HAZIR BETON SEKTÖR ANALİZİ Wwww.YapiMuhendisi.Com Doç. Dr. Emel ORAL

Hazır Beton hakkında genel bilgi Beton yapı sektörümüzün vazgeçilmez malzemelerinden biridir ve Dünya’ da sudan sonra en çok tüketilen malzemedir. Beton doğal ve kolay elde edilebilir özelliğinin yanı sıra bilinçsiz şekilde kullanıldığı takdirde hayati derecede önemli riskler taşımaktadır. Bu riskler sık sık yaşanan depremler sonucu en yaygın ve acı şekilde ülkemizde yaşanmıştır. Kalitesiz beton kullanımını önlemek ve beton üretimini bir standarda bağlamak amacıyla hazır beton üretim tesisleri kurulmuştur. Dünya’ da 1903 yılında Almanya’da ve ülkemizde 73 yıl sonra 1976 yılında Ankara’da hazır beton üretimleri başlamıştır.

Yüksek teknoloji kullanarak hazırlanan , içindeki karışım oranları bilgisayar ile kontrol edilen, malzeme kalitesi standarda uygun, taşınması ve gerekli yerlere ulaşması transmikser ve pompalar vasıtasıyla iyice kolaylaşan ve bütün bunları hızlı ve ekonomik şekilde gerçekleştiren hazır beton teknolojisi günden güne yaygınlaşmakta ve inşaat sektörünün vazgeçilmez unsurlarından biri olmaktadır. Günümüzde 72 hazır beton üretim firması , 440 hazır beton üretim tesisi ile yıllık 25 milyon m3 den daha fazla beton üretilmektedir.

Yıllara göre hazır beton üretim miktarları :

Hazır Beton üretiminin coğrafi bölgelere göre dağılımı :

Sektör hakkında genel bilgi : Hazır beton firmaları genellikle inşaat sektöründe varolan çimento, agrega veya katkı malzemesi üreten firmaların bünyesinde kurulmaktadır. Bölgesel olarak hazır beton üreten firmaların içinde bulunduğu Pazarın piyasa koşulları çok farklılık göstermektedir. Genellikle sektöre belirli firmalar hakimdir. Bu firmaların değişik bölgelerde şubeleri bulunmaktadır. Lafarge Beton , Nuh Beton,Set Beton, Soyak Beton, Oysa , Oyak, BetonSa sektörün liderlerdir. Beton depolanması ve önceden üretilmesi mümkün olmayan ve siparişe dayalı üretimden sonra belirli bir kapalı alan içerisinde satışı mümkün olan bir üründür.

5.1. SEKTÖRE YENİ GİREN FİRMALARIN TEHDİDİ Sektör Analizi Hazır beton sektör analizi Porter ‘in 5 kuvvet modeline göre yapılacaktır. 5.1. SEKTÖRE YENİ GİREN FİRMALARIN TEHDİDİ Hazır beton sektörü içerisinde bulunan bir firma için sektöre yeni girecek olan firmanın tehdidinin düşük veya yüksek olduğunu 6 temel giriş engelini inceleyerek belirleyebiliriz.

5.1.1.Ölçek Ekonomisi Hazır beton üretiminde günlük beton satış miktarı arttıkça genel giderlerin birim m3 başına düşen payı azalmakta buna bağlı olarak da 1 m3 betonun maliyeti azalmaktadır. Pazara yeni girecek olan firma pazarda uzun süredir varolan firmaya göre zayıf olacaktır. Sektörde optimum kapasiteden daha büyük olan firmalar için genel giderler daha küçük ölçekli pazara yeni giriş yapan firmalara göre daha yüksek olacaktır. Buda maliyetlerin artmasına sebep olacaktır. Pazara yeni girecek firma hatıl kapasiteye sahip olan firmaya göre daha güçlü olacaktır.

Ölçekten Bağımsız Maliyet Dezavantajı Sektörde önceden varolmuş firma yeni giriş yapacak firmaya karşı bir çok avantajı vardır. I. Marka : Tanınmışlık sektörde büyük bir rekabet avantajıdır. Marka yeni girecek firma için giriş engeli oluşturmaktadır. II. Deneyim : Sektörde deneyimle birlikte maliyetler azalmaktadır. Buda sektöre yeni girecek firma için bir giriş engeli olmaktadır. Deneyimle birlikte firmanın pazarlama ve operasyon ile ilgili ölçüm ve denetim teknikleri iyileşir. Sevk ve idare işleri deneyimin artması ile daha sistematik hale gelir. Buda firmanın zamandan ve maliyetten tasarrufunu sağlar.

5.1.2. Sermaye Gerekleri Sektöre girmek için yüksek sermaye gerektiren makine gücüne gerek vardır.Sektörde ar-ge çalışmaları da önemli bir rekabet avantajıdır. Ar-ge çalışmaları için gerekli olan laboratuar koşullarını sağlamak için gerekli olan ekip/ekipman, önemli sermaye gücüne sahip olmayı gerektirmektedir. Yüksek sermaye sektöre yeni girecek firma için yüksek bir bariyerdir. Hazır beton üreticileri ar-ge çalışmaları sonucunda standart betonların maliyetlerinde farklılaşma oluşturmaktadırlar. Maliyetlerdeki faklılaşma pazarda rekabet ortamını artırmaktadır.

5.1.3. Ürün Farklılaştırması Hazır beton üreticileri betonun yapısından kaynaklanan özelliğine bağlı olarak belirli bir kapalı alandaki alıcılara hitap edebilmektedir. Üreticilerin hitap ettiği alan dar olduğundan dolayı sektöre önceden girmiş olmak, tanınmış olmak ve belirli bir marka sahibi olmak piyasaya yeni girecek olan üretici için yüksek giriş engeli oluşturmaktadır. Son dönemlerde beton sınıflarında ve özelliklerinde farklılaşmaya gidilmeye başlanmıştır. Üründe farklılaşma sektöre yeni girecek firma için giriş engeli teşkil etmektedir.Örneğin günümüzde performans betonları alıcılar tarafından dikkat çekmektedir. Performans betonu üretmek katkı madde kullanımını ve ar-ge çalışmalarını artırmaktadır. Bu çalışmalarda ilave maliyete sebep olmaktadır.

5.1.4. Geçiş Maliyeti 5.1.5. Dağıtım Üreticilerin tedarikçilerini değiştirmesi ar-ge bölümünün araştırmaları sonucu olur. Bu araştırmalar firma için yüksek maliyet oluşturmaz ve buda sektör için bir giriş engeli oluşturmaz. 5.1.5. Dağıtım Sektörde ürün dağıtımı firmanın kendi ekip ve ekipmanı tarafından yapıldığından dolayı dağıtım firmanın kontrolü altındadır. Dağıtım sektöre yeni girecek firma için bir giriş engeli oluşturmaz.

5.1.6. Devlet Politikası Ülkemizde pek çok valilik ve belediye, inşaatlar da el ile beton dökümünü yasaklamıştır. Sektörde kalite denetiminin ve standardizasyonun yaygınlaşması açısından son derece önemli olan yasalar TBMM’ inde onaylanmak üzere beklemektedir. Bu yasalar onaylandığında devlet tarafından beton sektörü sıkı denetim altında tutulacaktır ve sektöre giriş engelleri getirilecektir. Şu anda sektöre devlet tarafından getirilmiş bir giriş engeli bulunmamaktadır.

5.2. Mevcut Rakipler Arasında Rekabetin Yoğunluğu Hazır beton sektöründe mevcut piyasa koşulları bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Bölgelerin piyasa durumuna göre reklam savaşları, fiyat rekabeti, müşteri hizmetleri, satış sonrası hizmetleri ve beton sınıflarında farklılaşma gibi mevcut rakipler arasında rekabetler olmaktadır. 5.2.1. Sayıca çok fazla veya birbirine denk rakipler ---- Hazır beton üretimi direk olarak inşaat sektörüne bağlıdır. İnşaat yapım kapasitesi fazla olan bölgelerde hazır beton tesislerinin de fazla olduğu görülmektedir. Sayıca fazla hazır beton tesislerinin olması durumunda

Firmalar birbiri ile savaşmaya eğilimli olmalarından başka, sürekli ve güçlü misillemeler için gerekli kaynaklara da sahiptirler. Rekabet halinde birden fazla hazır beton üreticisi olan bir pazarda hammaddeyi ( çimento,agrega ve katkı ) kendisi sağlayan firma sektörün lideri olur. ---- İnşaat kapasitesi düşük olan bölgelerde hazır beton üreticileri tekel konumunda olabilmektedirler. 5.2.2. Yavaş Sektörel Gelişim Sektördeki gelişmeler yavaştır ve bundan dolayı da firmalar arası Pazar payı rekabeti çok daha kısa süreli olmaktadır.

5.2.3. Yüksek Sabit Maliyetler ve Depolama Maliyeti Üretici firma beton üretiminde kullandığı malzemelerin tamamını tedarikçilerden temin ediyorsa sabit maliyetlerini karşılamak için firmanın tek yolu beton satmaktır. Bu da firmanın kapasitesini tam kullanmaya yönelik ağır baskı altında kalmasına sebep olmaktadır. Üretici firma beton üretiminde kullandığı malzemelerin bir veya birkaçını kendisi üretiyorsa tam kapasite çalışma baskısı daha az olacaktır. Firma sabit maliyetlerini diğer malzemelerin satışıyla da karşılayabilir. Beton üretiminde ürünü depolama ve önceden üretme söz konusu değildir. Beton üretimi günlük siparişlere dayalı yapıldığından sektörde satışları garantilemek için karlar düşüktür.

5.2.4. Farklılaşma ve Geçiş Maliyetlerinin Olmaması Hazır beton üretiminde büyük ölçüde alıcının tercihi fiyat ve hizmete dayanmaktadır. Buda sektörde fiyat ve hizmet alanında şiddetli rekabete yönelik baskılar yaratmaktadır. 5.2.5. Büyük Miktarda Artan Kapasite 5.2.6. Farklılık Gösteren Rakipler Sektörde genellikle bir inşaat firmasına bağlı olarak kurulan firmalar bulunmaktadır. Sektöre bağımsız olarak giren bir rakibin olması kar dengesini bozabilir.

5.2.7. Yüksek Stratejik Çıkarlar İnşaat sektöründe marka olan bir inşaat firması hazır beton üretiminde de sektörde başarıyı sağlamak istiyorsa sektörde istikrar bozulabilir. Bu durum karlılıkta fedakarlık etmeyi gerektirir. Bu konuda atılan stratejik adımlar firmaların yapısına ve sektördeki konumuna göre değişiklik göstermektedir.

5.2.8. Çıkış Engelleri Çıkış engelleri şirketlerin yatırımdan düşük veya negatif getiri elde etseler bile rekabet etmeye devam etmelerine sebep olan ekonomik, stratejik ve duygusal faktörlerdir. Hazır Beton sektöründe çıkış engelleri, Devlet ve toplumsal kısıtlamalar yoktur Duygusal engeller firmaların yapısına göre değişkenlik göstermektedir. Stratejik karşılıklı ilişkiler firmanın yapısına göre değişmektedir. Firmanın inşaat ve hazır beton tesisi birlikte çalışıyor ve inşaatlarındaki beton kapasitesi fazla ise firma beton üretiminden vazgeçmek istemez.

Çıkışın sabit maliyeti, firmanın işçilerini kaydıracak başka bir iş alanı yoksa işçi tazminatları firmaya yüksek maliyet getirmektedir. Fakat bu miktar bir fabrikada olduğu gibi büyük bir çıkış engeli değildir.

5.3. İkame Ürün Her sektörde olduğu gibi hazır beton sektöründe de beton ile ikame ürünleri arasında bir rekabet vardır. Betonun ikame ürünlerini asfalt,çelik ve ahşap olarak sayabiliriz. Sektör ikame ürünlerine karşı ortak bir reklam ve tanıtım kampanyası ile rekabet güçlerini artırmayı hedeflemektedirler. Beton üreticileri THBB kurarak inşaat sektöründe betonun yerini ve kalitesini artırma çalışmaları yapmaktadırlar.

5.4. Alıcıların Pazarlık Gücü Alıcılar, sektörün karlılığına mal olacak şekilde fiyatları aşağıya çekmeye zorlayarak, daha iyi kalite ve daha fazla hizmet için pazarlık ederek ve rakipleri birbirine düşürerek sektör ile rekabet ederler. 5.4.1. Alıcıların satın alma kapasiteleri : Genellikle büyük kapasiteli alıma sahiptirler. Bu durum alıcıları güçlü konumda tutmaktadır. 5.4.2. Betonun alıcı için değeri : İnşaatlarda beton önemli ve tüm maliyetin %10 u gibi yüksek bir maliyete sahip olan inşaat malzemesidir. Bu özellikler betonun alıcı için önemini artırmaktadır. Alıcı beton alımlarında daha dikkatlidir ve satış fiyatlarına önem vermektedir. Buda alıcıyı güçlü kılar.

5.4.3. Tedarikçi Durumu : Piyasanın tekel olmadığı durumlar hariç alıcı her zaman başka bir üretici bulabilmektedir. Alıcı için beton standarttır . 5.4.4. Sektörde Kalite : Sektörde kalite çok önemlidir. Alıcı tarafından alınan bütün betonların her zaman aynı standardı yakalaması gerekmektedir. Buda sektörde önemli kontrol kriterlerini getirmektedir. Buda satıcı için büyük risk taşımaktadır. 5.4.5. Sektörde Alıcı Durumu : Genellikle sektörde alıcı bilgilidir. Betonlar , alıcının teknik personeli tarafından kontrol edilmektedir. Buda alıcıyı güçlü konumda tutmaktadır.

Sonuç olarak alıcıların pazarlık gücü yüksektir . Bunun sonucunda; Sektörde düşük karlılık Geri ve ileri entegre olma ihtimali hakimdir. Sektörün genelinde güçlü alıcılar olmasına karşılık güçsüz durumda alıcılarda sektörde mevcuttur. Fakat bu alıcıların satın alma hacimleri sınırlı ve geçici olduğu için sektörün geneline yansıtılamaz.

5.5. Tedarikçilerin Pazarlık Gücü Sektörde tedarikçiler, fiyatları artırma veya satın alınan ürün kalitesini düşürme tehdidiyle sektöre yeni girecek firmalar üzerinde pazarlık güçlerini gösterebilirler. Beton tedarikçileri güçlüdür .( Çimento üreticileri, agrega üreticileri, katkı madde üreticileri ... ) Sektöre az sayıda firma hakimdir. Tedarikçilerin ürünü için beton üreticilerinin ikame ürünü yoktur.

Sektör tedarikçi grubunun önemli müşterisidir fakat tedarikçilerin ileri entegre olabilme fırsatı yüksektir. Sektör tedarikçilerinin önemli müşterisi olduğundan tedarikçilerin kaderleri önemli ölçüde sektöre bağlıdır.Buda tedarikçilerin daha mantıklı fiyatlandırma yapmalarına sebep olmaktadır. Tedarikçilerin ürünü alıcı için vazgeçilmez , ikamesi olmayan üründür. Bu girdi alıcının üretim sürecinin veya ürün kalitesinin başarısı açısından önemlidir. Buda tedarikçinin gücünü daha da artırmaktadır. Sektörde tedarikçileri zorlayan en önemli etken alıcıların geriye entegre olma ihtimali yüksektir.

SONUÇ : Pazara yeni girecek firma tehdidi düşüktür. Mevcut rakipler arasında rekabet yüksektir. İkame ürün tehdidi düşüktür. Alıcılar güçlüdür. Tedarikçiler güçlüdür.