BATI AKDENİZ HAVZASI HAVZA KORUMA EYLEM PLANLARININ HAZIRLANMASI PROJESİ AÇILIŞ TOPLANTISI 15 Mart 2012

BÜTÜNLEŞİK SU YÖNETİMİ Havza Bazlı Yaklaşım Havza bir akarsuyun kaynağıyla sonlandığı yer arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. HAVZA Yalnızca suyun değil, aynı zamanda bütün doğal kaynakların bütünleşik ve sürdürülebilir olarak kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir. BÜTÜNLEŞİK SU YÖNETİMİ

Mevzuat Ayrıca 2004 Tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nin 5. Maddesinde “Kıta içi su kaynaklarının her türlü kullanım amacıyla korunması, kirlenmesinin önlenmesi ve kirlenmiş olan su kaynaklarının su kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla havzanın özelliklerinin de dikkate alındığı bir havza koruma planı yapılması esastır. Yapılan havza koruma planı sonucunda uzun vadeli bir koruma programı ve koruma tedbirleri belirlenir. Bu yolla hazırlanacak koruyucu plana uyulması esastır.” ifadeleri yer almaktadır. 04.07.2011 tarih ve 27984 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 9. Maddesi (c) ve (ç) bentlerinde Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’ne “Havza bazında kirliliğin önlenmesi ile ilgili tedbirleri ilgili kurum ve kuruluşlarla birlikte belirlemek değerlendirmek, güncellemek ve uygulamaların takibini yapmak” görevi verilmiştir. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne katılımı ve uyumu sürecinde Su Çerçeve Direktifi’nin adaptasyonu ve uygulamaya konulması yükümlülüklerden biridir. SÇD’nin amacı kıta içi suların, geçiş sularının, kıyı sularının ve yeraltı sularının korunmasına yönelik havza temelli bir yönetim yaklaşımı oluşturmaktır.

Türkiye Su Havzaları K Havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hidrolojik havza puanlandırılmıştır.

Proje Kapsamı Proje kapsamında 9 ADET HAVZA İÇİN “Havza Koruma Eylem Planları” hazırlanacak; 5 ADET HAVZA İÇİN “Güncelleme” yapılacaktır.

Proje İş Akış Şeması

Paydaşlar İçişleri Bakanlığı Orman ve Su İşleri Bakanlığı Valilikler (İlgili Bakanlıkların taşra teşkilatları) İl Özel İdareleri Orman ve Su İşleri Bakanlığı DSİ Genel Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Çölleşme ve Erozyon ile Mücadele Genel Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü Meteoroloji Genel Müdürlüğü Tüm taşra teşkilatları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Taşra Teşkilatı- Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Taşra Teşkilatı-Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Taşra Teşkilatı-Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı-Sağlık İl Müdürlükleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı İller Bankası Belediyeler STK ve Dernekler Birlikler Üniversiteler …

Proje Kapsamı 1 Havzaların Genel Durumunun Belirlenmesi Coğrafi durum, meteorolojik bilgiler, arazi kullanımı, tarım ve hayvancılık durumu, sanayi durumu, madencilik faaliyetleri, havzanın korunan alanları, su kaynakları 2 Arazi Çalışmaları ve Çevresel Altyapı Durumunun Belirlenmesi Çevresel altyapı tesislerinin yerinde görülmesi ve değerlendirilmesi Kentsel ve endüstriyel atıksu altyapısı, katı atık yönetimi altyapısı 3 Su Kaynaklarının Mevcut ve Potansiyel Durumu Su potansiyeli, sektörel su kullanımı, yeniden kullanım potansiyeli, çevresel ekolojik ihtiyaç debisi 5 Kirlilik Yüklerinin Hesaplaması Noktasal ve yayılı kirlilik yüklerinin hesaplanması ve CBS ortamına aktarılması 6 Havzalarda Öne Çıkan Çevresel Sorunlar ve Çözüm Önerileri Baskı ve etkiler, sıcak noktalar, kısa-orta-uzun vadeli çözüm önerileri, genel çözüm önerileri 8 Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Havza yönetimi, su-atıksu-katı atık yönetimi ve tarifeler, kentsel atıksu artıma tesisi planlamaları 9 Elde edilen Verilerin CBS’ye Aktarılması Arazi çalışmaları, yayılı yükler, su kalitesi sınıflamaları, kentsel AAT planlamaları, eylem takvimi 7 Kentsel Atıksu Arıtma Tesisi Planlamaları 4 Su Kalitesi Sınıflamaları

Proje Çıktıları Raporlar Teknik Yaklaşım Raporu Aralık 2011 Ara Rapor Taslak Rapor Ağustos 2013 Nihai Rapor Aralık 2013 Toplantılar Açılış Toplantısı Mart 2012 I. Paydaş Toplantısı Şubat-Mart 2013 II. Paydaş Toplantısı Eylül-Ekim 2013

Proje Kapsamı Aşama: Havzanın Genel Durumunun Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Entegre Edilmesi

Havzanın Genel Durumunun Belirlenmesi Proje Nüfusu (TÜİK 2010 – ADNKS) 34.468.300 kişiye karşılık gelmektedir Proje Bölgesi Toplam Alanı 1.827.813 ha dır.

Nüfusların Dağılımı 10 BATI AKDENİZ 1.157.128 SIRA NO HAVZA ADI HAVZA NÜFUSU 1 FIRAT-DİCLE 10.803.371 2 SAKARYA 6.799.558 3 DOĞU KARADENİZ 2.238.740 4 ANTALYA 2.180.053 5 BATI KARADENİZ 1.908.040 6 DOĞU AKDENİZ 1.769.588 7 GEDİZ 1.701.712 8 ASİ 1.598.282 9 ARAS 1.257.728 10 BATI AKDENİZ 1.157.128 11 VAN GÖLÜ 1.077.736 12 MERİÇ-ERGENE 1.029.895 13 AKARÇAY 596.976 14 ÇORUH 349.493 TOPLAM 39.254.688

Alanların Dağılımı 7 470.655 SIRA NO HAVZA ADI HAVZA ALANI (km2) 1 2 3 FIRAT-DİCLE 177.792 2 SAKARYA 63.273 3 BATI KARADENİZ 28.922 4 ARAS 28.579 5 DOĞU KARADENİZ 22.986 6 DOĞU AKDENİZ 21.623 7 BATI AKDENİZ 21.116 8 ÇORUH 20.486 9 ANTALYA 20.208 10 VAN GÖLÜ 18.278 11 GEDİZ 17.044 12 MERİÇ-ERGENE 14.526 13 AKARÇAY 7.960 14 ASİ 7.860 TOPLAM 470.655

Havzada Yer Alan Yerleşimler

Havzada Yer Alan Althavzalar 22 adet alt havza

Havzada Arazi Kullanımı

Havzada Hidroloji

2. Aşama: Arazi Çalışmaları Proje Kapsamı 2. Aşama: Arazi Çalışmaları

Arazi Çalışmaları Proje kapsamında; Tüm Belediyeler ve N>2000 olan köyler (İl Özel İdareleri sorumluluk alanında) toplam 112 yerleşim yerine gidilecektir. (tüm projede 1700 adet yerleşim yeri yer almaktadır) Bu yerleşim yerlerinde; -Evsel AAT’ler, -Düzensiz katı atık depolama sahaları, -Düzenli katı atık depolama sahaları, -AAT’si olan sanayi tesisleri, -AAT olmayan sanayi tesisleri, -OSB’ler -Sıcak Nokta ve Hassas Alanlar yerinde incelenecektir.

Havza Veri Giriş Sistemi-Kentsel Atıksu Artıma Tesisleri Veri Giriş Sistemi ile Türkiye için uygulanabilecek veri tabanı hazırlanacaktır. Standart veri oluşturulacak, Güncellenebilir bir altlık oluşturulacak, Kurumlardan alınan veriler, saha çalışması, MAM tarafından üretilen veriler derlenmiş olacaktır.

Çevresel Altyapı Durumu (Yeşilırmak Havzası)

Proje Kapsamı 3. Aşama: Su Kalitesinin Belirlenmesi

Havza Su Kalitesi Sınıflaması DSİ’den temin edilen 2000-2011 yılları arası su kalitesi ölçüm sonuçları kullanılarak ve SKKY Tablo 1’de verilen kıtaiçi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri esas alınarak istatistiksel yöntemlerle yüzeysel su kalite sınıfları belirlenecektir. Her DSİ istasyonu için KOİ, NH4-N, NO2-N, NO3-N cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) ve SKKY Tablo 1’de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre su kalite sınıfları (I,II, III, IV) belirlenecek ve CBS (ArcGIS 9.2) ile oluşturulan haritalara işlenecektir. Sınıf I        : Yüksek kaliteli su  Sınıf II       : Az kirlenmiş su Sınıf III      : Kirli su Sınıf IV      : Çok kirlenmiş su Su kalitesi sınıfları belirlerken herhangi bir parametre için yapılan ölçümlere ait % 90 yüzdelik değerini gösteren karakteristik değerler hesaplanacak ve bu değerler SKKY’deki sınır değerlerle karşılaştırılacaktır. Karakteristik değerler, Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ve Hazen metodu (Hazen, 1914) kullanılarak hesaplanacaktır.

Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi Sınıfları Yeşilırmak Geneli KOİ, BOİ: 2.sınıf NH4-N: 2.sınıf NO2-N: 4.sınıf NO3-N: 2.sınıf Tersakan Çayı BOİ: 4 NH4-N: 4 Çorum Çayı BOİ: 4 NH4-N: 4 NO3-N: 2-3 Toplam P: 4 Yeşilırmak Kelkit Çayı Yeşilırmak (Tokat Çıkışı) BOİ: 3 NH4-N: 3 Ahilyası besleyen dereler: NO3-N: 3 Hotap Çayı ve Alacasu Çayı: Toplam P: 3 Çekerek Irmağı

Havzada Su Kaynakları

4. Aşama: Havzada Kirlilik Oluşumunun Tespiti ve Haritalandırılması Proje Kapsamı 4. Aşama: Havzada Kirlilik Oluşumunun Tespiti ve Haritalandırılması

Kirlilik Yükleri Hesabı Havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluşan besi maddesi (nutrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı hesaplanmıştır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici kaynakların geçmişten bugüne nasıl değiştiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu kapsamda noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmış ve benzer projelerde kullanılmış olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıştır.

Havzalarda TN ve TP Yükleri Dağılımı YÜKLER (ton/yıl) Toplam Azot (TN) Toplam Fosfor (TP) Noktasal Yayılı Toplam Burdur 317 8.506 8.824 57 1.505 1.562 Büyük Menderes 4.357 30.940 35.297 784 4.258 5.041 Ceyhan 3.814 20.757 24.571 673 2.688 3.361 Kızılırmak 6.250 45.577 51.828 1.018 5.885 6.903 Konya Kapalı 3.739 86.239 89.978 601 6.018 6.619 Küçük Menderes 1.285 7.270 8.555 213 573 786 Kuzey Ege 1.376 6.550 7.926 223 500 723 Marmara 8.811 24.674 33.485 1.227 2.524 3.751 Seyhan 3.570 31.146 34.716 674 5.406 6.080 Susurluk 31.765 40.576 2.992 4.219 Yeşilırmak 2.897 25.786 28.683 517 2.907 3.424 TOPLAM 45.228 319.211 364.439 7.214 35.256 42.470

Havzalarda Yayılı Yüklerin Dağılımı-TN Yükü

Havzalarda Yayılı Yüklerin Dağılımı-TP Yükü

5. Aşama: Proje Kapsamı Havzalarda Öne Çıkan Çevresel Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Havzalarda Sıcak Noktalar SUSURLUK HAVZASI Uluabat Gölü Nilüfer Çayı Manyas Gölü Simav Çayı Karacabey Ovası Simav Gölü Balıkesir/Balya Belediyesi Kayaboğazı Barajı Çınarcık Barajı İkizcetepeler Barajı Havza Sınırları İçerisinde Yer Alan Tüm HES'ler (inşaat veya planlama aşamasında) Havza Sınırları İçerisinde Yer Alan Tüm Baraj Gölleri MARMARA HAVZASI İstanbul kıyıları İzmit Körfezi Gemlik Körfezi Bandırma Körfezi İstanbul’da yer alan Kadıköy-Kurbağlıdere, Esenyurt Deresi, Çayırbaşı Deresi, Kağıthane Deresi, Alibeyköy Deresi, Ayamama Deresi, Kaynarca Deresi Gebze’de yer alan Dildereresi, Eskihsar Deresi Gebze’de yer alan Dil Ovası Çanakkale’de Biga ve Umurbey Ovası Çanakkale’de Sarıçay, Kocabaş ve Gönen Çayları Tekirdağ’da Kınıklı Deresi KIZILIRMAK HAVZASI Kızılırmak Deltası Acıçay Yozgat Çayı Delice Çayı Kırşehir Çayı Sarımsaklı Suyu Havzadaki Baraj Gölleri Havzadaki HES’ler Kızılırmak ve Kolları Üzerindeki Kum ve Çakıl Ocakları Develi Kapalı Kavzası-Sultan Sazlığı Palas Tuzla Gölü Misli Ovası YEŞİLIRMAK HAVZASI Tersakan Çayı Yeşilırmak Nehri Anakolu, Çorum Çayı ve Derinçay Kelkit Çayı Ladik Gölü Yeşilırmak Deltası Havzadaki Ovalar Yeşilırmak ve kolları üzerindeki kum ve çakıl ocakları HES’ler Baraj Gölleri KÜÇÜK MENDERES HAVZASI İzmir Körfezi Tahtalı Barajı Alaçatı Barajı Balçova Barajı Mordoğan Göleti Küçük Menderes Nehri Havzası Fetrek Çayı Pamucak Sahili Gebekirse Gölü Barutçu Gölü (Akgöl) Belevi Gölü Gölcük Gölü KUZEY EGE HAVZASI Edremit Körfezi Kıyıları Çanakkale Ezine-Bayramiç Bölgesi Bakırçay Nehri Havzası Aliağa Ağır Sanayi Bölgesi Bayramiç Barajı Ayvacık Barajı Madra Barajı Bergama Ovacık Altın Madeni KONYA HAVZASI Mamasın Gölü Tuz Gölü Beyşehir Gölü Konya,Çumra,Ereğli,Karaman ve Misli Ovaları Çarşamba Çayı Altınapa Barajı İbrala Barajı Meke Gölü Suğla Gölü Samsam Gölü Kulu Gölü Hotamış Sazlığı Eşmekaya Sazlığı Ereğli Sazlıkları(Akgöl) Seydişehir ETİ Alüminyum Tesisi Atık Barajı SEYHAN HAVZASI Çatalan Barajı Bahçelik Barajı Seyhan Barajı Tuzla Lagünü Ağyatan Lagünü Akyatan Lagünü Dipsiz Lagünü Aşağı Seyhan Ovası Havzada yer alan HES’ler Mersin-Tarsus Kültür-Turizm ve Koruma-Gelişim Bölgesi CEYHAN HAVZASI Elbistan Bölgesi Sır Barajı Kartalkaya Barajı Aslantaş Barajı Yumurtalık Bölgesi Havzada Yer Alan HES’ler BÜYÜK MENDERES HAVZASI Dokuzsele Deresi Banaz Çayı Çürüksu Çayı Büyük Menderes Nehri Ana Kolu ve Kirliliğin Yoğun Olduğu Akarsular Bafa Gölü Kemer HES ve diğer bütün HES'ler (inşaat veya planlama aşamasında) Havzadaki baraj gölleri BURDUR HAVZASI Burdur Gölü Acıgöl Havzadaki baraj gölleri

Proje Kapsamı 6. Aşama: AAT Planlamaları

Havzalarda AAT Planlamaları Kentsel AAT’lerin alternatifli planlanması, Planlanan tesisler için fizibilite çalışmalarının yapılması AAT’lere atıksu taşıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılmasını kapsamaktadır. Proses seçimi gerçekleştirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmaktadır. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri’nde belirlenen hususlar ışığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenecektir.

AAT Planlamaları (Yeşilırmak Havzası) Atıksu Arıtma Maliyetleri (€) Kolektör Maliyeti (€) Toplam Yatırım Maliyeti (€) Toplam Maliyet (€) AAT İlk Yatırım Maliyeti İşletme Maliyeti (€) Aktif Çamur Doğal Arıtma Yenileme Toplam İYM 54.801.671 6.475.482 2.870.663 64.147.816 112.773.970 1.513.930 65.661.746 178.435.716 Aktif Çamur Sistemleri Doğal Arıtma Sistemleri Toplam AAT Adedi Toplam Kolektör Boyu (km) Müşterek AAT Müstakil AAT Toplam 4 92 96 64 160 19 Mevcut kentsel AAT sayısı 15 adet olup, bunun 10 tanesi doğal arıtma; kalanı AÇ sitemidir. Çalışma kapsamında 160 adet AAT planlanmıştır. Bunlardan 64’ü doğal, kalanı AÇ sistemi şeklindedir.

AAT İlk Yatırım Maliyetleri (Yeşilırmak Havzası) Proje kapsamındaki tüm yerleşim birimleri için Kentsel AAT’lerin alternatifli planlanması, Planlanan tesisler için fizibilite çalışmalarının yapılması, AAT’lere atıksu taşıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılmasını kapsamaktadır. Proses seçimi gerçekleştirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmaktadır. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri’nde belirlenen hususlar ışığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenecektir.

Proje Kapsamı 7. Aşama: Havza Koruma Eylem Planının Hazırlanması

Eylem Planlarının Hazırlanması Havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik Eylem Planları hazırlanacaktır. Yapılması gereken işler 2011-2040 yılları arasında, kısa-orta ve uzun vade olarak sıralandırılacaktır. Eylem Planı Takvimi Su-Atıksu Yönetimi, Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi, Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi, Ağaçlandırma Erozyon Kontrolü Mera ve Islah Çalışmaları, Sıcak Noktalara Getirilecek Önlemler, Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması gibi ana başlıklardan oluşacaktır. Bu süreçte ilgili faaliyetten sorumlu kuruluşlar önerilecektir.

Havza Koruma Eylem Planı İş Takvimi (Yeşilırmak Havzası)

8. Aşama: Yapılan Tüm Çalışmaların Coğrafi Bilgi Sistemine Aktarılması Proje Kapsamı 8. Aşama: Yapılan Tüm Çalışmaların Coğrafi Bilgi Sistemine Aktarılması

Coğrafi Bilgi Sistemi CBS Çalışma Akışı Oluşturulan Veri Modeli

SONUÇ

SONUÇ Türkiye’nin on dört havzası için yapılacak HKEP hazırlanması çalışmaları ile Çevre Yönetimine yeni bir yaklaşım getirilerek, bu yakışımla havzalardaki sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik “Eylem Planları” hazırlanacaktır. AB adaylık sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluşturan ve 2000 yılında yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi’nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlanacaktır. CBS ortamında, Türkiye için uygulanabilecek veri tabanı hazırlanacaktır. Standart veri oluşturulacak, Güncellenebilir bir altlık oluşturulacak, Kurumlardan alınan veriler, saha çalışması, MAM tarafından üretilen veriler derlenmiş olacaktır.

TEŞEKKÜRLER elif.atasoy@mam.gov.tr