Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman EKO 208 Mikroiktisat 2 Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 1

Tartışılacak Konular Stok ve Akım Değişkenler İndirgenmiş (Şimdiki) değer Bono ve Değeri Sermaye yatırım kararlarında net şimdiki değer kriteri EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 2 2

Tartışılacak Konular Risk için uyum Tüketicilerin Yatırım Kararları Dönemler-arası (Inter-temporal) üretim kararları---Tükenir kaynaklar Faiz Oranları Nasıl Belirlenir? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 2 3

Giriş Sermaye (Capital) Üretime uzun süre (yıllarca) katkı veren bir girdi olarak karşımıza çıkmaktadır. Cari harcamalar ile gelecekteki değeri karşılaştırma yoluna gitmek zorundayız EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 4

Stok ve Akım Değişken Stok Değişken Sermaye stok olarak ölçülebilen bir değişkendir. Bir firmanın sahip olduğu sermaye miktarı Zamanın belli bir anında ölçülebilen değişkenlere stok değişken denir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 5

Stok ve Akım Değişken Akım Değişken Değişken girdiler ve üretilen çıktı akım olarak ölçülürler. Ancak belli bir dönem için ölçülebilen değişkenlere akım değişken adı verilir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 6

Şimdiki Değer (indirgenmiş)(PDV) Gelecekte elde edilecek gelir akımlarının şimdiki değeridir. Gelecekte elde edilecek gelirler, aradaki zaman aralığı ve elde edilebilecek faiz geliri için iskonto (indirgeme) edilmelidir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 7

Şimdiki Değer (indirgenmiş)(PDV) Gelecekteki Değer (FV) EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 8

Şimdiki Değer (indirgenmiş)(PDV) Soru Faiz oranının şimdiye indirgenmiş değere etkisi var mıdır? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 9

Gelecekte Alacağımız 1 YTL’nin Şimdiye İndirgenmiş Değeri Faiz Oranı 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 6. Yıl 0.01 YTL0.990 0.980 0.951 0.905 0.820 0.742 0.02 0.980 0.961 0.906 0.820 0.673 0.552 0.03 0.971 0.943 0.863 0.744 0.554 0.412 0.04 0.962 0.925 0.822 0.676 0.456 0.308 0.05 0.952 0.907 0.784 0.614 0.377 0.231 0.06 0.943 0.890 0.747 0.558 0.312 0.174 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 11

Gelecekte Alacağımız 1 YTL’nin Şimdiye İndirgenmiş Değeri Faiz Oranı 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 6. Yıl 0.07 0.935 0.873 0.713 0.508 0.258 0.131 0.08 0.926 0.857 0.681 0.463 0.215 0.099 0.09 0.917 0.842 0.650 0.422 0.178 0.075 0.10 0.909 0.826 0.621 0.386 0.149 0.057 0.15 0.870 0.756 0.497 0.247 0.061 0.015 0.20 0.833 0.694 0.402 0.162 0.026 0.004 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 12

Şimdiye İndirgenmiş Değer (PDV) Ödeme Akımlarının Değerlemesi Ödeme akımının seçimi faiz oranına bağlıdır EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 13

İki Projenin Ödeme Durumu(YTL) Bugün 1. Yıl 2. Yıl A Yatırımının Ödemeleri: 100 100 0 B Yatırımının Ödemeleri: 20 100 100 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 15

İki Ödeme Durumu(YTL) EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 16

A ve B Akımlarının Şimdiki Değeri (PDV) R = .05 R = .10 R = .15 R = .20 PDV A: 195.24 190.90 186.96 183.33 PDV B: 205.94 193.54 182.57 172.77 A’nın PDV’i; B’ye kıyasla faiz oranı arttıkça artmaktadır? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 3 19

Kaybedilen Kazancın Değeri Şimdiye indirgenmiş değer, sakatlık ve ölümle sonuçlanan olayların değer kaybını belirlemek için kullanılır. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 20

Kaybedilen Kazancın Değeri Senaryo Memati bey, 1 Ocak 1986’da bir trafik kazasında 53 yaşındayken yaşamını yitirmiştir. Bir işte çalışıyor ve yıllık ücreti: 85,000 YTL Emeklilik yaşı : 60 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 21

Kaybedilen Kazancın Değeri Soru Memati beyin ailesi açısından kaybedilen kazancın şimdiki değeri nedir? Aldığı ücretin zaman içindeki artışı dikkate alınmalıdır (g) Son 10 yılda ücretinin ortalama olarak % 8 oranında artmış olsun EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 22

Kaybedilen Kazancın Değeri Soru Memati beyin kayıp olan kazancı ne kadardır? Aynı zamanda diğer ölüm olasılığının da (m) hesaba katılması gerekir. Ölüm olasılıkları doğum ve ölüm istatistiklerinden elde edilmektedir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 22

Kaybedilen Kazancın Değeri Soru Memati beyin ailesinin karşılaştığı kaybın şimdiki değeri (PDV) nedir? Faiz oranı R = 9% olsun. 1983’teki hazine bonosu getiri oranı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 23

Kaybedilen Kazancın Değeri EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 24

Ücret Kayıplarının Hesaplanması Yıl W0(1 + g)t (1 - mt) 1/(1 + R)t W0(1 + g)t(1 - mt)/(1 + R)t 1986 85,000 .991 1.000 84,235 1987 91,800 .990 .917 83,339 1988 99,144 .989 .842 82,561 1989 107,076 .988 .772 81,671 1990 115,642 .987 .708 80,810 1991 124,893 .986 .650 80,043 1992 134,884 .985 .596 79,185 1993 145,675 .984 .547 78,408 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 26

Kaybedilen Kazancın Değeri Şimdiki Değerin (PDV) Bulunması 4. Sütunun toplamı bize kaybedilen ücretlerin şimdiki değerini (650,252) verir. Memati’nin ailesi bu miktarı maddi kayıpların telafisi babından talep edebilir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 27

Tahvilin Değeri Bir tahvilin fiyatının belirlenmesi Kupon Ödemeleri = 100/yıl, 10 yıl için Ana para ödemesi = 1,000 10. yılda EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 28

Bir Tahvilden Elde Edilen Nakit Akışının Değeri 2.0 Faiz Oranı Yükseldikçe Tahvilin değeri neden azalıyor? 1.5 Nakit Akışlarının Şimdiki Değeri (Bin Dolar) 1.0 0.5 0.05 0.10 0.15 0.20 Faiz Oranı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 30

Tahvilin Değeri Ebedi Tahvil (Perpetuities) Sonsuza kadar her yıl sabit bir miktarda para ödeyen tahvile denir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 31

Bir Tahvilin Etkin Getirisi Bir tahvilin getiri oranının hesaplanması EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 32

Bir Tahvilin Etkin Getirisi Bir tahvilin getiri oranının hesaplanması EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 33

Bir Tahvilin Etkin Getirisi 2.0 Bir tahvilin etkin getirisi, tahvil ödemelerinin şimdiki değerini tahvilin piyasa fiyatına eşitleyen faiz oranıdır 1.5 Tahvilin Şimdiki Değeri (Bin Dolar) Farklı tahvillerin getirileri neden farklıdır? 1.0 0.5 0.05 0.10 0.15 0.20 Faiz Oranı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 37

Özel Şirket Tahvilleri Özel şirket tahvillerinin getirisini hesaplamak için, tahvilin nominal değeri ile kupon ödemelerinin bilinmesi gerekir. İki Firmanın Tahvil Çıkardığını Varsayalım IBM ve Polaroid, her biri 100 Dolar nominal değeri olan ve 6 ayda bir kupon ödemesi yapan tahvil çıkarmış olsun. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 38

Özel Şirket Tahvillerinin Getirisi Her temmuz 23’teki kapanış fiyatı, 1999: a b c d e f IBM 53/8 09 5.8 30 92 -11/2 Polaroid 111/2 06 10.8 80 106 -5/8 a: bir yıl için kupon ödemesi ($5.375) b: tahvilin vadesi (2009) c: yıllık kupon/kapanış fiyatı ($5.375/92) d: bu günde alınıp satılan miktar (30) e: kapanış fiyatı (92) f: önceki güne göre fiyattaki değişim (-11/2) EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 39

Özel Şirket Tahvillerinin Getirisi IBM tahvilinin getirisi: Yıllık ödemeler 2009 - 1999 = 10 yıl olsun EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 40

Özel Şirket Tahvillerinin Getirisi Polaroid Tahvilinin Getirisi: Polaroid Tahvilinin Faiz oranı R* neden daha yüksek? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 41

Sermaye Yatırım Kararları ve Şimdiki Değer Kriteri Bir firma belli bir yatırımın yapmaya değer olup olmadığına karar verirken, yatırımın sağlayacağı gelir akımlarının şimdiki değerini (PV) yatırımın maliyetiyle karşılaştırma yoluna gitmelidir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 42

Sermaye Yatırım Kararları ve Şimdiki Değer Kriteri Net Şimdiki Değer (NPV) Kriteri Yatırımdan sağlanacak getirilerin şimdiki değeri PV, yatırımın maliyetini aşıyorsa firma yatırımı yapmalıdır. Yatırımın maliyeti, yatırımdan sağlanacak gelir akımlarının şimdiki değerini (PV), aşıyorsa firma yatırımdan vazgeçmelidir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 43

Sermaye Yatırım Kararları ve Şimdiki Değer Kriteri EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 44

Sermaye Yatırım Kararları ve Şimdiki Değer Kriteri Elektrik Motorları Üreten Bir Firma (10 milyon dolarlık ek bir fabrika kurma kararı verecektir) Bu fabrika 20 yıl boyunca ayda 8,000 motor üretecektir. Maliyet = $42.50/motor Fiyat = $52.50/motor Kar = $10/motor veya ayda 80,000 dolar Fabrikanın ömrü 20 yıl ve hurda değeri 1 milyon dolar Firma yatırım yapmalımıdır? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 45

Sermaye Yatırım Kararları ve Şimdiki Değer Kriteri Bilgilerin Kesin Olduğunu (Risk olmadığını) varsayalım R = devlet tahvili oranı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 46

Fabrikanın Net Şimdiki Değeri 10 Fabrikanın net şimdiki değeri (NPV) fabrikanın kurulması ve işletilmesinin ortaya çıkardığı tüm nakit akışlarının şimdiki değeridir. R* = 7.5 8 6 4 Net Şimdiki Değer (Milyon Dolar) 2 -2 -4 -6 0.05 0.10 0.15 0.20 Faiz Oranı, R EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 48

Sermaye Yatırım Kararları ve Şimdiki Değer Kriteri Reel ve Nominal İskonto Oranları Fiyat hareketlerinden (enflasyondan) arındırma Fiyat, maliyet ve karların reel olarak verildiğini varsayalım Enflasyon = %5 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 49

Sermaye Yatırım Kararları ve Şimdiki Değer Kriteri Reel ve Nominal İskonto Oranları Fiyat, maliyet ve karların reel olarak verildiğini varsayalım Sonuç Olarak, P = (1.05)(52.50) = 55.13, 2. Yıl P = (1.05)(55.13) = 57.88…. C = (1.05)(42.50) = 44.63, 2. Yıl 2 C =…. Kalan Kar $960,000/yıl EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 49

Sermaye Yatırım Kararları ve Şimdiki Değer Kriteri Reel ve Nominal İskonto Oranları Reel R = nominal R - enflasyon = 9 - 5 = 4 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 50

Fabrikanın Net Şimdiki Değeri 10 R = 4% ise, NPV pozitif. Firma yeni fabrika yatırımına girmelidir. 8 6 4 Net Şimdiki Değer (Milyon Dolar) 2 -2 -4 -6 0.05 0.10 0.15 0.20 Faiz Oranı, R EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 51

Risk Unsurunun Hesaba Katılması Belirsiz bir ortamda iskonto oranının belirlenmesi: Bu risksiz faiz oranına, bir risk primi (risk-premium) eklenerek yapılabilir. Yatırımcıların riskten kaçındığını varsayarsak, gelecekte riskli gelir akımları sağlayan projenin değeri risksiz projeden daha düşük olacaktır. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 55

Risk Unsurunun Hesaba Katılması Dağıtılabilir ve Dağıtılamayan Risk Dağıtılabilir (Diversifiable) risk: çok sayıda projeye yatırım yaparak veya çok sayıda firmanın hisselerinden elinde bulundurarak elimine edilebilen risktir. Dağıtılamayan (Nondiversifiable) risk ise elimine edilemeyen ve risk priminde yer alması gereken orandır EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 56

Risk Unsurunun Hesaba Katılması Dağıtılamayan (Nondiversifiable) Riskin Ölçülmesi (Sermaye Varlıkları Fiyatlama Modeli, CAPM) Menkul kıymet piyasasında (tamamında) yatırım araçları tuttuğumuzu kabul edelim (yatırım fonları) rm = sermaye piyasasının beklenen getiri oranı rf = risksiz getiri oranı rm - rf = dağıtılamayan risk için risk primi EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 57

Risk Unsurunun Hesaba Katılması Dağıtılamayan (Nondiversifiable) Riskin Ölçülmesi (Sermaye Varlıkları Fiyatlama Modeli, CAPM) Bir hisse için risk priminin hesaplanması Burada beta terimi finansal varlığın getirisinin piyasa hareketlerine olan duyarlılığını ölçer. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 58

Risk Unsurunun Hesaba Katılması Soru Dağıtılamayan risk ile varlığın betası arasındaki ilişki nedir? Menkul kıymetler piyasasında % 1 artış, bu varlığın fiyatını %2 arttırıyorsa Beta = 2’dir. Menkul kıymetler piyasasında % 1 artış, bu varlığın fiyatını %0 etkiliyorsa Beta = 0 olmaktadır. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 59

Risk Unsurunun Hesaba Katılması Beta verilmişse varlıkların net şimdiki değerini hesaplarken kullanılabilecek doğru bir iskonto oranı elde edebiliriz: Tarihsel olarak, rm – rf ABD (New York) sermaye piyasası için %8 civarındadır EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 60

Risk Unsurunun Hesaba Katılması Beta teriminin belirlenmesi Hisseler Her firma için istatistiksel yöntemler kullanılarak hesaplanır EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 61

Tüketicilerin Yatırım Kararları Tüketiciler dayanıklı bir tüketim malı satın alırken benzer bir yatırım kararlarıyla karşı karşıya kalırlar. Malın gelecekte sağlayacağı kazançlar ile satın alma maliyeti karşılaştırılır. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 62

Tüketicilerin Yatırım Kararları Bir Otomobil Almanın Fayda ve Maliyetleri S = ulaşım hizmetlerinin dolar olarak değeri E = toplam işletme maliyeti / yıl Otomobilin fiyatı $20,000 6 yıl sonra otomobil satılacak olursa satış fiyatı $4,000 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 63

Tüketicilerin Yatırım Kararları Fayda-Maliyet EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 64

Klima Seçimi Yeni bir klima alırken yüksek enerji tüketimi ve düşük fiyat arasında değişim söz konusu olabilir. A firmasının Kliması Fiyatı düşük ancak enerji tüketimi yüksek EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 65

Klima Seçimi Yeni bir klima alırken yüksek enerji tüketimi ve düşük fiyat arasında değişim söz konusu olabilir. B Firmasının Kliması Fiyatı yüksek ancak enerji tüketimi düşük Her iki klima aynı soğutma-ısıtma gücüne sahiptir. Klimaların 8 yıllık ömürleri olduğunu kabul edelim EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 65

Klima Seçimi EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 66

Klima Seçimi Tüketici A firmasının mı? Yoksa B firmasının klimasını mı seçmelidir? Yanıt ıskonto oranına (R) bağlı olacaktır Eğer kredi alarak klimayı satın alıyorsak, iskonto oranı yüksek dolayısıyla Büyük olasılıkla daha ucuz ancak fazla enerji tüketen klimayı seçmek durumunda kalabiliriz. Bol nakdiniz varsa iskonto oranı düşük olacak dolayısıyla Büyük olasılıkla daha pahalı ancak düşük yakıt tüketen klimayı tercih edersiniz. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 67

Dönemler Arası Üretim Kararları ---Tükenir Kaynaklar Firmaların üretim kararları genellikle dönemler arası yönler taşır. ---bugün üretmek gelecekteki maliyet ve satışları etkiler. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 68

Dönemler Arası Üretim Kararları ---Tükenir Kaynaklar Senaryo 1000 Varil petrol rezervi olan bir petrol kuyusuna sahip olduğunuzu kabul edelim. MC ve AC = $10/varil Bu petrolü çıkarmalı mısınız? Saklamalı mısınız? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 69

Dönemler Arası Üretim Kararları ---Tükenir Kaynaklar Senaryo Pt = bu yılki petrol fiyatı Pt+1 = gelecek yılki petrol fiyatı C = çıkarma maliyetleri R = faiz oranı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 70

Dönemler Arası Üretim Kararları ---Tükenir Kaynaklar Fiyat eksi çıkarma maliyetine net fiyat diyelim. Eğer net fiyatın, faiz oranından daha hızlı artması bekleniyorsa petrolün çıkarılmaması tercih edilmelidir. Net fiyatın (fiyat eksi çıkarma maliyeti) faiz oranından daha yavaş artması bekleniyorsa petrolü çıkarıp hemen satmak tercih edilmelidir. Petrol fiyatı nasıl değişecek? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 71

Tükenir Bir Kaynağın Fiyatı PT P0 P - c P0 Talep c Marjinal Çıkarma Maliyeti Zaman Miktar EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 74

Tükenir Bir Kaynağın Fiyatı Tam rekabetçi bir piyasada, fiyat eksi marjinal maliyet, tam faiz oranı kadar büyümelidir. Neden? Aşağıdaki durumlarda üreticiler nasıl tepki verir? (P – C), faiz oranından daha hızlı büyüyorsa (P – C), faiz oranından daha yavaş büyüyorsa EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 75

Tükenir Bir Kaynağın Fiyatı Önemli Not: P > MC Bu durum tam rekabetteki P = MC kuralına aykırı bir durum mudur? İpucu: Tükenir bir kaynağı üretmenin alternatif maliyeti nasıl değişir? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 76

Tükenir Bir Kaynağın Fiyatı P = MC MC = çıkarma maliyeti + kullanma maliyeti Kullanma maliyeti = P – marjinal çıkarma maliyeti EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 77

Tükenir Bir Kaynağın Fiyatı Bir tekel üretim oranını nasıl belirler? Marjinal hasıla eksi marjinal maliyet, tam olarak faiz oranında artacak biçimde üretimini belirler. Yani, (MRt+1 - c) = (1 + R) (MRt - c) EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 78

Tükenir Bir Kaynağın Fiyatı Tekelin Kaynak Üretimi Tekel tam rekabetçi endüstriden daha tutucu bir davranış sergiler. Daha yüksek bir fiyatlandırma yapar ve kaynaklarını daha yavaş tüketir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 79

Yenilenemeyen Kaynaklar Ne Derece de Tükenirdir? Kaynak Kullanıcı maliyeti/Rekabetçi Fiyat Ham Petrol .4 - .5 Doğal Gaz .4 - .5 Uranyum .1 - .2 Bakır .2 - .3 Boksit .05 - .2 Nikel .1 - .2 Demir Cevheri .1 - .2 Altın .05 - .1 EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 80

Yenilenemeyen Kaynaklar Ne Derece de Tükenirdir? Son 20-30 yılda piyasa yapısı ve piyasa talebindeki değişmeler, kaynakların fiyatları üzerinde olağanüstü etkilere neden olmuştur. Soru Neden petrol ve doğal gaz, diğerlerine kıyasla çok yüksek kullanıcı maliyeti/rekabetçi fiyat oranına sahiptir? EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 81

Faiz Oranları Nasıl Belirlenmektedir? Faiz oranları, borç alanların borç verenlere fonlarını kullanma karşılığı ödedikleri fiyattır. Faiz oranları ödünç verilebilir fonların arz ve talebi tarafından belirlenir. EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 82

Ödünç Verilebilir Fonların Arz ve Talebi S Haneler gelecekte daha çok Tüketim yapabilmek amacıyla fon arz ederler; Faiz oranı yükseldikçe daha çok fon arz etmek isterler R Faiz Oranı DH DF DH ve DF, haneler ve firmalar tarafından talep edilen fonları göstermektedir. Faiz Oranı ile talep ters ilişkiye sahiptir DT R* Q* DT = DH + DF ve Denge faiz Oranı = R*. Ödünç Verilebilir Fon Miktarı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 87

Dengede Bir Değişim S DT R* Q* D’T Q1 R1 R Faiz Oranı Durgunluk dönemlerinde, ödünç verilebilir fonlara olan talep azaldığı için faiz oranı düşer. D’T Q1 R1 Ödünç Verilebilir Fon Miktarı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 89

Dengede Bir Değişim Q2 R2 D’T S DT R* Q* R Faiz Oranı Devlet bütçesi büyük açıklar verdiğinde ödünç verilebilir fonlara olan talep artar ve faiz oranı yükselir. Q2 R2 D’T S DT R* Q* Ödünç Verilebilir Fon Miktarı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 91

arzını arttırırsa, ödünç verilebilir fon arzı artar. Dengede Bir Değişim R Faiz Oranı S DT R* Q* Merkez Bankası para arzını arttırırsa, ödünç verilebilir fon arzı artar. S’ R1 Q1 Ödünç Verilebilir Fon Miktarı EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 93

Faiz Oranlarının Belirlenmesi? Çok sayıda faiz oranından söz edebiliriz 1) Hazine Bonosu Oranı (Treasury Bill Rate) 2) Devlet Tahvili Oranı (Treasury Bond Rate) 3) Iskonto Oranı (Discount Rate) EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 94

Faiz Oranlarının Belirlenmesi? Çok sayıda faiz oranından söz edebiliriz 4) Ticari Kağıtlar Oranı (Commercial Paper Rate) 5) Prime Rate 6) Özel Kesim Tahvili (Corporate Bond Rate) EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 95

HAFTAYA GENEL DENGE ve REFAH EKO 208 Mikroiktisat Ders 11 Sermaye Piyasaları, Yatırım ve Zaman 100