Yeşim Akcollu akcollu@yahoo.com 9-10.Haziran.2009, Ingas2009, İstanbul Türkiye Doğal Gaz Piyasasında Liberalizasyon ve Yaşanan Son Gelişmelerin Değerlendirilmesi Yeşim Akcollu akcollu@yahoo.com 9-10.Haziran.2009, Ingas2009, İstanbul

İçerik Avrupa Birliğinde Liberalizasyon 4646 S.K. ile Öngörülen Liberalizasyon Türkiye Doğal Gaz Piyasasında Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? BOTAŞ ve BOTAŞ’ın Hakim Durum Analizi Tavsiyeler

AB’de Liberalizasyon Piyasa açıklığı 2004: Hanehalkı dışındaki tüm tüketicilerin serbest tüketici olması 2007: Tüm tüketicilerin serbest tüketici olması Ocak.2007: Rekabet Soruşturması Sonuçları Yüksek Konsantrasyon Dikey Kapama (Vertical Foreclosure) Pazar entegrasyonu yok Şeffaflık yok Fiyatlar etkin rekabet koşullarında belirlenmiyor.

AB’de Liberalizasyon Eylül.2007: 3. Enerji Liberalizasyon Paketi Hukuki ayrıştırma yetersiz => 3 opsiyon Mülkiyet ayrıştırması Bağımsız sistem operatörü (ISO) Bağımsız iletim operatörü (ITO) Gazprom maddesi Arzın çeşitlendirilmesi (Nabucco’nun hızlandırılması, vb.) Arzın çeşitlendirilmesi için Nabucco’nun hızlandırılması isteniyor, ama tüm üye ülkeler hem fikir degil. Ornegin bu sene Almanya’nın karşı çıkması ile Nabucco’ya 5 milyarlık fondan sadece 250 million Euro ayrildi, sonra o da iptal edildi. Almanya gerekçe olarak gazın arzının belli olmadığını savunuyor.

AB İlerleme Raporu (2008) Doğal gaz piyasasında sınırlı ilerleme Dağıtım ihaleleri ve Başkentgaz’ın özelleştirilmesi Kanun değişikliği (Spot LNG) Gaz devirlerine ilişkin gelişme yok Rekabet sınırlı EPDK yetkilerini daha kesin bir şekilde kullanmalı

4646 S.K. ile Öngörülen Liberalizasyon

Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? 2009 yılına gelindiğinde, en çok gelişme dağıtım piyasasında yaşandı. Yeni dağıtım bölgeleri ihale edildi ve lisansları verildi. BOTAŞ’ın mülkiyeti ve işletmesindeki iki dağıtım bölgesi (Eskişehirgaz ve Bursagaz) özelleştirildi => BOTAŞ dağıtım piyasasından çıktı (2004).

Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? Doğal gaz dağıtım piyasası Belediyelere ait dağıtım bölgeleri: İZGAZ özelleştirildi (2008, GdF). Başkentgaz için ihale yapıldı. İhale sonucunda teklifler: 1-Global-AAICM-STFA Ortak Girişim Grubu: X. 2- Elektromed Elektronik Sanayi ve Sağlık Hizmetleri A.Ş 3- Çalık Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. 25.5.2009’da Ankara Büyükşehir Belediyesi’ne tanınan süre doldu. RK ihale öncesi görüşü: Dağıtım ve diğer piyasa faaliyetlerinin hukuki ayrıştırılması İGDAŞ’ın özelleştirilmesi

Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? Doğal Gaz Piyasasında Lisans Alan Teşebbüsler İthalat 5 (Doğal gaz için) 4 (Spot LNG) Toptan Satış: 27 Depolama: 3 Dağıtım Eski Bölgeler: 7 Yeni Bölgeler: 53 53 bölgenin 41’i 7 teşebbüste: Anadolu (11), Energaz (10), Aksa (9), Arsan (3), Zorlu (2), Çorum (2), Cengiz (2), Palmet (2)

Hedeflenen Liberalizasyon Ne Aşamada? Türkiye Doğal Gaz Piyasası Rekabetçi mi? Tüketiciler Kendi Sağlayıcısını Rahatça Seçebiliyor mu? Serbest tüketici olma sınırı: Eski dağıtım bölgelerinde: 1 mcm Yeni dağıtım bölgelerinde:15 mcm (ilk 5 yıl için) Serbest tüketici sınırını aşağı çekmek piyasayı daha rekabetçi yapar mı?

Doğal Gaz Toptan Satış Piyasası Toptan Satış Pazarındaki Şirketlerin Tahmini Satış Rakamları ve Pazar Payları (2009 sonu) Tahmini Miktar (milyon m3, %) Tahmini Pazar Payı BOTAŞ 36.000 % 87.8 Shell 250 % 0.61 Bosphorus 750 % 1.83 Enerco 2.500 % 6.10 Avrasya 500 % 1.22 Yerli Üretim ~1.000 % 2.44 Toplam 41.000 %100 *Spot LNG hariç rakamlar

BOTAŞ Dağıtım piyasasındaki varlıklarını devretti => alt pazarda faaliyet göstermiyor. Üst Pazar: 2005 yılında gerçekleştirilen kontrat devir ihalesi ile devredilen gaz: 4 bcm, ~10% <<< hedeflenen %80. Muhasebe ayrıştırması √

BOTAŞ 2009 yılına kadar BOTAŞ’ın yeniden yapılandırılarak hukuki olarak ayrıştırılması gerçekleşmedi. Hukuki ayrıştırmanın amaçları: Aynı alt piyasadaki şirketler arasında ayrımcılığı engellemek Farklı alt piyasalardaki şirketler arasında çapraz sübvansiyonu engellemek Şeffaflığı ve rekabeti artırmak

BOTAŞ: Hakim Durum Analizi Doğal gaz toptan satış pazar payı: % 87.8 & 4646 S.K.’dan kaynaklanan ithalat yasağı => Doğal gaz toptan satış piyasasında hakim durumda Mevcut iletim hatları onun mülkiyetinde ve işletiyor. Mevcut yer altı depolarını (Değirmenköy ve Marmara) işletiyor.

BOTAŞ: Hakim Durum Analizi BOTAŞ Hakim Durumunu Kötüye Kullanıyor mu? Şikayetler: BOTAŞ 2008 yılında artan döviz kuru ve petrol fiyatlarına rağmen yeterince fiyat artışı yapmamıştır. => “Yıkıcı Fiyat” => Rakiplerini pazar dışına itiyor. BOTAŞ düşen enflasyon ve döviz kurlarına rağmen fiyat indirimi yapmamıştır.=> “Fahiş Fiyat” =>Alt pazardaki şirketleri ve tüketiciyi mağdur ediyor.

BOTAŞ: Hakim Durum Analizi RK Önaraştırması (2008) Bulgular: BOTAŞ toptan satış pazarında hakim durumdadır. 18 ay (2007 yılı ve 2008 yılının ilk 6 ayı) için 4 farklı senaryo üzerinden maliyet, gelir, kar hesaplanması. BOTAŞ’ın ilk 2 senaryoda 1 ayda, son 2 senaryoda ise 2 ayda zararına satış yaptığının tespiti.

BOTAŞ: Hakim Durum Analizi RK Önaraştırması (2008) Sonucu: BOTAŞ’ın incelenen dönemde bazı aylarda maliyetinin altında gaz satışı gerçekleştirdiği tespit edilmekle birlikte bu aşamada soruşturma açılmasına gerek olmadığına ve şikayetin reddine, Pazarın yapısı & 1.7.2008 tarihli Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizması => BOTAŞ’ın fiyat ve maliyetlerinin izlenmesine karar verilmiştir.

Tavsiyeler Gaz Devir Programı Karşılaştırma: İngiltere: <%5, 4 yıl İspanya: %9, 3 yıl Fransa: %3.5, 3 yıl Türkiye: %80, 8 yıl olarak planlanmıştı. Gerçekleşen: %10. BOTAŞ için hedef pazar payı: %88 > X=? > %20 Eşitler arasında ayrımcılık olmaması açısından, diğer ithalat şirketlerinin pazar paylarının da aynı şekilde revize edilmesi

Tavsiyeler İthalat kısıtının -uygun bir zamanda- kaldırılması BOTAŞ’ın hukuki ayrıştırılması Dağıtımda fiyat regülasyonunun EPDK tarafından çok dikkatle yürütülmesi

İLETİŞİM ADRESİ: Yeşim AKCOLLU akcollu@yahoo.com 312 - 291 4580 İlgili Makale: “Major Challenges to the Liberalization of the Turkish Natural Gas Market” http://www.oxfordenergy.org/pdfs/NG16.pdf