazı kabuller üzerine kurulur. kabullerin gerçeklere uygun şekilde yapılması gerekir. Aksi halde hatalara yol açabilir.

Konstrüksiyonlarda Hesap Tarzı Konstrüksiyon işlemi hesaba ve sezgiye dayanan faaliyetlerin toplamından oluşur. Prensip olarak hesap tarzı genelden ayrıntılara doğrudur. Ancak gereken hallerde geriye dönüşler yapılır ve sonuçlar incelenir. Konstrüksiyon işleminde prensip olarak hesapların kontrolü başka biri tarafından yapılır. Bu bakımdan konstrüktör şu prensiplere göre çalışmalıdır.

Konstrüksiyonlarda Hesap Tarzı I. Hesap şekli her zaman ve herkes tarafından kolayca takip edilmeli, II. Hesap tarzı, bütün fiziksel ve matematiksel kabulleri açıkça ve herkes tarafından anlaşılabilir şekilde ortaya konmalı, III. Her kademenin hesap tarzı ile önceki hesap kademeleri arasından ilişki kurulmalı veya sonraki hesap tarzlarıyla bağlantı olanakları sağlanmalıdır. Konstrüksiyonlarda Hesap Tarzı

Boyutlar ve Birimler Ana boyutlar ve ana boyut sistemleri Geometri tek ve ana boyutu olan bir ilimdir. Geometride tüm ölçülendirme ve hesaplar “UZUNLUK = L “ boyutu veya bu boyutun karesi, kübü ile belirlidir. Kinematik ilimi ise “UZUNLUK = L” ana boyutundan başka “ZAMAN = T ” boyutu da kullanılır. Bu ilimde kullanılan Hız (L/T ), ivme (L/T²) gibi büyüklükler, L ve T den türetilmiştir.

Kinetik ise L ve T den başka üçüncü bir ana boyutta gereksinim göstermiştir. Bu üçüncü boyut mühendisler tarafından “ KUVVET = K “, fizikçiler tarafından ise “ KÜTLE = M “ olarak kabul edilmiştir. Bu durum iki farklı ana boyut sistemini ortaya çıkarmıştır. Teknik ana boyut sistemi= LKT Fiziki ana boyut sistemi = LMT Teknik ana boyut sistemlerinde kütle (KT2/L), fiziki ana boyut sisteminde kuvvet (ML/L2) türetilmiş büyüklüklerdir.

Birimler ve Birim Sistemleri Büyüklük ölçme yolu ile değerlendirilen bir özelliktir. Ölçme esas olarak mukayese işlemi olmakla beraber bir birime göre yapılır. Genellikle birimler bir sembol ile gösterilir. Bu gösterişte birimler arasında belirli bir prensibe göre bağlantılar kurulduğu taktirde birim sistemi elde edilir.

Günümüzde birçok birim sistemi kullanılmaktadır Günümüzde birçok birim sistemi kullanılmaktadır. Fizikte CGS, teknikte MKSA sistemleri kullanılmaktadır. MKSA sistemini esas alan ISO tarafından 1960 yılında ortaya atılmış olan SI sistemi mühendislik dallarında olduğu gibi fizikte de kullanılmaktadır. Bu sistemde kuvvet teknik sistemde olduğu gibi temel büyüklük değildir. Burada temel büyüklük olarak birimi (kg) olan kütle alınmıştır. SI sistemine göre kuvvet türetilmiş bir büyüklük olup birimi Newton (N) cinsindendir.

Newton kanununa göre Kuvvet=Kütle * İvme 1N= 1kg*1m/s2 olarak tarif edilmiştir. Teknik sistemde kuvvet temel büyüklük olup kg cinsindendir. SI sisteminde kg kütle birimi olduğundan birlikte kullanım sırasında karışıklık olmaması için TS teknik sistemde kuvvet birimini kg.f, DIN ise kp olarak ifade etmektedir. 1kp = 1kgf = 9,807 N 10N

TEMEL BÜYÜKLÜKLER SEMBOL TEMEL BİRİMLER UZUNLUK L METRE m KÜTLE M KİLOGRAM Kg ZAMAN t SANİYE s ELEKTRİK AKIMI I AMPER A SICAKLIK T KELVİN K IŞIK ŞİDDETİ i KANDİL cd

TÜRETİLMİŞ BİRİMİN ADI DİĞER SI BİRİMLERİ CİNSİNDEN BELİRTME Temel birimlerin yanısıra türetilmiş birimlerde kullanılmaktadır. Bazı türetilmiş SI birimlerinin özel isimleri ve sembolleri vardır. BÜYÜKLÜK TÜRETİLMİŞ BİRİMİN ADI SEMBOL DİĞER SI BİRİMLERİ CİNSİNDEN BELİRTME FREKANS HERTZ Hz 1 Hz = 1 s KUVVET NEWTON N 1 N = 1 kgm / s² BASINÇ, GERİLME PASKAL Pa 1 Pa = 1 N/m ² ELEKTRİK DİRENCİ OHM Ω 1 Ω = 1 V/A MAGNETİK ENDÜKSİYON AKIŞI MAGNETİK AKI WEBER Wb 1 Wb = 1 V.s

BİRİMİN ÇARPILDIĞI FAKTÖR Uluslararası (SI) Birimlerinin Çarpanları BİRİMİN ÇARPILDIĞI FAKTÖR SABİT ADI ÖN ÇARPAN SEMBOLÜ 10 tera T santi c giga G mili m mega M mikro µ kilo k nano n hekto h piko p deka da femto f desi d atto a

BİRİMİN SEMBOL BİRİMİN ADI BÜYÜKLÜK TARİF SI birimleri ve çarpanları ile birlikte kullanılabilen SI birimleri dışında kalan pratik önemi büyük olan bazı birimler vardır. Bu birimler uluslar arası Ağırlık ve Ölçüler Komitesi tarafından tanınmıştır. 1 bar = 10 Pa bar BAR AKIŞKANIN BASINCI POTANSİYEL FARKI 1 VOLT OLAN VAKUMDAN BİR ELEKTRONUN GEÇMESİ İLE MEYDANA GELEN KİNETİK ENERJİDİR. 1 eV = 1,60219 x 10 j eV ELEKTRON VOLT EMERJİ 1 t = 10³ kg t TON KÜTLE 1 lt = 1 dm³ lt LİTRE HACİM DAKİKA SAAT GÜN 1 min = 60 s 1 h = 60 min 1 d= 24 h Min h d ZAMAN BİRİMİN SEMBOL BİRİMİN ADI BÜYÜKLÜK TARİF 18 5