İSTANBUL ANADOLU YAKASI İLKÖĞRETİM OKULLARINDAKİ BİLGİSAYAR LABARATUARLARININ YERLEŞİM PLANLARI VE ERGONOMİK KRİTERLER AÇISINDAN İNCELENMESİ Cahit CENGİZHAN Marmara Üniversitesi

8 EKİM 2004 CUMA 2  Türkiye'de, yaşları 6-14 arasında değişen 10 milyonu aşkın öğrenciye eğitim veren ilköğretim okulu bulunmaktadır.  M.E.B. - Dünya Bankası'nın sağladığı kredi desteğiyle, ülke çapındaki ilköğretim okuluna adet bilgisayar odası kurulmuştur.

8 EKİM 2004 CUMA 3  Hedef, ilköğretim okuluna en az bir bilgisayar odası kurulmasıdır.  2005’e kadar ilköğretim okuluna adet bilgisayar odasının kurulması amaçlanmaktadır. ADSL Internet Erişimi İlköğretimToplam 1. Aşama 1. Faz Aşama 2. Faz

8 EKİM 2004 CUMA 4  Öğretme ortamlarına teknolojinin girmesiyle birlikte daha da karmaşıklaşacak ortamların, bazı kriterler göz önüne alınarak düzenlenmesi hem eğitim- öğretimden alınan verimi arttıracak hem de amaçlanan hedeflere ulaşmada kolaylık sağlayacaktır.

8 EKİM 2004 CUMA 5  Bilgisayar destekli bir öğretimin veya bilgisayar okur yazarlığının etkin bir şekilde yaygınlaştırılarak kullanıma sunulması, öncelikle bilgisayar laboratuar /odalarının ergonomik koşullar dikkate alınarak düzenlenmesi ile mümkün olacaktır.

8 EKİM 2004 CUMA 6 Mekan Performans Öğeleri (Demirkan, 1995, s420) Mekan Performans Öğeleri Teknik  Aydınlatma  Akustik  Sağlık  Dayanıklılık  Strüktüel bütünlük  Yangın Güvenlik İşlevsel  Etkinlik  Verimlilik  İş akışı  Organizasyon Davranışsal  Mahremiyet  Alansallık  Sosyal etkileşim  Yoğunluk

8 EKİM 2004 CUMA 7 Genel olarak eğitim ortamlarının düzenlenmesine ilişkin teknik kurallar;  Boyut ve hacimler,  Çalışma masası,  Oturma yeri,  Aydınlatma,  Renklendirme,  İklimlendirme,  Gürültü şeklinde sınıflandırılabilir.

8 EKİM 2004 CUMA 8 Boyut ve Hacim 24 kişilik grupları için sınıf alan ölçüleri  Alan: öğrenci başına 2 m 2  Hava hacmi: öğrenci başına 4 m 3  Derslik yüksekliği:3-3,60m  Derslik uzunluğu: 9m  Pencere yüzeyi taban alanı: 1/5 olarak belirlenmiştir. (Akgül ve Yıldırım, 1995,s431)

8 EKİM 2004 CUMA 9 Yerleşim Klasik Yerleşim   Öğretmen       Öğretmen U Sırlı Yerleşim  Öğretmen                         Çokgen Küme Yerleşimi

8 EKİM 2004 CUMA 10 Çalışma Masası ve Sandalye

8 EKİM 2004 CUMA 11 ilkokullarda sıra tasarım ölçüleri Sıra ÜstüOturak Ölçüleri Sıra Arkalığı Uzunluğu100 cm Genişliği36 cm32 cm15 cm Yüksekliği60 cm35 cm60 cm Akın ve Sağır (1998, s73)

8 EKİM 2004 CUMA 12 Aydınlatma  Eğitim ortamlarında aydınlatma şiddeti lüks olarak kabul edilmektedir.  Aydınlatma şiddetinin üst sınırını belirleyen büyüklük ekranın (özellikleri) kendisidir.  Ekran başı çalışma ortamının aşırı aydınlatılması ekranda görsel algılamayı zorlaştırır.  Alt sınır ise görme keskinliğine bağlıdır.  Pencereden gelen ışık jaluzi, perde vb. engellenmeli, yapay aydınlatma yapılmalıdır.

8 EKİM 2004 CUMA 13 Renklendirme  Eğitim ortamları için genellikle açık renk tonları tercih edilmelidir. Beyaz, şampanya, vb açık renkler yanında pastel tonlardaki renkler de tercih edilebilir.  Ancak yapılan araştırmalarda ve gözlemlerimizde okullarımızda kirlenmeyi azaltmak üzere, yerden cm arasında koyu bir renkle boyanmakta, bunun üstü açık renk boyanmaktadır.

8 EKİM 2004 CUMA 14 İklimlendireme  Eğitim ortamlarında ısı ve nem çalışma performansını etkilemektedir.  Laboratuar ortamında önerilen •sıcaklık: 19,4-22,8 o C, •bağıl nem: %30-%70, •hava hareketi: mm/sn arasında olmalıdır. (Akgül ve Yıldırım, 1995, s 431).  Laboratuar, derse ara verildiğinde havalandırılmalı, öğrencilerin bol oksijenli ortamda çalışmaları sağlanmalıdır.

8 EKİM 2004 CUMA 15 Gürültü  Eğitim ortamının fazla gürültülü olması öğretmen ve öğrenciler arasındaki iletişim süreçlerini olumsuz etkileyecektir.  Eğitim ortamları için önerilen gürültü düzeyi 30dB ile sınırlandırılmıştır.  Gürültü kaynakları dışarıda ise kapı, pencere, duvar yalıtımı yapılarak, içeride ise cihaz ve araçlara (soğutucu fanlar, regülatör, klima vb.) gerekli bakımlar yapılarak azaltılmalıdır.

8 EKİM 2004 CUMA 16 Güvenlik  Eğitim ortamlarında öğrencilerin bir kaza yada yaralanmaya maruz kalmaması için güvenlik tedbirleri de alınmalıdır.  Fizik, kimya laboratuarlarında olduğu gibi bilgisayar laboratuarlarında da bu güvenlik kuralları öncelikle anlatılmalı ve uyarıcı levha ve işaretler ile belirtilmelidir.  Uyarı levhaları ile fişlerin çekilmemesi, prizlere yabancı madde sokulmaması, ekran ve klavye üzerine sıvı dökülmemesi, vb uyarı işaretleri ile laboratuar kullanım kurallarının yazılı olduğu bir panonun bulunması da faydalı olacaktır.

8 EKİM 2004 CUMA 17 Amaç  Eğitim ortamlarında ergonomik düzenlemeler yapılması, ortamlarının kalitesini, dolayısı ile verimi arttıracak, öğretmen ve öğrencilerin “insancıllaştırılmış” bir ortamda öğrenme yaşantıları geçirmelerini ve kalıcı öğrenmelerden, deneyim kazanmalarını kolaylaştıracaktır.  Okullarımızda kurulacak, bilgisayar laboratuarlarının yukarıda da kısaca bahsedilen bu faktörlere göre düzenlenmesi, kurulu bulunanların ise gözden geçirilmesi ile olumlu çalışma koşulları sağlanacaktır.

8 EKİM 2004 CUMA 18 Amaç  Bu temel düşünce ile bilgisayar laboratuarlarının ergonomik kurallara uygunluk açısında incelenmesi bu çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır.  Bu amaçla araştırma aşağıdaki sorulara yanıt aramaktadır. 1. Oturma düzeni ve yerleşim planı ergonomik faktörler göz önüne alınarak düzenlenmiş midir? 2. Aydınlatma ve pencere düzenlemesi ergonomik kurallara uygun mudur? 3. Çalışma masaları ve oturma yerleri ergonomik kriterlerle uygunluk göstermekte midir? 4. Güvenlik önlemleri belirlenmiş, uyarı işaret ve levhaları bulunmakta mıdır?

8 EKİM 2004 CUMA 19 Yöntem Araştırmada İstanbul ili Kadıköy, Üsküdar ve Ümraniye ilçelerinde, bilgisayar laboratuarı bulunan, 10’u (%42’si) özel, 14’ü (%58’i) devlet, 24 ilköğretim okulundaki 33 bilgisayar laboratuarı incelenmiştir.

8 EKİM 2004 CUMA 20 Bulgular ve Yorum Oturma Düzeni ve Yerleşim  Araştırmaya katılan okullarda bulunan lâboratuarların oturma düzenleri genellikle sıralı düzendedir.  Sınıf mevcutlarının fazla olması klasik yerleşimi arttırmaktadır.  Görüşmeler sonucunda; laboratuar düzenleme kararları idareciler, teknik servis elemanları ve en son olarak da öğretmenler tarafından verildiği belirlenmiştir. Oturma Düzeni Sayısı Yüzde (%) Klasik Sıralı 1339,4 U Düzeni 1133,3 İkili Sıralı 824,2 Çokgen13 Toplam33100

8 EKİM 2004 CUMA 21 Bulgular ve Yorum Aydınlatma  Araştırmaya katılan okulların laboratuarları büyük oranda 30 (%90,9) florasan lamba ile aydınlatılmaktadır.  Güneş ışığına en yakın ışığı sağlayan bu lambaların seçimi yerindedir. Ancak bu lambalar armatürsüz kullanılmışlardır. Aydınla tma Sayısı Yüzde (%) Florasan3090,9 Spot39,1 Toplam33100

8 EKİM 2004 CUMA 22 Bulgular ve Yorum Pencerelerde Koruyucu Perde - Anahtar  Araştırma kapsamında incelenen okul laboratuarların çoğunda olumlu bir durum olarak, pencereden gelen ışık perde, jaluzi v.b. araçlarla azaltılmış ve doğrudan ortama girmesi engellenmiş olduğu görülmüştür. Perde var mı? Sayısı Yüzde (%) Evet2575,8 Hayır824,2 Toplam33100 Anahtar ayrı mı? Sayısı Yüzde (%) Evet1236,4 Hayır2163,6 Toplam33100

8 EKİM 2004 CUMA 23 Bulgular ve Yorum Oturma Yeri Özellikleri Oturma Yeri Özellikleri EvetHayır Sayısı Yüzde (%) Sayısı Ayarlanır oturma yeri 2369,71030,3 Sırt dayama yeri 1854,51545,5 Kol dayama yeri 412,12987,9  Çalışma masaların sağlam, titreşim ve sallanmaya dayanıklı oldukları, üst yüzey ölçülerinin ve altında yeterli bacak boşluğu bulunduğu gözlenmiştir.  Öğrencilerin ders süresi boyunca, sırt ve kol dayanakları olmayan taburelerde oturmak zorunda olmaları, ileriki yaşlarda ortaya çıkacak oturma bozukluklarına neden olabileceği düşünülmelidir.

8 EKİM 2004 CUMA 24 Bulgular ve Yorum Güvenlik Güvenlik önlemleri EvetHayır Sayısı Yüzde (%) Sayısı Elektrik tesisatı açık mı? 26,13193,9 Sigortalara erişim var mı? 39,13090,9 Koruyucu filtre var mı?  Okullar elektrik tesisatları büyük çoğunlukla öğrencilerin erişemeyeceği şekilde kanal veya boru içinden yapıldığı görülmektedir.  Kullanım talimatları ve uyarı levhalarının çoğunlukla bulunmadığı, hatırlatıcı bilgilerin asıldığı gözlenmiştir.

8 EKİM 2004 CUMA 25 Sonuç ve Öneriler  Bilgisayar laboratuarlarında öğretmen kontrolünü sağlamak üzere U düzen tercih edilebilir. Düzenleme amaca ve yaş grubuna uygun yapılmalıdır.  Aydınlatma güneş ışığına en yakın ışık sağlayan lambalar ile armatürler kullanılarak yapılmalı, ışıma ve keskin gölgeler önlenmelidir.  Pencereler den gelen fazla ışık koruyucular (perde, jaluzi vb.) ile engellenmelidir.  Pencere tarafı ayrı bir anahtar ile çalışmalıdır.

8 EKİM 2004 CUMA 26 Sonuç ve Öneriler  Çalışma masaların sağlam, titreşim ve sallanmaya dayanıklı oldukları görülmüştür. Çalışma ortamı olarak masalarda, üst yüzey ölçülerinin ekran, klavye, fare vb. için yeterli olduğu, alt kısımda ise yeterli bacak boşluğu bulunduğu gözlenmiştir.  ideal olarak belirlenmiş çalışma yeri ölçüleri, 9-10 yaş öğrencileri için yüksekliği yaklaşık 10 cm kısaltılarak kullanılabilir. Ayak dayama yerleri ise cm tahta bloklar yada ızgara destekler konarak ayarlanabilir.

8 EKİM 2004 CUMA 27 Sonuç ve Öneriler  Oturma yerleri incelendiğinde, yükseklik ayarının genelde bulunduğu, ancak sırt ve kol desteklerinin bulunmadığı görülmüştür.  Oturma yerlerinin yükseklik ayarları yapılabilmeli, sırt ve kollar için dayama destekleri bulunmalıdır.  Laboratuar duvarları açık renk yada pastel tonlarda boyanmalı, renkler ışığı yansıtmayacak şekilde mat, göz almayacak tonlardan seçilmelidir.

8 EKİM 2004 CUMA 28 Sonuç ve Öneriler  Bilgisayar laboratuarlar ders arasında mutlaka havalandırılmalıdır.  İmkanlar ölçüsünde ortam ısı ve nem oranları sabit tutulmalı, klima cihazları kullanılmalıdır.  30dB’den daha fazla gürültü oluşturan kaynaklar belirlenerek azaltıcı tedbirler alınmalıdır.

8 EKİM 2004 CUMA 29 Sonuç ve Öneriler  Elektrik tesisatı ve sigortalar, açıkta bırakılmamalı, panel, tablo, kanal, boru vb. korumaya alınmalıdır.  Gerekli uyarı işaretleri priz, kanal ve panolar üzerine konarak hayati tehlike bulunduğu belirtilmelidir.  Araçlar için anlaşılır kullanım talimatları hazırlanmalı, uyarı levhaları ile birlikte uygun yerlere asılmalıdır.

8 EKİM 2004 CUMA 30 Soru ve Öneriler İlginiz için teşekkür ederim. Soru ve önerilerinizi adresine iletebilirsiniz. Cahit CENGİZHAN